Cohen Marcel, Villes Macedoniennes - Florina, Nevolani. Cohen Marcel Χωριά της Μακεδονίας Φλώρινα, Νεβολιάνι (Σκοπιά)

Μαχαλάς. –  Ο Μαχαλάς, 5 χιλιόμετρα  στο νότιο τμήμα της  Φλώρινας, στην πεδιάδα, είναι ένα μουσουλμανικό χωριό. Στο κοιμητήριο του μικρού τζαμιού του Μαχαλά, δύο τάφοι διακρίνονται στον περιβάλλοντα χώρο , από το υπερβολικό μήκος τους : τους αποδίδουν σε ένα μουσουλμάνο ήρωα, τον Ghazi Yaqoub (Gazi Yakup Bey Mahallesi), και σε μια γυναίκα της οποίας η μνήμη τιμάται.

Ο Μαχαλάς ως μουσουλμανικό κέντρο εξέπεσε:  από τους 600 κατοίκους που υπήρχαν πριν από τους βαλκανικούς πολέμους,  έπεσε στους 100  περίπου το 1913 ( πληροφορία του M. Jardé).

Οι  χριστιανοί κάτοικοι του Μαχαλά, λένε οι άνθρωποι του Névolani (παλιό όνομα της Σκοπιάς)*, κυνηγήθηκαν στην αρχή του 19^ου αιώνα από τους μετανάστες αλβανούς  και υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στο Névolani και στη Φλώρινα.

Σύμφωνα με μια μουσουλμανική παράδοση, ο Μαχαλάς ήταν μάλλον το κέντρο της σύγχρονης Φλώρινας.  Να τι λέει ένας σύγχρονος τούρκος συγγραφέας: Mehemet Teyfik, (Mehmed Tevfik)** Μοναστήρι, σελ. 95: «Η κωμόπολη της Φλώρινας που ήταν η κατοικία των Λυγκηστών, κατασκευάστηκε σε ένα τόπο  που βρίσκεται μια ώρα από τη σύγχρονη Φλώρινα και ονομάζεται Μαχαλάς.  Αλλά αργότερα μετά την οθωμανική κατάκτηση, η Φλώρινα μεταφέρθηκε στον χώρο που είναι τώρα (1) .» Αυτό το απόσπασμα δίνει μια επικάλυψη για το όνομα Lingitsa (Βλ. σελ. 108, Ποταμός της Φλώρινας ). 

Névolani. -  Το ένα έκτο του πληθυσμού περίπου είναι μόνο μουσουλμανικής θρησκείας. Το  Névolani είναι το παλιό χριστιανικό κέντρο της περιοχής. Η χριστιανική Φλώρινα μπορεί να θεωρηθεί ως πρόσφατη. Ακόμα και σήμερα, σε ορισμένες γιορτές , οι πιστοί της Φλώρινας κάνουν τις λατρευτικές τελετές τους στο Névolani, όπως και την 1^η Μαΐου.

 

Άνω Νεβολιάνη 1923

Το Névolani ονομάζεται από τους Έλληνες Nevolyani. Μερικοί εξηγούν αυτό το όνομα από το σέρβικο ή βουλγάρικο nevolya δηλαδή «απόγνωση/θλίψη» προσδίδοντάς του την αντίθετη έννοια δηλαδή «γονιμότητα/ ευδαιμονία». Εάν το όνομα είναι σλάβικης προέλευσης με υγρό λ/l, αυτή η ερμηνεία είναι ίσως καλή: το όνομα καλού οιωνού θα αποκρύπτονταν με το αντίθετο του από τον φόβο κακών δυνάμεων.  Από την άλλη αν μεταφράσουμε  κατά λέξη από τα ‘μακεδονικά’ το όνομα Névolani με υγρό λ/l, επιτυγχάνουμε «τους  μη-θέλοντες »: είναι μάλλον η εγκατάσταση μεταναστών παρά την θέληση τους. Η πραγματική προέλευση  του ονόματος παραμένει προσωρινά σκοτεινή.

Κάποιες πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από τους κατοίκους  δεν αποτελούν μια ιστορία του Névolani αλλά επιτρέπουν να αντιληφθούμε την σύνθετη μορφή του.

Οι μουσουλμάνοι λένε ότι είναι αλβανικής καταγωγής και εισαγωγής. Οι ενήλικες ξέρουν ακόμη αλβανικά, οι νέοι  ξέρουν μόνο τούρκικα(2).

Υπολογίζεται ότι υπάρχουν στην χριστιανική κωμόπολη  πέντε παλιές ενορίες που εκπροσωπούνται από εκκλησίες είτε κατεστραμμένες, είτε  ακόμα υπάρχουσες, είτε ξανακτισμένες πρόσφατα. Καθεμιά από αυτές τις ενορίες εκπροσωπεί μάλλον μια διαφορετική εισροή πληθυσμών(3).

Η πρώτη  (εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που ξανακτίστηκε το1832) ήταν μάλλον ο πιο παλιός πυρήνας της κωμόπολης.

Η δεύτερη (εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας)*** αποτελείτο μάλλον από κατοίκους που κατέβηκαν από  το ισχυρό μεσαιωνικό κάστρο.

Τα θεμέλια του κάστρου διακρίνονται στη χιονισμένη οριογραμμή

 

Μέρος των τειχών του κάστρου

Η Τρίτη (εκκλησία του Αγίου Ηλία που αντικαταστάθηκε από μια μικρή εκκλησία) θα είχε μάλλον συλλέξει τους κατοίκους ενός κατεστραμμένου χωριού ονόματι Καλουγερίτσα /« η Καλόγρια», όπως και  αυτού που ελέγχει το Αρμένσκο. Τα ερείπια αυτού του χωριού φαίνονται ακόμα στα δυτικά του Névolani στο βάθος της  κοιλάδας.

Η τέταρτη   αφιερωμένη στην Αγία Άννα ( ένα μικρό εκκλησάκι χαρακτηρίζει την τοποθεσία της παλιάς εκκλησίας), αποτελείται από τον πληθυσμό ενός χωριού ονόματι Τσετιρόκ που ήταν τοποθετημένο στο ύψος του νότιου τμήματος του Névolani.

Τέλος η πέμπτη, νότιο προάστιο του Névolani, είχε μια εκκλησία του Αγίου Δημητρίου που τώρα χάθηκε. Οι κάτοικοι της προέρχονται, όπως φαίνεται,  από ένα χωριό ονόματι  Χουλντόμ**** που υψωνόταν στην πεδιάδα στα ανατολικά του Névolani:  η τοποθεσία του δεν χαρακτηρίζεται παρά μόνο από τα κοινά θραύσματα αγγείων στο έδαφος κάποιων χωραφιών. 

 Μια πιο μακρά έρευνα  και εξερεύνηση θα μπορούσε να αλλάξει κάποιες λεπτομέρειες αυτής της γρήγορης αναφοράς: τα κυριότερα σημεία μπορούν να θεωρηθούν ως βέβαια.

Έτσι, σε ένα μικρό καντόνι: τέσσερα κατεστραμμένα ή εγκαταλελειμμένα  χωριά. Οι πληθυσμοί τους μεταφέρθηκαν χωρίς σκέψη επιστροφής, με τα ιερά τους.

Η αιτία της μετανάστευσης έπρεπε να είναι  ίδια για όλους: ο φόβος του μουσουλμάνου.- Η συγκέντρωση ήταν μια άμυνα.

Το χριστιανικό  Névolani δεν πίστεψε λοιπόν σιγά σιγά αλλά προστέθηκε διαδοχικά σε ολόκληρες ομάδες προσφύγων: η πόλη άσκησε τη γοητεία των πόλεων αλλά με ένα πολύ ιδιαίτερο τρόπο στη Μακεδονία.

Μοτεκνίτσα(Μοντέσνιτσα).-  5 χιλιόμετρα από τα δυτικά της Φλώρινας, ένας μεγάλος σύγχρονος μύλος αναβιώνει ένα παλιό χωριό ονόματι Μοτεκνίτσα του οποίου κανένα ίχνος δεν μένει ορατό. Μόνο ο διαχωρισμός των χωραφιών αποκαλύπτει  αυτή την παλιά εγκατάσταση, ανάμεσα στο καντόνι της Φλώρινας και το καντόνι του  Αρμένσκο. Είναι ένα ακόμη χωριό που εξαφανίστηκε στην περιοχή.

Ο ποταμός της Φλώρινας.-  Το όνομα  Μοτεκνίτσα πρέπει να είναι αρκετά παλιό: κάποιοι τοπικοί  λόγιοι θέλουν πράγματι το ρυάκι που στραγγίζει τα νερά της πεδιάδας,  περνάει από το Αρμένσκο, τη Μοτεκνίτσα και τη Φλώρινα πριν να πάει από την κοιλάδα  για να χυθεί στον Σακουλέβα, να ονομαζόταν άλλοτε  Μοτεκνίτσα. Άλλοι του αποδίδουν το όνομα Λίνγκος. Η Λυνγκιτσίδα είναι το τμήμα της πεδιάδας του Μοναστηριού   που είναι κοντά στην έξοδο της πεδιάδας της Φλώρινας (Βλέπε σελ. 106).

Σήμερα το ρυάκι δεν έχει πλέον όνομα: το λένε στη Φλώρινα « το ποτάμι», για τους ερευνητές που επιμένουν συμφωνούν στην ονομασία   « ποτάμι της πόλης», Gradska réka.

---

(1) Αυτό το κείμενο μου εδόθη από τον Κ.J.Deny, καθηγητή της τουρκικής στη Σχολή ανατολικών γλωσσών,  ο οποίος το 1917 εντάχθηκε στο επιτελείο του γαλλικού στρατού της Ανατολής στη Φλώρινα.

(2) Οι πληροφορίες για το χριστιανικό Nevolani προέρχονται κατά ένα μεγάλο μέρος από τον  ιερέα M.Lesage ο οποίος ήταν εκεί στρατιωτικός νοσοκόμος το 1918.

(3)  Πληροφορία του Κ. J.Deny

*Η διευκρίνιση είναι της μεταφράστριας.

**Ο Τροπαιούχος ονομαζόταν Μαχαλάς του Γαζή Γιακούμπ Μπέη (Gazi Yakup Bey Mahallesi) και οι μουσουλμάνοι κάτοικοί του ισχυρίζονταν ότι ένας από τους τάφους που βρισκόταν στο  τζαμί, το οποίο επίσης έφερε το όνομά  του, ανήκε σ’ αυτόν. (Γιάννης Κασκαμανίδης, Σχολικός Σύμβουλος, «Το βουνό και οι άνθρωποι: ιστορικές και  πολιτισμικές επενδύσεις στo λόφο του Αγίου Παντελεήμονα Φλώρινας».

***Πιθανόν στην περιοχή Ζεμνίτσι  όπου υπάρχουν ερείπια εκκλησίας (Σημείωση διαχειριστή)

****Πιθανόν στη περιοχή Σούντουρ. Χωριό Ισουντούρι (İsuduri Karyesi اصودوري)

                Ο Τεπελενλή Αλή Πασάς εκμεταλλεύεται το χωριό αυτό του καζά της Φλώρινας ως τσιφλίκι, το οποίο ιδιοποιήθηκε από τους δερβεντζήδες ραγιάδες στο όνομα του αγαλικιού [μέσω της είσπραξης του δοσίματος του αγαλικιού(;)] .

                Ο αριθμός των ραγιάδων είναι 48. Κατά το έτος 1819-20 (1235) τα έσοδα του τσιφλικιού από το αγαλίκι του δερβενίου ήταν 2.500 γρόσια, ενώ η αξία του ως τσιφλικιού-δερβενίου εκτιμάται σε 20.000 γρόσια (σ. 19). Δε στάθηκε δυνατό να εντοπίσουμε άλλες πληροφορίες στα κατάστιχα σχετικά με αυτό το χωριό.  http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/instr-studiorumbalk/tsiflikia.htm. (Σημείωση διαχειριστή)

*****Μάλλον έχει γίνει παράφραση. Οι κάτοικοι ονόμαζαν την εκκλησία Γιάνοα τσάρκφα (Σημείωση διαχειριστή).