Κλασική περίοδος

Μετά την εποχή του Σιδήρου υπάρχει στην έρευνα ένα μεγάλο κενό ως τα ύστερα κλασικά χρόνια, που οφείλεται μάλλον στην περιορισμένη έκτασή της ως σήμερα. Το κενό αυτό αναπληρώνεται εν μέρει από τις πληροφορίες των ιστορικών πηγών (Ηρόδοτος Θ', 1, Θουκυδίδης 4, 124 -128), σύμφωνα με τις οποίες στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. η ισχυρότερη φυλή της περιοχής ήταν οι Λυγκηστές, με ένα βασιλικό οίκο που καταγόταν από την Κόρινθο και είχε Θεμελιωτή τον Αρραβαίο (450 π.Χ.). Μ' αυτόν τον βασιλιά πολέμησε το 423 π.Χ. ο Μακεδόνας βασιλιάς Περδίκκας και ο Σπαρτιάτης Βρασίδας. Οι ίδιες πηγές δίνουν πληροφορίες και για την Εορδαία, περιοχή που είχε καθοριστικό ρόλο στην ιστορική εξέλιξη του βορειοδυτικού τμήματος του μακεδονικού κράτους, ιδίως μετά τη διέλευση από εκεί της Εγνατίας οδού τον 2ο αιώνα π.Χ.
Η Άνω Μακεδονία ήταν κατοικημένη από ελληνικά συγγενικά φυλετικά στοιχεία, οργανωμένα ως την ύστερη αρχαιότητα σε έθνη με αγροτική οικονομία, μικρούς οικισμούς και λίγα αστικά κέντρα. Σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα, τα έθνη αυτά έγιναν «ξύμμαχα και επήχοα» των Μακεδόνων βασιλέων, ώσπου ο Φίλιππος Β', μετά τη νικηφόρα εκστρατεία του εναντίον των Ιλλυριών, το 358 π.Χ., τα ενσωμάτωσε στο μακεδονικό κράτος. Για να προστατευθούν, μάλιστα, καλύτερα τα σύνορα του κράτους και να ενοποιηθούν οι φυλετικές ομάδες μετοίκησε στην περιοχή πληθυσμό από την Κάτω Μακεδονία.
Τότε πρέπει να δημιουργήθηκαν και οι πρώτες οργανωμένες οικιστικές μονάδες. Η αποκάλυψη τμήματος νεκροταφείου της Κλασικής εποχής στο Φαράγγι αποδεικνύει την ύπαρξη οργανωμένου οικισμού, ενώ ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης μας παραδίδουν τα ονόματα δύο σημαντικών πόλεων της Κλασικής εποχής, της Λεβαίας και της Άρνισσας, η Θέση των οποίων δεν έχει εντοπισθεί ως σήμερα. Το όνομα μίας ακόμα πόλης, της Βοκερίας, αναφέρεται σε χαμένη σήμερα επιγραφή των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων. Για τη Θέση της πόλης έχει προταθεί η Βεγόρα, στην περιοχή της οποίας έχουν αποκαλυφθεί ευρήματα κυρίως των ρωμαϊκών χρόνων.
Ένα τυχαίο ωστόσο εύρημα, μία χάλκινη ασπίδα με άστρο, ως επίσημα, και τμήμα επιγραφής ΒΑΣΙΛΕ[ΩΣ ]Υ, μαρτυρεί την ύπαρξη στην περιοχή ενός σπουδαίου κέντρου της Ελληνιστικής εποχής. Έχει προταθεί η συμπλήρωση της επιγραφής με το όνομα του βασιλιά Αντιγόνου, ο οποίος στη μάχη του 294 π.Χ. στην περιοχή ηττήθηκε από τον βασιλιά Πύρρο της Ηπείρου, που αφιέρωσε τα λάφυρα στο ιερό του Δία στη Δωδώνη. Μεσαιωνικά οδοιπορικά αναφέρουν ακόμα μία πόλη, την Κέλλη, η θέση της οποίας τοποθετείται με πιθανότητα ανάμεσα στις λίμνες των Πετρών και της Βεγορίτιδας, ενώ επιγραφή ρωμαϊκών χρόνων μας παραδίδει την πόλη Λύκα, που ταυτίστηκε με τα λείψανα της ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής που ανασκάφτηκαν στη νησίδα του Αγίου Αχιλλείου. Τέλος, από μιλιάριο της ύστερης αρχαιότητας, πιθανολογείται η ύπαρξη μίας ακόμα πόλης με το όνομα Εορδαία.
Η βασική μορφή πολιτειακής οργάνωσης των κατοίκων της Άνω Μακεδονίας ήταν η κώμη. Η ύπαρξη κωμών είναι γνωστή από την εποχή του Θουκυδίδη, καθώς, σύμφωνα με μαρτυρία του ιστορικού, ο Περδίκκας το 423 π.Χ. εισέβαλε στις κώμες του βασιλιά των Λυγκηστών Αρραβαίου. Η μόνη γνωστή κοινότητα της Άνω Μακεδονίας των κλασικών χρόνων είναι η Άρνισσα, την οποία αναφέρει ο Θουκυδίδης στα πλαίσια των επιχειρήσεων του βασιλιά της Σπάρτης Βρασίδα, δεν έχουμε όμως καμιά άλλη πληροφορία γι' αυτήν. Σύμφωνα με έμμεση μαρτυρία του Δημοσθένη, η δημιουργία των πόλεων φαίνεται πως αρχίζει στα χρόνια του Φιλίππου Β', όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, με την ενσωμάτωση των εθνών της Άνω Μακεδονίας στο μακεδονικό βασίλειο και την κατάργηση των τοπικών βασιλείων.0 Φίλιππος ο Β', το 349 π.Χ., έχτισε για στρατηγικούς και πολιτικούς λόγους την Ηράκλεια στη Λυγκηστίδα. Οι ανασκαφικές έρευνες της τελευταίας εικοσαετίας στις Πέτρες και τον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα της Φλώρινας επιβεβαιώνουν την ίδρυση και άλλων οργανωμένων αστικών κέντρων. Παρόλα αυτά οι καταγόμενοι από την Άνω Μακεδονία στρατιώτες και αξιωματικοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου αναφέρονται με το όνομα της περιοχής τους και όχι με το όνομα της πόλης από την οποία προέρχονται. Το γεγονός αυτό δείχνει ενδεχομένως ότι οι νεοϊδρυμένες πόλεις δεν αναπτύχθηκαν γρήγορα, καθώς η ενδυνάμωσή τους απαιτούσε αφενός σημαντικό χρονικό διάστημα και αφετέρου μορφές πολιτειακής οργάνωσης, που δύσκολα συμβιβάζονταν με τη μακεδονική μοναρχία.

florina-history (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας 2002)