Κλαδοράχη (Κλαντόρομπι) Φλώρινας

Υψόμετρο 660

Σε μια απόσταση μόλις 3 χλμ. από τη Φλώρινα βρίσκεται το χωριό Κλαδορράχη του Δήμου Κάτω Κλεινών. Πρόκειται για παλαιό χριστιανικό χωριό, στοιχεία για το οποίο υπάρχουν σε οθωμανικό κατάστιχο του 15ου αιώνα Είναι ένα μικρό αλλά γραφικό χωριό. Το χειμώνα κατοικείται από 80 άτομα που το καλοκαίρι αυξάνονται σε 120. Κύριες ασχολίες αυτών είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι εκκλησιάζονται στο ναό του Αγίου Προκοπίου(1874) στο κέντρο του χωριού.
.
Οι κομιτατζήδες σκότωσαν τον Απρίλιο του 1905 τον κάτοικο του χωριού Κώστα Γαβαλιάτσο [ΔΙΣ, 360].

Περίπου 2,5 χλμ. από τον οικισμό και κοντά στις κατασκηνώσεις υπάρχει η βρύση <<Ποδινόκ>> και Δ. βρίσκεται το σπήλαιο <<Πέστσερα>>. Ιδιαίτερη θέα προσφέρει η κορυφή Τριφυλίτσι με την πλούσια βλάστηση και την εύκολΗ πρόσβαση στο εκκλησάκι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το Δεκαπενταύγουστο στο χωριό διεξάγεται τοπικό πανηγύρι με διάφορες μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις.
Στο δρόμο προς την Κλαδοράχη, το 1981 ο Φιλολογικός
Σύλλογος Φλώρινας "Αριστοτέλης" ανέγειρε το Μνημείο αυτό αφιερωμένο στους Έλληνες πατριώτες που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς τον Αύγουστοτου 1943. Τα ονόματά τους αναγράφονται στην μαρμάρινη πλάκα στο βάθος.





ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΛΑΔΟΡΡΑΧΗΣ - ΦΛΩΡΙΝΑ

Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Κλαδορράχης χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από ευλαβείς κατοίκους του χωριού Κλαδορράχη και της πόλης της Φλώρινας. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 780 μ. στο όρος Βαρνούντα και απέχει από την πόλη 10 λεπτά. Την εποχή του Μακεδονικού αγώνα το Μοναστήρι γνωρίζει κτιριακή αύξηση με τη δόμηση κελλιών το κτίσιμο των οποίων αναλαμβάνουν οι συντεχνίες της Φλώρινας. Οι πόλεμοι που ακολούθησαν – Βαλκανικοί, Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος και Εμφύλιος – οδήγησαν τη Μονή σε παρακμή και τα οικήματα κατέρρευσαν. Η μονή επανιδρύθηκε το 1955 από τον Μητροπολίτη Φλωρίνης Βασίλειο με Βασιλικό Διάταγμα.

Κατά την επίσκεψή μας στην Μητρόπολη Φλωρίνης ο Σεβασμιώτατος κ. Θεόκλητος μας ανέφερε: “είναι μία από τις παλαιότερες ιερές μονές της Μητροπολιτικής μας Περιφέρειας. Έπαιξε σπουδαιότατο ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα. Εκεί συγκεντρώνονταν οι Μακεδονομάχοι και έκαναν συσκέψεις, έπαιρναν δύναμη και κουράγιο για να συνεχίσουν τον αγώνα τους. Ο λαός της Φλώρινας τιμά ιδιαιτέρως το μοναστήρι αυτό, γι' αυτό κατά την ημέρα της Κοιμήσεως πολύς κόσμος τρέχει εκεί, στην χάρη της, και ζητεί την ευλογία, την προστασία και τις πρεσβείες της Υπεραγίας Θεοτόκου. Τέτοιες γιορτές της Παναγίας έχουμε πάρα πολλές αλλά ιδιαίτερα το μοναστήρι αυτό έχει εξέχουσα θέση για την Παναγία, διότι τιμάται όπως είπαμε το όνομά της.

Αυτή τη στιγμή, είναι ένα μοναστήρι της Ιεράς Μητροπόλεως. Η επανασύσταση έγινε παλαιότερα επί Μητροπολίτου Βασιλείου και δεν λειτουργεί σαν μοναστήρι, αλλά είναι εγγεγραμμένοι όλοι οι άγαμοι κληρικοί της Μητροπόλεώς μας. Αυτή τη στιγμή είναι 16 στον αριθμό. Όλοι οι άγαμοι κληρικοί, σύμφωνα με τους κανόνες και τον νόμο της Εκκλησίας, πρέπει να εγγραφούν σε ένα μοναστήρι, να ανήκουν εκεί οργανικώς. Κι αυτοί, υπηρετούν σήμερα σε διάφορες καίριες θέσεις της Μητροπόλεώς μας και εξυπηρετούν τις ανάγκες της Εκκλησίας. Το μοναστήρι αυτό έβγαλε 3 επισκόπους μέχρι τώρα. Είναι η ταπεινότης μου, ο Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως και ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως. Στο χώρο του μοναστηριού χτίστηκε και φέτος εγκαινιάστηκε ο ναός του Οσίου Δαβίδ και λειτουργεί ως παρεκκλήσι του μοναστηριού.

Τον 15αύγουστο γίνονται όλες οι ακολουθίες προς τιμήν της υπεραγίας Θεοτόκου. Γίνεται πανυγηρικός εσπερινός με πλήθος λαού και όλες οι αρχές και οι εξουσίες έρχονται εκεί και γίνεται και ο Επιτάφιος της Παναγίας Θεοτόκου όπου προστρέχει πολύς κόσμος. Και την κυρίως ημέρα, στις 15 Αυγούστου, γίνεται η Θεία Λειτουργία.”





Kladorabi (Kladeropi) [Αυστριακός Χάρτης].

Κλαδοράπι καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Κλαδοράπι Φλωρίνης: «έχει 50 οικογενείας χριστιανικάς, εκκλησίαν και δύο πύργους, ων ο εις τούτων έχει 20 δωμάτια» [Σχινάς 1886].

Kladorabi, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Κλαδοράπ, το 1902 είχε 37 οικογένειες [Πετσίβας].

Κλαδοράπη, πατριαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και πατριαρχικό μετά. Επανήλθαν στο πατριαρχείο 15 οικογένειες που είχαν αποσκιρτήσει [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Κλαδοράπ: «Η εκκλησία εκλείσθη τω 1905, μετά το σύνταγμα όμως κατελήφθη υπό των Βουλγάρων. Υπάρχει συντεταγμένη ελληνική κοινότης» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Κλαδερόπ Φλωρίνης, 277 ορθόδοξοι Έλληνες πατριαρχικοί [Χαλκιόπουλος 1910].

Κλαδοράπη Φλωρίνης, 346 άτομα (169 άρρενες και 177 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Κλαδοράπη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Κλαδοράπη Φλωρίνης, 361 άτομα (153 άρρενες και 208 θήλεις), 59 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Κλαδοράπη σε Κλαδοράχη [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Κλαδορράχη (Κλαδορράπη) Φλωρίνης, 407 άτομα (197 άρρενες και 210 θήλεις), εκ των οποίων δύο ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (ένας άντρας και μια γυναίκα). Ομοδημότες ήταν 396 και ετεροδημότες 11. Απογράφηκαν αλλού 20 δημότες [Απογραφή 1928].

Κλαδορράχη Φλωρίνης, 261 άτομα (269 άρρενες και 530 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν: 1951 (508), 1961 (290), 1971 (119), 1981 (107), 1991 (85), 2001 (76).

Πρώτη (Καμπάσνιτσα) Φλώρινας. Proti, Florinas

Υψόμετρο 680


Το χωριό αναφέρεται για πρώτη φορά σε δύο χρυσόβουλα του Στέφαν Ντούσαν που διατηρούνται στα αρχεία στο μοναστήρι Treskavec κοντά στο Πρίλεπ. Σεέγγραφα του 1343-44 και 1344-45, αναφέρεται το χωριό με το βλάχικο όνομα Klbasnicu. Στα Δυτικά του χωριού,στην κορυφή ενός λόφου βρισκόταν μια νομαδική διαδρομή βλάχων. Οι αυτονομιστές σκότωσαν τον Ιούνιο του 1905 τον πρόκριτο του χωριού Θανάση Μπεκιάρη [ΔΙΣ, 361].
Την Καμπάσνιτσα χρησιμοποίησαν ως βάση οι ελληνικές ομάδες των οπλαρχηγών Παύλου Ρακοβίτη από το Κρατερό και Πέτρου Χρήστου [ΔΙΣ, 254 και 287].
Παλιότερα η κύρια επαγγελματική δραστηριότητα των κατοίκων ήταν καλλιέργεια σιταριού, ακόμα και σήμερα παραμένει ένας γεωργικός οικισμός.
Πολλοί κάτοικοι έφυγαν στη δεκαετία του 1950 και του 1960, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή και πήγε στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία.

Καμπάσνιτσα καζά Φλωρίνης, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Klabutsista, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Καμπάσνιτσα, το 1902 είχε 76 οικογένειες [Πετσίβας].

Καμπάσνιτσα, πατριαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και πατριαρχικό μετά [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].

Κλαμπάσνιτσα Φλωρίνης, 642 ορθόδοξοι Έλληνες πατριαρχικοί. [Χαλκιόπουλος 1910].

Καμπάνιστα Φλωρίνης, 637 άτομα (313 άρρενες και 324 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Καμπάνιστα ή Καμπάσνιτσα Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].


Καμπάσνιτσα Φλωρίνης, 617 άτομα (293 άρρενες και 324 θήλεις), 93 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Καμπάσνιτσα σε Πρώτη [ΦΕΚ 156 / 8. 8. 1928].

Πρώτη (Καμπάσνιτσα) Φλωρίνης, 683 άτομα (297 άρρενες και 386 θήλεις), εκ των οποίων 10 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (3 άρρενες και 7 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 675 , ετεροδημότες 7 και ένας αλλοδαπός. Απογράφηκαν αλλού 16 δημότες [Απογραφή 1928].

Πρώτη Φλωρίνης, 802 άτομα (338 άρρενες και 464 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν: 1951 (743), 1961 (303), 1971 (143), 1981 (137), 1991 (118), 2001 (103).

Βατοχώρι ( Μπρέζνιτσα) Κορεστίων Φλώρινας

Το Βατοχώρι δημιουργήθηκε από διάσπαρτους οικισμούς γεωργών και κτηνοτρόφων. Είναι χτισμένο σε υψ. 880μ και απέχει 43χμ. τη Φλώρινα και 7 από την Κρυσταλλοπηγή. Οι κάτοικοί, το χειμώνα είναι 15 και το καλοκαίρι 30, ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Στην ευρύτερη περιοχή ρέει ο Λαδοπόταμος παραπόταμος του Αλιάκμονα που πηγάζει από το Πισοδέρι Φλώρινας. Η κορυφή "Ανεμοδαρμένη" (Μπούτσι) βρίσκεται σε υψ. 1.779μ., προσφέρει θέα προς το Γράμμο, Βίτσι, Μοράβα και προς τις λίμνες των Πρεσπών. Προς την περιοχή "Μέγας Αλέξανδρος" υπάρχει το ανεξερεύνητο βάραθρο "Ντούλο". Το ερειπωμένο κάστρο του Αγ. Αντωνίου χρονολογείται από την εποχή του Ιουστινιανού.
Μπρέσνιτσα καζά Καστορίας, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Μπρέσνιτσα Καστορίας: «Έχει 80 οικογενείας χριστιανικάς, βρύσιν εις το μέσον του χωρίου, εκκλησίαν και παρ' αυτήν φρέαρ και χάνιον 100 κτηνών» [Σχινάς 1886].

Breznitza, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Μπρέσνιτσα, το 1902 είχε 100-110 οικογένειες [Πετσίβας].

Μπρέζνιτσα Κορυτσάς, 170 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι (: εξαρχικοί Μακεδόνες) από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Μπρένιτσα Πρεσπών, 761 άτομα (434 άρρενες και 327 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Μπρέσνιτσα ή Μρέσνιτσα Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Μπρένιτσα ή Μπρέσνιτσα Φλωρίνης, 577 άτομα (245 άρρενες και 332 θήλεις), 174 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Μπρενίτσα σε Βατοχώρι [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Βατοχώριον (Μπρένιτσα) Φλωρίνης, 605 άτομα (273 άρρενες και 332 θήλεις), εκ των οποίων 4 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (3 άρρενες). Ομοδημότες ήταν 578, ετεροδημότες 21 και αλλοδαποί 6. Απογράφηκαν αλλού 23 δημότες [Απογραφή 1928].

Βατοχώριον Φλωρίνης, 770 άτομα (462 άρρενες και 308 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (232), 1961 (232), 1971 (94), 1981 (54), 1991 (51), 2001 (34).

Κρυσταλλογή (Σμαρδέσι) Κορετσίων Φλώρινας

Υψόμετρο 1.130


Η Κοινότητα Κρυσταλλοπηγής διαρρέεται από τον Λαδοπόταμο, τον αρχικό βραχίο­να του Αλιάκμονα, σε μήκος περίπου 10 χιλιομέτρων.
Η συνολική έκταση καλύπτεται σε ποσοστό περίπου 30% από δάση φυλλοβόλων και η υπόλοιπη έκταση αποτελεί ένα πρώτης τάξεως βοσκότοπο.
Κυρία ασχολία των κατοίκων είναι η κτηνο­τροφία και μερικώς η γεωργία με προϊόντα τα άριστης ποιότητας κρέατα και γαλακτοκομικά. Επίσης το εξαιρετικής ποιότητα τσάι βουνού (σιδερίτης). Στη διάβαση των Κορεστίων και στην τοπο­θεσία Άγιος Αντώνιος υπάρχουν ερείπια βυζαντινού κάστρου, το οποίο εικάζεται, ότι είναι ένα από τα οχυ­ρά, που ανήγειρε ο Βασίλειος ο Β' μετά την ολοκλη­ρωτική ήττα των Βουλγάρων στη γραμμή Αχρίδα-Καστοριά-Σέρβια. Σε όλο τον ορεινό όγκο υπάρχουν περίπου 20 πηγές ποτίστρες. Στη θέση 'Γκόρμπετς' δημιουργείται μικρή εποχική εποχική λίμνη, κυρίως την Άνοιξη. Στην περιοχή παρατηρούνται έξι ανεξερεύνητα βάραθρα με πιθανότητα υπάρξεως σπηλαίου

Η περιοχή κάποτε αποτέλεσε την καρδιά του Μακεδονικού αγώνα με αρχηγό τον Καπετάν Κώττα, από τον οποίο και ονομάστηκε το χωριό. Στις 8 Μαΐου 1903 450 οθωμανοί στρατιώτες και βασιβουζούκοι (άτακτοι), υπό την ηγεσία του Χαϊρεντίν Μπέη, κυκλώνουν την Κρυσταλλογή . O στρατός αρχίζει να βομβαρδίζει με κανόνια το χωριό. Στη συνέχεια επιτίθεται, καίει τα 184 από τα 250 σπίτια, δύο σχολεία και μία εκκλησία. Οι στρατιώτες σφάζουν αδιακρίτως άντρες, γυναίκες και παιδιά. Ο επίσημος απολογισμός ανεβάζει τον αριθμό των νεκρών σε 81. Τραυματίζονται επίσης 21 άτομα [Δραγούμης, 112, 548, 561].
Ο Βακαλόπουλος υπολογίζει σε 345 οικογένειες τον πληθυσμό του χωριού, σε 150 νεκρούς και 70 τραυματίες τα θύματα και σε 20-25 τα σπίτια του χωριού που έμειναν όρθια μετά την επίθεση [Βακαλόπουλος Α, 203].
Ο Άγγλος Henry Brailsford περιγράφει ως εξής τα γεγονότα: «Τα κανόνια τοποθετήθηκαν, το χωριό κυκλώθηκε και υποβλήθηκε όλη τη νύχτα σε ισχυρό βομβαρδισμό. Με αυτόν τον τρόπο μερικά σπίτια τυλίχτηκαν στις φλόγες. Δύο ώρες πριν την αυγή ο στρατός και οι βασιβουζούκοι επιτέθηκαν και επιδόθηκαν στο έργο της λεηλασίας και της πυρπόλησης με τη βοήθεια πετρελαίου. Ο στρατός αποσύρθηκε πριν το μεσημέρι, αλλά οι βασιβουζούκοι παρέμειναν για δύο ολόκληρες μέρες. Εκατόν εξήντα έξι σπίτια έγιναν στάχτη και τίποτε δεν απόμεινε να θυμίζει ότι κάποτε ήταν σπίτια εκτός από κάποιο δοκάρι, κάποια πλάκα τζακιού ή κάποια πέτρα που αναφέρει ένα όνομα και μια ημερομηνία. Από τη μεγάλη εκκλησία απέμεινε ένας σκελετός δίχως στέγη, ενώ από το σχολείο ένας σωρός σκουπίδια. Οι περισσότεροι κάτοικοι κατάφεραν με κάποιο τρόπο να διαφύγουν μέσα στο σκοτάδι, πριν ολοκληρωθεί η πολιορκητική ζώνη - λέγεται επίσης ότι είχαν και υπόγεια καταφύγια. Γύρω στους εκατόν τριάντα που έμειναν σφαγιάσθηκαν, πάνω από πενήντα τραυματίστηκαν, ενώ πολλές γυναίκες και κορίτσια λέγεται ότι βιάστηκαν» [Brailsford 178].
Στη διάβαση Κρυσταλλοπηγής κερδήθηκε η πρώτη μάχη του Ελληνοϊταλικού πολέμου από τις Ελ­ληνικές δυνάμεις.
Όλη η περιοχή είναι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και κυρίως η κοιλάδα του Λαδοποτάμου και το ορεινό σύμπλεγμα του Τρικλαρίου, η κορυφή «Ανεμοδαρμένη», και το «Λέσιτς». Τη διασχίζει δε το ορειβατικό μονοπάτι Ε6. Μεγάλη είναι η ποικιλία χορών, εθίμων με κύρια έκφραση τους, τους γάμους, τα πανηγύρια και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Χαρακτηριστικά είναι τα πολυφωνικά τραγούδια των κατοίκων της Κρυσταλλοπηγής, των οποίων η καταγωγή είναι από την Ήπειρο.
Και οι τρεις οικισμοί, που είναι του­λάχιστον πεντακοσίων ετών, καταστρά­φηκαν σχεδόν ολοσχερώς στον εμφύλιο και προσπαθούν να ξαναζωντανέψουν. Από την Κρυσταλλογή κατάγονταν οι βοεβόδες Πάντο Κλιάσεφ και Βάσιλ Τσακαλάροφ.
Από την Κρυσταλλοπηγή ήταν ο Μακεδονομάχος Βασίλειος Καρατζίδης, ο οποίος πήρε μέρος επίσης στο Βορειοηπειρωτικό Αγώνα και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον Ελληνικό στρατό. Σημαντικοί Μακεδονομάχοι, ήταν επίσης, ο Νικόλαος Γκίτσας, οι αδερφοί Ηλίας και Λάζαρος Κοβάτσης, οι αδερφοί Γεώργιος και Χαράλαμπος Κοβατσίδης και οι Νικόλαος Κύρτσος , Λάζαρος Κύρτσος και Χρήστος Κύρτσος.
Το 1951, το χωριό εγκαταλείφθηκε εντελώς και κάποια χρόνια αργότερα ιδρύθηκε νεότερος οικισμός το 1957 από Βλάχους κατοίκους της Ηπείρου.
Στην Κρυσταλλοπηγή γίνεται πανηγύρι στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων την 1η Ιουλίου.

Σμάρδεσι Καστορίας: «οικουμένου υπό 1.600 χριστιανών ων οι άνδρες εισί τεχνίται και ιδίως κτίσται, και έχοντος εκκλησίαν και 2 βρύσεις, ων η μεν ρέει τα ύδατά της εις τον Αλιάκμονα, η δε εις τον ποταμόν Δεβόλ και προς τούτοις χάνιον 50 κτηνών» [Σχινάς 1886].

Smardessi, λειτουργία τόσο πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας, όσο και εξαρχικού σχολείου [Χάρτης Κοντογιάννη].

Σμαρδές, το 1902 είχε 190 πατριαρχικές και 180 εξαρχικές οικογένειες [Πετσίβας].

Σμαρδέσι Καστορίας, αριθμός βλάχικων οικογενειών: 30 πατριαρχικών [Στατιστική Πατριαρχείου 1906].

Σμαρδέσι: «Εκ των προσχωρησάντων βία τη Εξαρχία. Η εκκλησία του επυρπολήθη τω 1902 υπό του Τσακαλάρωφ» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Σμαρδέσι: «Εκ των προσχωρησάντων βία τη Εξαρχία. Η εκκλησία του επυρπολήθη τω 1902 υπό του Τσακαλάρωφ» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Σμαρδέσι Καστορίας, 850 ορθόδοξοι Έλληνες υπό βουλγαρική τρομοκρατία από το 1904 και 500 σχισματικοί βουλγαρίζοντες [Χαλκιόπουλος 1910].

Σμαρδέσι Πρεσπών, 1.488 άτομα (837 άρρενες και 651 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Σμαρδέσι Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Σμαρδέσι Φλωρίνης, 718 άτομα (303 άρρενες και 415 θήλεις), 184 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Σμαρδέσι σε Κρουσταλοπηγή [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Κρυσταλοπηγή (Σμαρδέσι) Φλωρίνης, 598 άτομα (279 άρρενες και 319 θήλεις), εκ των οποίων 10 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (7 άρρενες και 3 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 544, ετεροδημότες 48 και αλλοδαποί 6. Απογράφηκαν αλλού 52 δημότες [Απογραφή 1928].

Κρυσταλλοπηγή Φλωρίνης, 624 άτομα (348 άρρενες και 276 θήλεις) [Απογραφή 1940].