O ανασκαφικός χώρος στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα

Στην εποχή του Φιλίππου B' τοποθετείται με μεγάλη πιθανότητα η πρώτη οργανωμένη εγκατάσταση στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα, στην πόλη της Φλώρινας, όπως αποδεικνύει η κεραμική των παλαιότερων ανασκαφικών στρωμάτων. H ανεύρεση, όμως, κεραμικής της 2ης χιλιετίας σε μεταγενέστερα στρώματα είναι ενδεικτική της κατοίκησης της Θέσης από τα προϊστορικά ακόμα χρόνια. O οικισμός που ανασκάπτεται, από τις αρχές της δεκαετίας του '80 στη Θέση αυτή, ανήκει στην Ελληνιστική εποχή και απλώνεται επάνω στα άνδηρα της βόρειας πλαγιάς του λόφου. Λίγο χαληλώτερα βρίσκεται το πρώην ξενοδοχείο «Ξενία», όπου την περίοδο 1930-1934 ανασκάφτηκε από τους A. Κεραμόπουλλο και Γ. Μπαχαλάκη τμήμα της ίδιας αρχαίας πόλης, τα λείψανα της οποίας εξαφανίστηκαν μέσα στη δεκαετία του '60, κατά την ανέγερση του «Ξενία».
O ανασκαμμένος ως σήμερα χώρος, επάνω σε επάλληλα άνδηρα, καταλαμβάνει έκταση 8 περίπου στρεμμάτων. Έχουν αποκαλυφθεί 4 οικοδομικά τετράγωνα με προσανατολισμό από τα ανατολικά προς τα δυτικά, που χωρίζονται από τρεις κάθετους δρόμους, πλάτους 3 μ., και ορίζονται από δυτικά από δρόμο ανάλογου πλάτους, που οριοθετεί και τη θέση του ψηλότερου ανδήρου. Επάνω από τον δρόμο αυτόν έχουν ερευνηθεί τμήματα και άλλων οικοδομικών τετραγώνων, που χωρίζονται με κάθετους δρόμους που συνεχίζονται και στα ψηλότερα άνδηρα. Οι δρόμοι αυτοί δεν είναι πάντα εντελώς ευθείς, καθώς οι εξωτερικοί τοίχοι των κτηρίων γωνιάζουν μερικές φορές μέσα σ' αυτούς περιορίζοντας τα κατωφεριχά οδοστρώματα. Μικρότεροι δρόμοι, πλάτους 1-1,50 μ., μέσα στα οικοδομικά τετράγωνα διευκόλυναν την πρόσβαση στα σπίτια και την αποχέτευση των όμβριων υδάτων. Μερικές φορές στους δρόμους υπήρχαν και βαθμίδες που διευκόλυναν την άνοδο στα ψηλότερα επίπεδα, αλλά και αποχετευτικοί αγωγοί καλυμμένοι με λίθινες πλάκες.
Κάθε οικοδομικό τετράγωνο περιελάμβανε 4-5 σπίτια με ισάριθμους χώρους το καθένα. Ένας χώρος ήταν σχεδόν πάντα υπαίθριος.
Οι αποθηκευτικοί χώροι είχαν τις περισσότερες φορές μεγάλα πιθάρια τοποθετημένα μέσα στο δάπεδο. Σε πολλά από αυτά βρέθηκαν υπολείμματα καμμένων σιτηρών. Υπήρχαν και χώροι με εστίες, αλλά και εργαστηριακοί με κλιβάνους και υπολείμματα εγκαταστάσεων επεξεργασίας κυρίως σιδερένιων αντικειμένων. Οι τοίχοι των κτηρίων στο κάτω μέρος τους ήταν λίθινοι και στο επάνω πλίνθινοι, επιχρισμένοι συχνά με λευκά κονιάματα. Τα δάπεδα ήταν συνήθως χωμάτινα, αλλά μερικές φορές ήταν στρωμένα με φυσικές ψηφίδες ή κομμάτια κεραμιδιών. H στέγαση γινόταν με κεραμίδες που αρκετές από αυτές είχαν εγχάραχτη διακόσμηση ή έφεραν σφραγίδες με επιγραφές, όπως ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ.
Στην ανασκαφή του οικισμού βρέθηκε πλήθος πήλινων αγγείων, απλών αβαφών, μελαμβαφών, με ανάγλυφη διακόσμηση, αλλά και με επίθετα χρώματα. Στον οικισμό πρέπει να υπήρχε εργαστήριο κατασκευής τουλάχιστον ανάγλυφων αγγείων, όπως δείχνει η ανεύρεση μητρών και σφραγίδων, σε πολλά όμως αγγεία αναγνωρίζονται οι ίδιες μήτρες κατασκευής με ανάγλυφα αγγεία της Πέλλας. Τα διακοσμητικά Θέματα είναι ποικίλα, φυτικά, σκηνές της καθημερινής ζωής, κυρίως όμως μυθολογικά (κυριαρχούν τα Θέματα του τρωικού κύκλου), που αποδεικνύουν καλή γνώση της μυθολογίας από τους κατοίκους του οικισμού. Οι ενσφράγιστες λαβές αμφορέων από διάφορες περιοχές του ελληνικού χώρου (Θάσο, Ρόδο, Κω, ιταλική χερσόνησο κλπ.) και το πλήθος των νομισμάτων (Μακεδόνων βασιλέων, Πέλλας, Αμφίπολης, Θεσσαλονίκης, αλλά και αργυρά αθηναϊκά τετράδραχμα) αποδεικνύουν εκτεταμένες εμπορικές συναλλαγές. Η λατρεία των Θεών του ελληνικού πανθέου (της Αφροδίτης, της Άρτεμης, της Μητέρας των Θεών, του Ερμή κλπ.) αποδεικνύεται από τις απεικονίσεις τους κυρίως στα πήλινα ειδώλια. Το πλήθος των υφαντικών βαρών αποδεικνύει μία ανεπτυγμένη υφαντουργία, ενώ ο μεγάλος αριθμός των γεωργικών εργαλείων και οι ποσότητες των αποθηκευμένων σιτηρών μαρτυρούν την ενασχόληση των κατοίκων με τη γεωργία και διάφορα είδη οικοτεχνίας (επεξεργασία μεταλλευμάτων, κοροπλαστιχή κλπ.).
Από το νεκροταφείο του οικισμού είναι γνωστοί μόνον τρεις λαξευτοί θαλαμωτοί τάφοι της Ελληνιστικής εποχής, με διάδρομο εισόδου και καμαρωτή οροφή, που ανασκάφτηκαν παλαιότερα στις υπώρειες της ανατολικής πλαγιάς του λόφου.
H κατοίκηση του οικισμού έληξε με μία πυρκαγιά στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ. Τα ευρήματα της ανασκαφής εκτίθενται στον δεύτερο όροφο του Αρχαιολογικού Μουσείου Φλώρινας.

florina-history (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας 2002)