Κώτας κατωχώρι ( Ρούλια) Κορεστίων Φλώρινας

Υψόμετρο 890μ.

37χμ από την Φλώρινα και 17 από την Κρυσταλλοπηγή βρίσκεται το χωριό Κώτας.
Οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία. Στην περιοχή ρέει ο Λαδοπόταμος που είναι παραπόταμος του Αλιάκμονα και σχηματίζει βιότοπο. Η κορυφή Αγνάντια (1.832μ.)προσφέρει ιδιαίτερη θέα και η κορυφή Ανεμοδαρμένη(Μπούτσι) βρίσκεται σε 1.779μ. ύψος προσφέρει ιδιαίτερη θέα προς το Γράμμο, το Μοράβα, το Βίτσι και προς τις λίμνες των Πρεσπών. Δεσπόζουν οι ασβεστολιθικοί σχηματισμοί με κάθετους βράχους. Η χλωρίδα είναι πλούσια. Στην περιοχή του Κώτα παρατηρούνται δάση όπου φύονται οξυές, βελανιδιές, γιγάντιες φουντουκιές, ψευτοπλατάνοι και μεγάλη ποικιλία θάμνων.
Εκεί διαβιούν αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια, αγριογούρουνα, ασβοί, νυφίτσες, σκίουροι, αετοί, γεράκια, αγριοπερίστερα, κ.ά..
Αξιόλογο θρησκευτικό μνημείο αποτελεί αποτελεί ο ναός της Κοιμήσεως της θεοτόκου. Εντός του οικισμού υπάρχει το σπίτι του Καπετάν Κώτα που λειτουργεί σαν μουσείο όπου διασώζονται εκθέματα από το 1.850. Στις 24/6 διεξάγεται πανηγύρι.


Στις 17 Μαρτίου 1904, ο Παύλος Μελάς μπήκε στη Ρούλια, μαζί με τους έλληνες αξιωματικούς Κοντούλη, Κολοκοτρώνη, Παπούλα, τη συνοδεία τους και οδηγό τον Κότε

Ρούλια καζά Καστορίας, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Ρούλια Καστορίας: «έχοντος 400 χριστιανούς, εκκλησίαν και 2 χάνια επί της οδού» [Σχινάς 1886].

Ρούλια: «Αποσκίρτησε τω 1899 και προσήλθε εις την Ορθοδοξίαν τω 1902. Τω 1903 όμως εκηρύχθη εντελώς σχισματικόν» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].


Ρούλια Καστορίας, 580 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι υπό των Βουλγάρων που προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1907 [Χαλκιόπουλος 1910].

Ρούλια Πρεσπών, 572 άτομα (303 άρρενες και 269 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Ρούλια Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Ρούλια Φλωρίνης, 504 άτομα (240 άρρενες και 264 θήλεις), 107 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Ρούλια σε Κατωχώρι [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Κώττα, τέως Κατωχώρι (Ρούλια) Φλωρίνης, 491 άτομα (234 άρρενες και 257 θήλεις), εκ των οποίων δύο ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (άρρενες). Ομοδημότες ήταν 475 και ετεροδημότες 16. Απογράφηκαν αλλού 17 δημότες [Απογραφή 1928].

Ρούλια, «Δικοί μας, η οικογένεια Κώττα» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Κώτας Φλωρίνης, 586 άτομα (272 άρρενες και 314 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (218), 1961 (182), 1971 (99), 1981 (59), 1991 (49), 2001 (53).

Τρίγωνο ( Όστσιμα ή Όστιμα) Κορετσίων Φλώρινας

Υψόμετρο 980μ.
Το πρώτο ελληνικό σώμα που μπαίνει στο χωριό, είναι εκείνο των τεσσάρων ελλήνων αξιωματικών (Αλ. Κοντούλη, Αν. Παπούλα, Γ. Κολοκοτρώνη και Π. Μελά) το βράδυ της 19ης Μαρτίου 1904. Ο Παύλος Μελάς γράφει πως στο χωριό υπάρχουν 60-70 σπίτια. Μοιράζει γλυκά και χρήματα στα παιδιά.

Η επόμενη ελληνική επίσκεψη στο χωριό, γίνεται από τους Ντίνα Στεργίου, Μανόλη Σκουντρή, Γιάννη Σημανίκα και Δημήτρη Σπανόπουλο. Τους έχει στείλει ο οπλαρχηγός Θύμιος Καούδης για να συλλάβουν τον Κομιτατζή Στόγιαν Γιάγκουλα ή Στόικο Γιαγκουλίτση ή Στογιάννη Γιάγκου ή Στόιτσεφ. Αφού τον αιχμαλωτίζουν οι τέσσερις τον οδηγούν,στις 6 Σεπτεμβρίου 1904, στο λημέρι όπου βρίσκεται ο Καούδης και τον σφάζουν.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 18 Σεπτεμβρίου, η ομάδα του Καούδη επιτίθεται στην τσέτα του Μήτρου Βλάχου(Μήτρε Βλάχα) που βρίσκεται στο χωριό. Κατά τη διάρκεια της μάχης, σε βοήθεια του Καούδη φτάνουν από το Πισοδέρι ο παπάς Σταύρος Τσάμης με χωροφύλακες, ενώ τους Κομιτατζήδες ενισχύουν χωρικοί από τα γύρω χωριά, που σύμφωνα με τον Καούδη βρίζουν τους Έλληνες και φωνάζουν «εδώ δεν είναι Κρήτη». Στο τέλος της ημέρας, η ελληνική ομάδα εγκαταλείπει το χωριό εκμεταλλευόμενη το σκοτάδι.

Πέντε Κομιτατζήδες σκοτώνονται στη μάχη και πληγώνονται επτά, ενώ οι Έλληνες έχουν δύο τραυματίες.
Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1905, ο Τσόντος-Βάρδας με τους άντρες του διανυκτερεύει στο χωριό.
Στις 9 Οκτωβρίου 1905, η ομάδα του Βάρδα ξανάρχεται στην Όστσιμα και ο τελευταίος δέρνει το μουχτάρη (πρόεδρο), γιατί είχε ενημερώσει το στρατό για την προηγούμενη επίσκεψη των Ελλήνων.
Το Πάσχα του 1906, μπαίνουν στην Όστσιμα, τα σώματα των υπολοχαγού Ζαχαρία Παπαδά (Φούφα) και των οπλαρχηγών Γιώργου Δικώνυμου (Μακρή) και Θύμιου Καούδη.
Στις 29 Σεπτεμβρίου 1906, ο Βάρδας και οι άντρες του έρχονται για λίγες ώρες στο χωριό. Στις 19 Νοεμβρίου 1906, το βράδυ, ο οπλαρχηγός Παύλος Κύρου σκοτώνεται από ελεύθερο σκοπευτή μπροστά στη βρύση στην πλατεία του χωριού.

Όστιμα καζά Καστορίας, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Όστιμα Καστορίας: «έχοντος 300 χριστιανούς και εκκλησίαν» [Σχινάς 1886].

Ostima, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].



Όστιμα, το 1902 είχε 5 εξαρχικές και 60 πατριαρχικές οικογένειες [Πετσίβας].

Όστιμα: «Αποσκίρτησε τω 1899 και προσήλθε εις την Ορθοδοξίαν τω 1902. Τω 1903 όμως εκηρύχθη εντελώς σχισματικόν» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Όστιμα Καστορίας, 400 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι υπό των Βουλγάρων που προσχώρησαν στη εξαρχία) από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Όστιμα Πρεσπών, 520 άτομα (302 άρρενες και 218 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Όστιμα Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Όστιμα Φλωρίνης, 406 άτομα (169 άρρενες και 237 θήλεις), 89 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Όστιμα σε Τρίγωνον [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Τρίγωνον (Όστιμα) Φλωρίνης, 421 άτομα (196 άρρενες και 225 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 412, ετεροδημότες επτά και αλλοδαποί δύο. Απογράφηκαν αλλού πέντε δημότες [Απογραφή 1928].

Όστιμα, « Εις το χωρίον αυτό εδολοφονήθησαν οι Έλληνες οπλαρχηγοί Δημήτρης Νταλίπης και Παύλος Κύρου» [Στέφος Γρηγορίου 1935].

Τρίγωνον Φλωρίνης, 482 άτομα (213 άρρενες και 269 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (56), 1961 (67), 1971 (37), 1981 (27), 1991 (26), 2001 (30).

Πράσινο (Τίρνοβο) Κορεστίων Φλώρινας

Υψόμετρο 980μ.
Tο χωριό Πράσινο, το οποίο απέχει 33 χλμ. από τη Φλώρινα. Καθαρά κτηνοτροφικό χωριό, χτισμένο σε 930 μ. υψ. Εδώ διαμένουν, χειμώνα - καλοκαίρι, 15 μόνον άτομα, μερικά από τα οποία ασχολούνται και με τη μελισσοκομία.

Πριν τον εμφύλιο πόλεμο το Πράσινο κατοικούνταν από 530 άτομα και ο οικισμός στην αρχή βρισκόταν στην περιοχή «Σταράτερνα» ενώ επί Τουρκοκρατίας μετοίκησε στην περιοχή «Τέρνα». Ιδιαίτερη θέα στις λίμνες των Πρεσπών και την κορυφή του Βιτσίου μπορεί κανείς να απολαύσει από τις πλαγιές του Μόρου, όπου και η ομώνυμη πηγή. Την περιοχή διασχίζει ο Λαδοπόταμος. Πηγή ζωής για τους κατοίκους του χωριού αποτελούν τα δάση βελανιδιάς και οξιάς.

Αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία είναι οι εκκλησίες των Αγ. Αρσενίου και Αγ. Γεωργίου (1830) του οποίου παλιότερα η μνήμη γιορταζόταν μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα με μεγάλη συμμετοχή του κόσμου, υπό το άκουσμα παραδοσιακών τραγουδιών και χορών.

Τύρνοβον καζά Καστορίας, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Τούρνοβον ή Τέρνοβο Καστορίας: «έχοντος 450 χριστιανούς και εκκλησίαν» [Σχινάς 1886].

Trnovo, λειτουργία τόσο πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας, όσο και εξαρχικού σχολείου [Χάρτης Κοντογιάννη].

Τύρνοβο, το 1904 είχε 85 εξαρχικές οικογένειες [Πετσίβας].

Τύρνοβον: «Αποσκίρτησε τω 1899 και προσήλθε εις την Ορθοδοξίαν τω 1902. Τω 1903 όμως εκηρύχθη εντελώς σχισματικόν» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].

Τούρνοβον Καστορίας, 450 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι υπό των Βουλγάρων που προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1908 [Χαλκιόπουλος 1910].

Τύρνοβον Πρεσπών, 505 άτομα (293 άρρενες και 212 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Τύρνοβον Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Τύρνοβον Φλωρίνης, 324 άτομα (132 άρρενες και 192 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Τίρνοβον Φλωρίνης, 376 άτομα (161 άρρενες και 215 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Μετονομασία του οικισμού από Τίρνοβον σε Πράσινον [ΦΕΚ 287 / 10. 10. 1955].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (128), 1961 (117), 1971 (53), 1981 (21), 1991 (24), 2001 (14).

Οξυά (Μπούκοβικ) Πρεσπών Φλώρινας

Η Οξυά είναι ένα πολύ παλιό χωριό της Πρέσπας με πολύ αξιόλογα σπίτια. Βρίσκεται ανατολικά της λίμνης Μικρής Πρέσπας, στους πρόποδες του βουνού Βίρμπα σε υψόμετρο 880μ.
Στην Οξύα ήταν η έδρα του Μουδίρη της Κάτω Πρέσπας. Από τα παλιά χρόνια στον αυχένα που σχηματίζει η γεωμορφολογία του εδάφους, διερχόταν ένας σημαντικός κλάδος της εγνατίας οδού, που βρισκόταν σε λειτουργία μέχρι το 1880, και που δια της Μικρολίμνης κατέληγε στο φιορδ της Μικρής Πρέσπας όπου υπήρχε γέφυρα πάνω σε πασσάλους. Ο πανάρχαιος αυτός δρόμος λεγόταν αρβανίτικα Ούδδε Ούλκς (δρόμος των λύκων) που σήμαινε πιθανότητα οδός Λύγγου. Στο χωριό Οξυά ήταν η έδρα της Μονάδας Πυροβολικού του ΔΣΕ κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Κοντά στο χωριό ήταν και η Σχολή Πυροβολικού. Το πεδίο βολής ήταν 150-200 μέτρα από την έδρα και το στρατωνισμό της Σχολής. Αρχές του 1949, το Γενάρη, στην Οξυά ήταν η έδρα των σαμποτέρ του Γενικού Αρχηγείου. Στην κεντρική πλατεία του χωριού έγιναν πολλές ομιλίες και γιορτές με τραγούδια. Η ταξιαρχία σαμποτέρ είχε δύναμη περίπου 500μαχητών.
Μετά τον εμφύλιο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του υποχρεώθηκε να καταφύγει στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Μεταπολεμικά η ελληνική διοίκηση έφερε και εγκατέστησε στο εγκαταλειμμένο χωριό, έποικους Βλάχους.

Bukovik [Αυστριακός Xάρτης]. Μπούκοβικ καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Μπούκοβικ Πρεσπών, 151 άτομα (69 άρρενες και 82 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Μπούκοβικ Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Όροβνικ [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Μπούκοβικ Φλωρίνης, 131 άτομα (57 άρρενες και 74 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Μπούκοβον σε Οξυά [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Οξυά Φλωρίνης, 133 άτομα (54 άρρενες και 79 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 126 και ετεροδημότες 7 [Απογραφή 1928].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν: 1961 (75), 1971 (39), 1981 (25), 1991 (26), 2001 (30).

Μικρολίμνη (Λαγκ) Πρεσπών Φλώρινας

Υψόμετρο 850

Στις όχθες της Μικρής Πρέσπας, 37 χλμ. από τη Φλώρινα και 45 χλμ από την Καστοριά συναντάμε τη Μικρολίμνη. Είναι χτισμένη σε υψ. 854μ. και κατοικείται το χειμώνα από 60 άτομα και το καλοκαίρι από 80, με εισόδημα προερχόμενο από τη γεωργία (καλλιέργεια φασολιών), αλιεία και κτηνοτροφία. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν μικτά δάση οξιάς, γάβρου, βελανιδιάς και κέδρου.


Από τη Μικρολίμνη Βλέπει κανείς τη μεγαλύτερη αποικία κορμοράνων στο Βιδρονήσι. Εντός του χωριού βρίσκεσαι η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου, ενώ στο δρόμο Οξιάς-Μικρολίμνης υπάρχει ο ναός της Αγ. Παρασκευής που διασώζει ξύλινο ζωγραφιστό τέμπλο. Στην είσοδο του χωριού υπάρχει και τρίκλιτη Βασιλική του 1908. Στο χωριό γίνεται πανηγύρι στις 2/5 του Αγ. Αθανασίου.
Το 1949 περισσότεροι από 200 κάτοικοί του κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Λαγκ καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Λαγκ Μοναστηρίου, 82 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι που προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Λάγκα Πρεσπών, 203 άτομα (127 άρρενες και 76 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Λάγκα Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τον οικισμό Δρένοβον [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918

Λάγκα Φλωρίνης, 202 άτομα (98 άρρενες και 104 θήλεις). Μετονομασία του οικισμού από Λάγκα σε Μικρολίμνη [ΦΕΚ 156 / 8. 8. 1928].

Μικρολίμνη (Λάγγα) Φλωρίνης, 360 άτομα (170 άρρενες και 190 θήλεις), εκ των οποίων πέντε ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (άρρενες). Ομοδημότες ήταν 343 και ετεροδημότες 17. Απογράφηκαν αλλού 7 δημότες [Απογραφή 1928].

Μικρολίμνη Φλωρίνης, 316 άτομα (140 άρρενες και 176 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (96), 1961 (149), 1971 (114), 1981 (71), 1991 (92), 2001 (71).

Καρυές (Όροβνικ) Πρεσπών Φλώρινας

Υψόμετρο 940
Οι Καρυές απέχουν 39 χλμ. από τη Φλώρινα και 41 χλμ. από την Καστοριά. Βρίσκεται σε υψ. 900 μ και το 95% του πληθυσμού της αποτελείται από πρόσφυγες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο χωριό το 1952. Το χειμώνα μένουν εδώ 35 άτομα και το καλοκαίρι 70. Αντλούν το εισόδημά τους από την αλιεία, την καλλιέργεια φασολιών και την κτηνοτροφία.

Στο Τοπικό Διαμέρισμα Καρυών υπάγεται και ο οικισμός της Οξυάς, στους πρόποδες του ορεινού όγκου του Τρικλάριου, στην οποία μένουν μόνο 20 κάτοικοι. Επίσης, στις Καρυές υπάγεται ο εγκαταλελειμμένος οικισμός της Σφήκας.

Το χωριό πανηγυρίζει τής Αναλήψεως του Κυρίου. Περιβάλλεται από δάση δρυός, οξιάς και κέδρου, ενώ στην περιοχή φυτρώνει πολύς νάρκισσος. Με αφορμή αυτό το γεγονός μέχρι το 1980 διεξαγόταν η γιορτή νάρκισσου. Στις Καρυές υπάρχει η εκκλησία της Αναλήψεως και το ξωκλήσι του Αγ. Αθανασίου στον ομώνυμο λόφο.
Η πρώτη είσοδος ελληνικού σώματος στο χωριό ήταν εκείνη των τεσσάρων αξιωματικών. Οι Έλληνες μένουν εδώ στις 22 και 23 Μαρτίου 1904. Ο Μελάς μένει σε ένα σπίτι που η οικογένεια αριθμούσε 36 άτομα.
Στη διάρκεια του εμφυλέιου έξω από το χωριό Καρυές, μέσα σε χαράδρα, υπήρχαν αποθήκες με εφόδια του ΔΣΕ.
Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού κατέφυγε στη Γιουγκοσλαβία. Στα σπίτια των Μακεδόνων εγκαταστάθηκαν μεταπολεμικά, πρόσφυγες ποντιακής καταγωγής.

Οροβνίκ καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Orovnik, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Όροβνικ, το 1902 είχε 28 οικογένειες [Πετσίβας].

Όροβνικ Μοναστηρίου, 109 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Όροβνικ Πρεσπών, 222 άτομα (115 άρρενες και 107 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Όροβνικ Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τον οικισμό Μπούκοβικ [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Όροβνικ (Καρυαί) Φλωρίνης, 244 άτομα (118 άρρενες και 126 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Όροβνικ σε Καρυαί [ΦΕΚ 63 / 1929]. Ρευστοποιήθηκαν τέσσερις περιουσίες κατοίκων που μετανάστευσαν στη Βουλγαρία [Μιχαηλίδης].

Καρυαί (Όροβνικ) Φλωρίνης, 226 άτομα (109 άρρενες και 117 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 212 και ετεροδημότες 14 [Απογραφή 1928].

Καρυαί Φλωρίνης, 331 άτομα (169 άρρενες και 162 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (107), 1961 (160), 1971 (78), 1981 (63), 1991 (48), 2001 (64).

Λευκώνας (Πόπλι) Πρεσπών Φλώρινας

Ανήκει στο Δήμο Πρεσπών και απέχει 42 χλμ από τη Φλώρινα. Το χωριό είναι χτισμένο σε υψ. 880μ. Κατοικείται από 150 άτομα περίπου όλο το χρόνο, που ασχολούνται με την καλλιέργεια φασολιών, την κτηνοτροφία και την αλιεία. Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων είναι πρόσφυγες, ενώ οι υπόλοιποι αυτόχθονες βλάχοι.
Στο συγκεκριμένο χωριό βρέθηκαν πήλινοι σωλήνες και ένα πιθάρι των οποίων η χρονολόγηση δεν αναφέρεται.
Στις 26 Ιουλίου 1903, 70 οθωμανοί στρατιώτες κατέφυγαν στο χωριό, κυνηγημένοι από το σώμα του Κώτα από τα Ρούλια και οχυρώθηκαν σε 18 μουσουλμανικά σπίτια. Εκεί αμύνθηκαν με τη βοήθεια των κατοίκων τους, αρκετοί από τους οποίους ήταν βασιβουζούκοι. Λίγες μέρες μετά, με τη βοήθεια στρατιωτικών ενισχύσεων που έφτασαν, οι μουσουλμάνοι του χωριού κατέφυγαν στο Νάκολετς. Στη συνέχεια το σώμα του Κώτα λεηλάτησε και έκαψε τα σπίτια τους. Λίγες μέρες αργότερα, ο στρατός προβαίνει σε αντίποινα και καίει τα χριστιανικά σπίτια στο Λευκώνα (Πόπλι). Νότια του χωριού Λευκώνας, μαχητές της ΣΑΓΑ (Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ) κατασκεύασαν αεροδρόμιο. Εκεί τοποθετήθηκε 25άρι αντιαεροπορικό πυροβόλο για τη φύλαξή του.
Μόλις 3 χλμ. έξω από το χωριό συναντάμε την πnγή Κρυόβρυση, ενώ το χωριό διαρρέεται από το ρύακα Λευκώνος, Κατά μήκος του οποίου υπάρχουν τέσσερις γέφυρες. Η κορυφή «Μάζι» και οι λόφοι «Καλέ» και «Γκόριτσα» προσφέρουν ωραία θέα της περιοχής της Μικρής Πρέσπας με τα νησάκια της.

Εδώ βρίσκεται το αντλιοστάσιο του αρδευτικού δικτύου Πρεσπών, που αρδεύει 10.000 στρεμ. φασόλια. Μικτό δάσος δρυός και οξιάς περιβάλλει το χωριό. Στις 26/10 πραγματοποιείται πανηγύρι. Μέσα στο χωριό βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγ. Ανδρέα (1936), του Αγ. Δημητρίου και του Προφ. Ηλία.

Πόπλι καζά Μοναστηρίου, μικτός οικισμός χριστιανών και μουσουλμάνων [Χάρτης Κοντογόνη].

Πόπλι: 30 χριστιανικές και 50 οθωμανικές οικογένειες, μία εκκλησία, ένα τέμενος, δύο μικρά χάνια [Σχινάς 1886].

Popli, λειτουργία πατριαρχικής εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Πάπλη Μοναστηρίου, 159 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904 και 100 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].

Πώπλη Πρεσπών, 490 άτομα (232 άρρενες και 258 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Πώπλη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Πόπλη Φλωρίνης, 492 άτομα (254 άρρενες και 238 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Πόπλι σε Λευκώνας [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Λευκώνας (Πόπλι) γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 41 προσφυγικές οικογένειες (129 άτομα) [ΕΑΠ].

Πιόπλι, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 40 οικογένειες μουσουλμάνων (270 άτομα) και ήρθαν 41 οικογένειες προσφύγων από τη Μικρά Ασία [Πελαγίδης].

Οι περισσότεροι πρόσφυγες που ήρθαν μιλούσαν ποντιακά [Χατζησαββίδης].

Λευκώνας (Πόπλη) Φλωρίνης, 310 άτομα (144 άρρενες και 166 θήλεις), 1εκ των οποίων 22 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (55 άρρενες και 67 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 289, ετεροδημότες 17 και αλλοδαποί 4 [Απογραφή 1928].

Λευκών Φλωρίνης, 422 άτομα (218 άρρενες και 204 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Καλλιθεά (Ρούνταρ)ι Πρεσπών Φλώρινας

Υψόμετρο 1.070

Στο Δήμο Πρεσπών υπάγεται n Καλλιθέα, που απέχει 42 χλμ. από τη Φλώρινα και 45 χλμ.
από την Καστοριά. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο πληθυσμός της μετακινήθηκε στην Αγ. Άννα, μετά στον Άγ. Νικόλαο, ύστερα στον Άγ. Δημήτριο και τέλος, το 1860 περίπου, στη σημερινή τοποθεσία.
Στο χωριό Καλλιθέα ήταν τα έμπεδα* του ΔΣΕ. Οι νεοσύλλεκτοι αντάρτες έπαιρναν εκεί τη βασική τους εκπαίδευση. Στην Καλλιθέα υπήρχαν συνεργεία από ράφτρες που έραβαν τα ρούχα των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ.
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου το χωριό εγκαταλείφθηκε. Το 1949 οι περισσότεροι κάτοικοί του κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Μεταπολεμικά η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε εδώ Βλάχους από την Ήπειρο.
Η Καλλιθέα είναι χτισμένη σε υψ. 1.100μ. και οι μόνιμοι κάτοικοί της ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη γεωργία και την αλιεία. Στο χωριό συναντάμε τον ομώνυμο χείμαρρο.

Από την Καλλιθέα μπορεί κανείς να απολαύσει τη θέα των δύο Πρεσπών και την οροσειρά Βαρνούντα (2.334 μ). Η οξιά και n βελανιδιά επικρατούν στα δάση της περιοχής, όπου βρίσκουν καταφύγιο αρκούδες, λύκοι, αλεπούδες, ζαρκάδια, αγριογούρουνα, γεράκια, φάσες, τσίχλες, κίσσες κ.ά.

Αξιόλογο βυζαντινό μνημείο αποτελεί n εκκλησία της Αγ. Παρασκευής (1867) με ξυλόγλυπτο τέμπλο, όπου παλιότερα υπήρχε μικρό εκκλησάκι με τάφο προύχοντα από το Πρεμέτι. Άλλες εκκλησίες είναι των: Αγ. Αθανασίου (19ος αι.), Αγ. Γεωργίου (1817) και Προφ. Ηλία. Το Βαλκανικό Άσυλο Ποιητών στην πλατεία του χωριού προσδίδει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των σπιτιών της εποχής. Στο χωριό υπάρχει ερειπωμένος νερόμυλος και μία βρύση στην πλατεία.

Η Καλλιθέα πανηγυρίζει στις 26/7 της Αγ. Παρασκευής με τοπικούς παραδοσιακούς χορούς στην πλατεία του χωριού.

Ρούδαρι καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Ρούδαρι Μοναστηρίου, 169 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Ρούδαρι Πρεσπών, 266 άτομα (181 άρρενες και 85 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Ρούδαρυ Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τους οικισμούς Μέδοβον και Στύρκωβα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Ρούδαρι Φλωρίνης, 337 άτομα (151 άρρενες και 186 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Ρούδαρι σε Καλλιθέα [ΦΕΚ 156 / 8. 8. 1928].

Καλλιθέα (Ρούδαρι) Φλωρίνης, 370 άτομα (172 άρρενες και 198 θήλεις), εκ των οποίων μία γυναίκα ήταν πρόσφυγας πού ήρθε μετά το 1922. Ομοδημότες ήταν 353 και ετεροδημότες 17. Απογράφηκαν αλλού 12 δημότες [Απογραφή 1928].

Καλλιθέα Φλωρίνης, 379 άτομα (184 άρρενες και 195 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (έρημο), 1961 (287), 1971 (210), 1981 (170), 1991 (177), 2001 (160).

*Με την ονομασία έμπεδα φέρονταν παλαιότερα μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα συγκροτούμενα σύμφωνα με τα υφιστάμενα τότε σχέδια επιστράτευσης τα κέντρα εκπαίδευσης των στρατιωτών πεζικού, από τα οποία εν καιρώ πολέμου γινόταν η αναπλήρωση οργανικής μονάδας που θα συμμετείχε σε επιχειρήσεις.

Πλατύ (Στίρκοβο) Πρεσπών Φλώρινας

Το Πλατύ βρίσκεται 44 χλμ. από τη Φλώρινα και 47 χλμ. από την Καστοριά. Η παλιά του ονομασία, Στέρκο, σημαίνει πελαργός. Είναι χτισμένο σε υψ. 880μ. και κατοικείται το χειμώνα από 80 άτομα και το καλοκαίρι από 110, με εισόδημα προερχόμενο από τη γεωργία, τον αγροτουρισμό και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατέφυγε στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, 214 άτομα. Στο χωριό απέμειναν καμιά δεκαριά κάτοικοι. Το ελληνικό κράτος εγκατέστησε εδώ πρόσφυγες Μικρασιάτες, από το χωριό Οινόη της Καστοριάς.

Στο Πλατύ συναντάμε τον ομώνυμο χείμαρρο. Ο επισκέπτης από την κορυφή Πέτκινετς μπορεί να θαυμάσει τη θέα. Οι εκκλησίες της περιοχής είναι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (σύμφωνα με κάποιους μελετητές είναι αφιερωμένη στον Άγ. Νικόλαο) και του Αγ. Γεωργίου.

Στον εορτασμό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (6/8), στην πλατεία του χωριού διοργανώνεται πανηγύρι με τοπική λαϊκή ορχήστρα.

Στέρκοβον καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Στέρκοβο Μοναστηρίου, 70 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904

Στύρκωβα Πρεσπών, 170 άτομα (113 άρρενες και 57 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Στύρκωβα Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Ρούδαρυ [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Στύρκωβα Φλωρίνης, 215 άτομα (97 άρρενες και 118 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Στύρκοβα σε Πλατύ [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Πλατύ (Στέρκοβον) Φλωρίνης, 253 άτομα (124 άρρενες και 129 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 178 και 75 ετεροδημότες [Απογραφή 1928].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951
(133), 1961 (154), 1971 (83), 1981 (67), 1991 (86), 2001 (108).

Μηλιώνας Μηλεών (Μέντοβο) Φλώρινας

Υψόμετρο 900


ΒΑ της λίμνης της Μικρής Πρέσπας, κοντά στο χωριό Λαιμός του οποίου υπάγεται υπάρχει το μικρό χωριό Μηλιώνας.
Ανάμεσα στην Κοινότητα Λαιμού και την Μηλιώνα κατά την διάνοιξη δρόμου ανακαλύφτηκε κιβωτιόσχημος τάφος. Στην συνέχεια επισημάνθηκαν άλλοι τρεις και πρόκειται για παλαιοχριστιανικούς τάφους.


Medovo, λειτουργία πατριαρχικής εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Μέδοβον καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Μέδοβον Μοναστηρίου, 59 ορθόδοξοι Έλληνες διατελούντες υπό τη βουλγαρική τρομοκρατία προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Μέδοβον Πρεσπών, 130 άτομα (75 άρρενες και 55 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Μέδοβον Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Ρούδαρυ [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Μέδοβον Φλωρίνης, 152 άτομα (74 άρρενες και 78 θήλεις) [Απογραφή 1920].


Μετονομασία του οικισμού από Μέδοβον σε Μηλιώνας [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Μηλιώνας (Μέδοβον) Φλωρίνης, 161 άτομα (75 άρρενες και 86 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 152 και ετεροδημότες 9 [Απογραφή 1928].

Μηλιώνα Φλωρίνης, 209 άτομα (94 άρρενες και 115 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951 (έρημο), 1961 (107), 1971 (47), 1981 (27), 1991 (2), 2001 (1).

Λαιμός ( Ράμπι) Πρεσπών Φλώρινας

Παλιότερα ήταν ένα μικτό χωριό χτιστιανών και μουσουλμάνων Αλβανών. Τα περισσότερα σπίτια του χωριού κάηκαν κατά την επανασταση του Ίλιντεν το 1903, είτε από τους επαναστάτες, είτε από τον τουρκικό στρατό. Στις 3 Αυγούστου, τσέτα σκότωσε τον πατριαρχικό παπά του χωριού Σπύρο Παπαναούμ και τον ηλικίας 17 ετών εγγονό του. Το 1912 ζούσαν στο Λαιμό περίπου 350 χριστιανοί και 150 μουσουλμάνοι Αλβανοί. Μέχρι το 1924 οι μουσουλμάνοι υποχρεώθηκαν να φύγουν. Στη θέση τους εγκαταστάθηκαν 27 πρόσφυγες από τον Καύκασο και έξι οικογένειες από τα χωριά Λέσκα / Leska και Πούστετς / Pustec, του αλβανικού τμήματος της Μεγάλης Πρέσπας. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, 44 οικογένειες κατέφυγαν από το χωριό στη Γιουγκοσλαβία και 43 σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε στη θέση των πολιτικών προσφύγων, 20 βλάχικες οικογένειες από την Ήπειρο.

Στο χωριό Λαιμός, το τρίτο δεκαήμερο του Δεκέμβρη 1947 εγκαταστάθηκε η Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου (ΣΑΓΑ). Στις πλαγιές του βουνού μεταξύ των περιοχών Λαιμός - Αγ. Γερμανός γίνονταν οι ασκήσεις της Σχολής. Βασική αρχή της εκπαίδευσης ήταν η επίθεση. Μέσα στη λίμνη, κοντά στο Λαιμό, έπεσε ένα αεροπλάνο «Σπιτφάιρ» που καταρρίφθηκε από πυρά του ΔΣΕ.
Είναι η έδρα του Δήμου Πρεσπών, απέχει 50 χλμ. από τη Φλώρινα και 60 χλμ. από την Καστοριά, ενώ είναι χτισμένος σε υψ. 900 μ. Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων ασχολείται με την καλλιέργεια φασολιών και οι υπόλοιποι με την κτηνοτροφία (πρόβατα), την αλιεία, τον τουρισμό και το εμπόριο.

Στη δεκαετία του '60 υπήρξε εμπορικό κέντρο της περιοχής λόγω της τελωνειακής σύνδεσης με την πρώην Γιουγκοσλαβία. Τη δεκαετία αυτή ο Λαιμός και ο οικισμός του, Μηλεώνας ή Μηλιώνα, αριθμούσαν 427 και 107 κατοίκους αντίστοιχα. Σήμερα ο πρώτος έχει 250 κατοίκους και ο δεύτερος 2.
Ο ποταμός Παλιόρεμα, μήκους 10 χλμ., χωρίζει τον οικισμό, πηγάζει από το όρος Βαρνούντα και εκβάλλει στη Μεγάλη Πρέσπα. Σ' αυτόν διαβιεί ενδημικό είδος πέστροφας και κατά τον Μάιο επισκέπτονται για ένα μήνα περίπου τον ποταμό τα σκουμπούζια και οι μπράνες (είδη ψαριών) από τη λίμνη για να γεννήσουν. Επίσης, στις εκβολές παρατηρούνται είδη ερωδιών.

Ολόφος του Αγ. Ιωάννη είναι κατάφυτος με βελανιδιές και προσφέρει ιδιαίτερη θέα. Από εκεί ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει το όμορφο ηλιοβασίλεμα. Αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία αποτελούν οι εκκλησίες των: Αγ. Παρασκευής (1896, στην πλατεία του χωριού), Αγ. Ιωάννη (στον ομώνυμο λόφο), Υπαπαντής του Κυρίου (15ος αι., κοντά στην πλατεία) και Αγ. Νικολάου (1925, στον οικισμό Μηλεώνα).

Το μεγαλύτερο ποσοστό των σπιτιών είναι χτισμένα με πέτρα και πλίνθους και προσδίδουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των οικιών του 19ου αιώνα. Οι νερόμυλοι βρίσκονται κατά μήκος του ποταμού.

Στο χωριό εντοπίζονται τρεις γέφυρες στον ποταμό Παλιόρεμα, στην είσοδο του οικισμού και στο δρόμο προς το σχολείο. Στο Λαιμό λειτουργεί Δημοτική Βιβλιοθήκη και Λαογραφική Συλλογή με αντικείμενα από την περιοχή των Πρεσπών. Την 4n μέρα του Πάσχα πραγματοποιείται πανηγύρι στο λόφο του Αγ. Ιωάννη.

Ράμπι καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Rembi, λειτουργία πατριαρχικού σχολείου και εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Ράμπη Πρεσπών, 477 άτομα (248 άρρενες και 229 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Ράμπη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Ράμπη Φλωρίνης, 555 άτομα (204 άρρενες και 261 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Ράμπη σε Λαιμόν [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Ράμπι / Σαούφτσι (Λαιμός) γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 23 προσφυγικές οικογένειες (99 άτομα) [ΕΑΠ].


Ράμπη, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 20 οικογένειες μουσουλμάνων (123 άτομα) και ήρθαν 35 οικογένειες προσφύγων: 30 από τη Μικρά Ασία και πέντε από αλλού [Πελαγίδης].

Λαιμός (Ράμπη) Φλωρίνης, 547 άτομα (283 άρρενες και 264 θήλεις), εκ των οποίων 27 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (12 άρρενες και 15 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 497, ετεροδημότες 49 και ένας αλλοδαπός [Απογραφή 1928].

Λαιμός Φλωρίνης, 738 άτομα (419 άρρενες και 319 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός της κοινότητας ήταν: 1951
(466), 1961 (427), 1971 (286), 1981 (251), 1991 (250), 2001 (299).

Πύλη (Βίνενι) Πρεσπών Φλώρινας

Το 1912 ήταν ένα μουσουλμανικό χωριό 230 περίπου ατόμων. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν 200 πρόσφυγες, κυρίως από τη Μικρά Ασία.
Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου και μετά την αναδίπλωση του ΔΣΕ, το γενικό αρχηγείο του και η "κυβέρνηση του βουνού", εγκαταστάθηκαν στο χωριό Πύλη της Πρέσπας και τη γύρω περιοχή. Σε σπίτια της Πύλης είχε εγκατασταθεί η έδρα της τελευταίας, ενώ στα γύρω υψίπεδα είχαν αναπτυχθεί η πολεμική ηγεσία και το επιτελείο του ΔΣΕ, μαζί με τις υπηρεσίες υποστήριξής τους.Ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, ως πρόεδρος του πολεμικού συμβουλίου του ΔΣΕ είχε το στρατηγείο του, μαζί με την υπόλοιπη ηγεσία, σε σπήλαιο που βρισκόταν σε καλά φυλασσόμενη δασώδη περιοχή. Στον ίδιο χώρο υπήρχαν αποθήκες, καταλύματα και ο ασύρματος του γενικού αρχηγείου.

Στη "σπηλιά του Ζαχαριάδη", που διακρίνονταν για την ακουστική της στεγανότητα λόγω της εσωτερικής διαμόρφωσης του χώρου, διεξάγονταν άκρως εμπιστευτικές συναντήσεις της στρατιωτικής ηγεσίας του γενικού επιτελείου.

Σε μικρή απόσταση από το "στρατηγείο του Ζαχαριάδη" βρίσκεται το σπήλαιο "αμπρί" (προστατευμένο καταφύγιο), στο οποίο κοιμόταν ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης. Η είσοδος του σπηλαίου αυτού ήταν κατασκευασμένη με κορμούς δέντρων και πέτρα και ήταν εντελώς αθέατη.

Να σημειωθεί ότι, στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου Πύλης, ο Νίκος Ζαχαριάδης παντρεύτηκε τη Ρούλα Κουκούλου, στις 17/2/1948
Το χωριό εγκαταλείφθηκε με τον εμφύλιο. Τη δεκαετία του 1950 η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε εδώ Βλάχους από την Ήπειρο

Βίνανη καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Βίβανι Πρεσπών, 224 άτομα (108 άρρενες και 116 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Βίβανι ή Βίνενι Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Νίβιστας [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Βίνενι Φλωρίνης, 202 άτομα (111 άρρενες και 91 θήλεις) [Απογραφή 1920].
Μετονομασία του οικισμού από Βίνενη σε Άγιον Αχίλλειον [ΦΕΚ 55 / 15. 2. 1926].

Βίνενη (Πύλη) γραφείου Φλωρίνης, έγινε καθαρά προσφυγικός οικισμός. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 24 προσφυγικές οικογένειες (97 άτομα) [ΕΑΠ].

Βίνενη, μουσουλμανικός οικισμός, έφυγαν 36 οικογένειες μουσουλμάνων (202 άτομα) και ήρθαν 22 οικογένειες προσφύγων: 18 από τη Μικρά Ασία και τέσσερις από άλλα μέρη [Πελαγίδης].

Πύλη (Βίβανη ή Βίνωνη) Φλωρίνης, 173 άτομα (109 άρρενες και 64 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας που να ήρθε μετά το 1922. Ομοδημότες ήταν 87, και ετεροδημότες 86 [Απογραφή 1928].

Πύλη Φλωρίνης, 207 άτομα ( 137 άρρενες και 70 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν: 1951 (έρημο), 1961 (122), 1971 (112), 1981 (137), 1991 (118), 2001 (116).

Βροντερό (Γκράζντανο) Πρεσπών Φλώρινας

Σε υψ. 1050 μ. είναι χτισμένο το Βροντερό. Μετά τον Εμφύλιο, κατά το διάστημα 1953-56, κατοικήθηκε από βλάχους, πoυ προέρχονταν από την Ήπειρο. Απέχει 62 χλμ. από τη Φλώρινα και 70 χλμ. από την Καστοριά και κατοικείται από 130 άτομα το χειμώνα και 200 το καλοκαίρι, με κύρια ασχολία τους την κτηνοτροφία (αιγοπρόβατα).

Τα ερειπωμένα χωριά Αγκαθωτό και Πυξός βρίσκονται σε απόσταση 2 χλμ. από τον οικισμό. Το χωριό περιβάλλεται από διάφορες κορυφές βουνών και υψώματα, όπως: Τσουτσούλι, Κρυονέρι, Άγ. Αθανάσιος, Άγ. Θωμάς, Μπλατσιώτης κ.ά. Η βελανιδιά επικρατεί στη γύρω περιοχή, όπου βρίσκουν καταφύγιο αγριογούρουνα, ζαρκάδια, αρκούδες, λύκοι αλεπούδες, λαγοί, πέρδικες κ.ά.

Υπάρχουν πάρα πολλές ανεξερεύνητες σπηλιές με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που παλιότερα οι κάτοικοι τα νόμιζαν για χρυσό. Στο δρόμο προς τον ερειπωμένο οικισμό του Αγκαθωτού υπάρχει ο Νοσοκομείο των Ανταρτών, σπηλιά η οποία διευρύνθηκε και αξιοποιήθηκε ως χώρος περίθαλψης τραυματιών του ΔΣΕ κατά την τελευταία φάση του εμφυλίου πολέμου, που διαδραματίστηκε στην περιοχή των Πρεσπών.

Στο Βροντερό φύεται το ενδημικό είδος της χλωρίδας της Πρέσπας, η Centaυrea prespana. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στη χλωρίδα (τσάι, αγριορίγανη, πολλά βότανα) και στην πανίδα. Επίσης, εντοπίζονται στην περιοχή κοιτάσματα βωξίτη.

Σημαντικά μνημεία αποτελούν οι εκκλησίες των Αγ. Νικολάου στην πλατεία του χωριού, Αγ. Παρασκευής (στα ερείπια του Πυξού), Αγ. Γεωργίου (στα ερείπια του Αγκαθωτού) και το ξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου (στα σύνορα Αγκαθωτού - Αλβανίας).

Χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά γνωρίσματα του περασμένου αιώνα φανερώνουν κάποια σπίτια του οικισμού, ενώ μοναδικά είναι τα παραδοσιακά μαντριά του Βροντερού. Ο Βλάχικος Πολιτιστικός Σύλλογος Απανταχού Βροντεριωτών, που έχει έδρα την Καστοριά, διοργανώνει πανηγύρι με κρέατα σούβλας παραγωγής στην πλατεία του χωριού στον εορτασμό της Αγ. Παρασκευής (26/7).

Το νοσοκομείο των ανταρτών

Σε απόσταση λίγο μεγαλύτερη των τριών χλμ από το συνοριακό χωριό Βροντερό της Φλώρινας, προς τον ερειπωμένο παραλίμνιο οικισμό του Αγκαθωτού και στην αριστερή όχθη της χαράδρας που βρίσκεται παράλληλα με το δρόμο, σε μια κλειστή πτύχωση των βράχων βρίσκεται μεγάλο σπήλαιο, το οποίο στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου λειτούργησε ως νοσοκομείο για την περίθαλψη τραυματιών του ΔΣΕ.

Τον Σεπτέμβριο του 1948, όταν το "θέατρο" του πολέμου μεταφέρθηκε στο Βίτσι, η ηγεσία του ΔΣΕ αναζήτησε ασφαλές μέρος για να εγκαταστήσει το νοσοκομείο και επέλεξε το συγκεκριμένο σημείο, το οποίο ήταν αθέατο για τα αεροπλάνα και απροσπέλαστο για τις δυνάμεις του αντίπαλου, λόγω της γεωγραφικής του θέσης (σ.σ.η σπηλιά - νοσοκομείο καλύπτεται από πέτρινο όγκο μεγαλύτερο των 100 μέτρων).

Οι τραυματίες από τα τμήματα που δρούσαν στις διάφορες περιοχές των Κορεστίων μεταφέρονταν στο χωριό Μικρολίμνη, από εκεί με βάρκα στο Αγκαθωτό και στη συνέχεια με τα ζώα, στο νοσοκομείο. Όταν, μάλιστα, οι συνθήκες το επέβαλαν (βομβαρδισμοί κλπ), οι τραυματίες μεταφέρονταν σε μικρές σπηλιές στην περιοχή του Αγκαθωτού, σε κοντινή απόσταση από τη λίμνη Μικρή Πρέσπα, για λόγους ασφαλείας και προστασίας της ζωής τους.
Στους τρεις σπηλαιοθαλάμους του νοσοκομείου (συνολικής επιφάνειας 450-500 τ.μ. και βάθος περίπου 30 μέτρων) υπήρχαν περίπου 250 κρεβάτια, κατασκευασμένα από σανίδια και κορμούς δέντρων και τοποθετημένα σε τρία επίπεδα.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70, ο χώρος ήταν φυλασσόμενος ως στρατιωτική ζώνη και διατηρούνταν σχεδόν ανέπαφος. Ωστόσο, μετέπειτα, υπέστη καταστροφές, με τη χρησιμοθηρία των υλικών και την καύση τους από λαθρομετανάστες, που έβρισκαν καταφύγιο εκεί. Σήμερα, σώζονται μερικά μόνο αντικείμενα, υπολείμματα της εσωτερικής οργάνωσης του νοσοκομείου.

Γκραζδάνι Κορυτσάς, 275 ορθόδοξοι Έλληνες υπό τη βουλγαρική τρομοκρατία από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Γκράσδενι Πρεσπών, 437 άτομα (244 άρρενες και 193 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Γκράσδενι Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Γκράσδενι Φλωρίνης, 360 άτομα (177 άρρενες και 203 θήλεις) [Απογραφή 1920].
Μετονομασία του οικισμού από Γκράσδενι σε Βροντερό [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Βροντερόν (Γκράσδεν) Φλωρίνης, 418 άτομα (203 άρρενες και 215 θήλεις), εκ των οποίων τρεις ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (οι δύο θήλεις). Ομοδημότες ήταν 414 και 4 ετεροδημότες [Απογραφή 1928].

Βροντερόν Φλωρίνης, 507 άτομα (241 άρρενες και 266 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν: 1951 (έρημο), 1961 (371), 1971 (310), 1981 (172), 1991 (150), 2001 (183).

Αγκαθωτό ή Τίρνοβο ή Τέρνο - Trnovo ή Trno

Το Αγκαθωτό (Τύρνοβο) βρίσκεται σε ελάχιστη απόσταση από τα Δυτικά σύνορα του Νομού Φλώρινας με την Αλβανία, επάνω στη Δυτική όχθη της λίμνης Μικρής Πρέσπας. Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται ως Ερείπια Αγκαθωτού. Στην απογραφή του 1940 ήταν οικισμός της κοινότητας Βροντερού, της επαρχίας Φλωρίνης. Το χωριό ήταν γνωστό από την εποχή του μακεδονικού Αγώνα. Το 1912 και το 1928 ζούσαν εδώ περίπου 100 άτομα. Καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, το σύνολο των κατοίκων του κατέφυγε στη Γιουγκοσλαβία και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Μεταπολεμικά το χωριό ερήμωσε.

Τέρνοβα καζά Κορυτσάς, [Χάρτης Κοντογόνη].

Τύρνοβον Βιγλίστης ή Τέρβα Πρεσπών, 87 άτομα (44 άρρενες και 43 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Τέρνα ή Τύρνοβον Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Ρακίτσκας [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Τέρνοβον Φλωρίνης, 65 άτομα (34 άρρενες και 31 θήλεις) [Απογραφή 1920].
Μετονομασία του οικισμού από Τύρνοβον σε Αγκαθωτόν [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Αγκαθωτόν (Τύρνοβον) Φλωρίνης, 404 άτομα (177 άρρενες και 227 θήλεις), εκ των οποίων τέσσερις ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (άρρενες). Ομοδημότες ήταν 396 και ετεροδημότες 8 [Απογραφή 1928].

Αγκαθωτόν Φλωρίνης, 84 άτομα (37 άρρενες και 47 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στην απογραφή του 1951 ο οικισμός ήταν έρημος.

Οπάια Όπαγια

Ήταν ένα μικρό χωριό 60 περίπου ατόμων, το οποίο βρισκόταν στη δυτική όχθη της Μικρής Πρέσπας, κοντά στο Μέντοβο. Ερήμωσε μέχρι την απαρίθμηση του 1913.

Opaja (Opa) [Αυστριακός Xάρτης].

Οπάγια καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Opaja, λειτουργία πατριαρχικής εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Οπάγια Μοναστηρίου, 40 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Οπάια Πρεσπών, διελύθη [Απαρίθμηση 1913].

ΚΡΑΝΙΕΣ Ντρένοβο Κρανειαί

Αφήγηση: Ηλιόπουλος Αλέξανδρος, ετών 84 το έτος 2000.
Στους οδικούς χάρτες αναγράφεται σαν Ερείπια Κρανεών. Το 1940 ήταν οικισμός της κοινότητας Μικρολίμνης του νομού Φλωρίνης. Το χωριό πρέπει να χτίστηκε γύρω στο
1850. Οι πρώτοι κάτοικοι προέρχονται από την Ήπειρο. Ήταν βοσκοί και έρχονταν με τα κοπάδια τους να βοσκήσουν το καλοκαίρι. Διάλεξαν αυτόν τον τόπο, επειδή κρύβονταν από τους Τούρκους.
Στην αρχή εγκαταστάθηκαν σε καλύβες από κλαδιά και σιγά σιγά έκαμναν τα σπίτια τους
Οι πρώτες οικογένειες ήταν 5-6.
Αργότερα έγιναν τα σπίτια περίπου 24, τα οποία ήταν απλά, με τούρκικα κεραμίδια και καλάμια.
Κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, το σώμα του Βάρδα μπήκε στο Δρένοβον στις 9 Ιουλίου 1906. Ο έλληνας αρχηγός γράφει σχετικά στο ημερολόγιό του: «Φοβούμενοι ότι οπωσδήποτε θα φωραθώμεν υπό των χωρικών ιδίως ένεκα τού ύδατος, όπερ θα υποχρεωθώμεν να λαμβάνωμεν εκ της λίμνης, μη υπάρχοντος αλλού, κυκλούμεν το χωρίον, εξάγομέν τινας των κατοίκων, λαμβάνομεν 2 εξ αυτών μεθ' ημών και μεταβαίνομεν εις το λημέριον. Το χωρίον είναι μικρόν και απομεμονωμένον (15 οικίαι ή μάλλον καλύβαι), αποζώσιν εκ της αλιείας εις την λίμνην και διά τούτο δέχεται προθύμως ημάς και τους κομίτας χωρίς να προδίδη ουδένα» [Βάρδας Β, 63-64].
Αρχικά το Σχολείο λειτουργούσε σε σπίτι, λίγο πριν από το 1940, τελείωσε το χτίσιμο του καινούριου Σχολείου, το οποίο καταστράφηκε με τον εμφύλιο. Δάσκαλοι οι οποίοι υπηρέτησαν στο χωριό ήταν, ο Τραϊανού Πέτρος από το Μοναστήρι, δίδαξε 3-4 χρόνια, αργότερα ο Νίκος από το Αμύνταιο γύρω στο 1935.
Η εκκλησιά ήταν του προφήτη Ηλία. Παλιά εκκλησία με αγιογραφίες. Παπάς
υπηρέτησε ο Παπακωνσταντίνου Κων/ος από την Οξυά.
H εκκλησία καταστράφηκε με τον εμφύλιο .
Οι κάτοικοι άντρες, γυναίκες και παιδιά , ακολούθησαν τους αντάρτες και βρέθηκαν στις Ανατολικές χώρες. Έμειναν μόνο 5 κάτοικοι.
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και την αλιεία.

Δρένοβον καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Drenovo, λειτουργία πατριαρχικής εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Δρένοβον Μοναστηρίου, 49 ορθόδοξοι Έλληνες τρομοκρατούμενοι προσχώρησαν στη εξαρχία από το 1904 [Χαλκιόπουλος 1910].

Δρένοβον Πρεσπών, 124 άτομα (87 άρρενες και 37 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Δρένοβον Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Λάγκας [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Δρένοβον Φλωρίνης, 115 άτομα (57 άρρενες και 58 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Δρένοβον σε Κρανιές [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Κρανειαί Φλωρίνης, 150 άτομα ( 66 άρρενες και 84 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Εργασία του 5ου Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας, Χωριά- Οικισμοί του Ν. Φλώρινας που δεν κατοικούνται, Φλώρινα Μάιος 2000.

ΔΑΣΕΡΗ Δαργόνιστα Ντροπίτιστα

Tο χωριό βρισκόταν στην πίσω πλευρά της Μικρής Πρέσπας, απέναντι από την Μικρολίμνη.
Το χωριό κατέχει και τον ομορφότερο μύθο της περιοχής που εξηγεί την ύπαρξη των λιμνών. Στο βασίλειο της περιοχής ζούσε ένα βασιλόπουλο, που όποτε κοιμόταν κοντά στη Δασερή έβλεπε στον ύπνο του μια νεράιδα, την οποία τελικά ερωτεύτηκε. Τη ζήτησε για γυναίκα του, αλλά εκείνη του απάντησε ότι αν την παντρευτεί μεγάλο κακό και συμφορά θα συμβεί. Όμως τελικά η επιμονή του βασιλόπουλου έπεισαν εκείνη και τους γονείς της και την ημέρα του γάμου κόσμος πολύς ήλθε στη Δασερή. Ο γάμος έγινε, όμως ο ουρανός έπειτα από λίγες ώρες σκοτείνιασε και άρχισε να βρέχει ασταμάτητα. Όταν βγήκε πάλι ο ήλιος, η πολιτεία δεν υπήρχε, τα νερά έπνιξαν σπίτια και ανθρώπους, σχηματίζοντας τη λίμνη και από τότε τα λευκά και κίτρινα νούφαρα που ανθίζουν κάθε χρόνο στην επιφάνειά της είναι οι ψυχές των παιδιών που χάθηκαν.
Το 1940 ήταν οικισμός της κοινότητας Αγίου Αχιλλείου του νομού Φλωρίνης.Είχε 20 σπίτια μικρά, τα περισσότερα πλινθόκτιστα. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία στη Μικρή Πρέσπα. Μάλιστα στο Θέμα της λίμνης είχαν διαφορές με τους κατοίκους των Ψαράδων, οι οποίοι έκλεψαν τις βάρκες των κατοίκων της Δασερής.
Το σχολείο ήταν μικρό. Οι δάσκαλοι οι οποίοι υπηρέτησαν στο χωριό ήταν ο Φλωρινιώτης Κοσκοσίδης Αβραάμ και o Μαλούκος ο οποίος έγινε επιθεωρητής και μέλος τον ανωτάτου εκπ/κού συμβουλίου.
Η εκκλησία τον χωριού ήταν ο Άγιος Γεώργιος, σχετικά μικρή, η οποία καταστράφηκε.
Το χωριό, όπως και όλα τα χωριά της Πρέσπας ήταν
ανταρτοκρατούμενο. Οι άντρες όλοι επιστρατεύτηκαν από τους αντάρτες και εγκατέλειψαν το χωριό με την οπισθοχώρηση των ανταρτών και κατέφυγαν στις ανατολικές χώρες. Οι γυναίκες έφυγαν σαν συνοδοί των παιδιών τον παιδομαζώματος. Από το χωριό πήραν με το παιδομάζωμα 48 παιδιά.
Από τους 100 κατοίκους περίπου του χωριού κανένας δε γύρισε. Το χωριό καταστράφηκε στη διάρκεια τον εμφυλίου.

ΕΙΠΙΣΗΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Πληθυσμός κατ' απογραφήν
'Ετος 1928 Δασερή (67 κάτοικοι)
1940 (67)
1951 (0)

Δαργόνιστα καζά Μοναστηρίου, χριστιανικός οικισμός [Χάρτης Κοντογόνη].

Δρομπιτσίστα Πρεσπών, 50 άτομα (28 άρρενες και 16 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Δρομπιτσίστα Φλωρίνης, αποτέλεσε οικισμό της κοινότητας Ράχωβας [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Δρομπίκιστα Φλωρίνης, 34 άτομα (17 άρρενες και 17 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Δρομπίτσιστα σε Δασερή [ΦΕΚ 179 / 30. 8. 1927].

Δασερή (Δρομπίτσιστα) Φλωρίνης, 67 άτομα (30 άρρενες και 47 θήλεις). Δεν υπήρχε κανένας πρόσφυγας του '22. Ομοδημότες ήταν 64 και ετεροδημότες 3 [Απογραφή 1928].

Δασερή Φλωρίνης, 75 άτομα (39 άρρενες και 36 θήλεις) [Απογραφή 1940].

ΑΦΗΓΗΣΗ: Στέργιος Χρήστος, ετών 74 το  έτος 2000
Εργασία του 5ου Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας, Χωριά- Οικισμοί του Ν. Φλώρινας που δεν κατοικούνται, Φλώρινα Μάιος 2000.

ΠΥΞΟΣ Ράχοβα ή Ράχοβο ή Ορέχοβο ή Όροβο

Το χωριό βρισκόταν στην Ανατολική πλευρά του δρόμου που πει για το Βροντερό 8 χμ. περίπου ΝΔ από την Κούλα της Πρέσπας. Τ' όνομα το πήρε από το Θάμνο πυξός, ο οποίος είναι φυτό αειθαλές με σκληρό ξύλο πυξάρι.
Οι κάτοικοι του χωριού προέρχονται από την περιοχή της Λάρισας και εγκαταστάθηκαν μετά την εγκατάσταση του Σαμουήλ στην Πρέσπα.
Το 1930 το χωριό είχε περίπου 350 κατοίκους. Τα 70 σπίτια ήταν μονώροφα, διώροφα, τριώροφα και χτίστηκαν από χρήματα που έστελναν οι κάτοικοι που μετανάστευαν στην Αμερική από το 1900. Όσοι κάτοικοι μετανάστευσαν στην Αμερική μετά το 1930, δεν ξαναγύρισαν.
Πριν από την απελευθέρωση, το 1912 στο χωριό δεν υπήρχαν καθόλου Τούρκοι. Στη διάρκεια του Α' παγκοσμίου πολέμου οι Γάλλοι από το χωριό πέρασαν στην Κορυτσά. Τότε οι Γάλλοι αγγάρεψαν τούς κατοίκους και έγινε ο δρόμος από την Κούλα προς την Κορυτσά. Στη μικρασιατική εκστρατεία επιστρατεύτηκαν 15 άτομα και σκοτώθηκαν 3 άτομα.
Το 1940 επιστρατεύθηκαν οι άντρες ,ενώ οι υπόλοιποι κάτοικοι βοηθούσαν τους Έλληνες στρατιώτες μεταφέροντας πυρομαχικά στο μέτωπο. Για λίγο διάστημα μεταφέρθηκαν τα
γυναικόπαιδα στο Λαιμό και όταν έπεσε το ΙΒΑΝ αρχές του 1941 επανήλθαν στο χωριό . Από το χωριό καταγόταν και ένας Αξιωματικός, που λεγόταν Πετρίδης Σωτήριος, αυτός έφυγε στη Μέση Ανατολή. Έφτασε μέχρι το βαθμό τον Συνταγματάρχη.
Μετά τη γερμανική κατοχή. Το χωριό λειτουργούσε κανονικά, υπήρχαν διάφορες υπηρεσίες όπως τελωνείο, χωροφυλακή, διμοιρία των ΤΕΑ, σχολείο.
Το σχολείο ήταν τριθέσιο, υπήρχε και νηπιαγωγείο.
Το δημ. Σχολείο είχε 110 μαθητές. Δάσκαλοι οι οποίοι υπηρέτησαν ήταν Ο Σάββας Βασιλειάδης, Παπαθανασίόυ Αθανάσιος και Λαμπρινίδης. Νηπιαγωγός ήταν η Ιουλία Θεοκτία.
H κεντρική εκκλησία του χωριού ήταν χτισμένη το 1910, λέγεται Άγιος Νικόλαος και είναι το μόνο κτίριο που διατηρείται μέχρι σήμερα. Χτίστηκε από ένα Μοναστηριώτη μηχανικό. Παπάδες οποίοι υπηρέτησαν στο χωριό ήταν ,ο παπα-Προκόπης από Το Βροντερό μέχρι το 1940 και μετά ο Παπα-Παντελής ο οποίος καταγόταν και αυτός από το Βροντερό.
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Κάθε σπίτι είχε περίπου 20 στεμμ. Σιτιρα και καλαμπόκια. Ασχολούνταν και με την υλοτομία, μάλιστα έκαναν και ξυλοκάρβουνα, το οποίο έρχονταν να το πάρουν φορτηγά αυτοκίνητα.
Οι κάτοικοι του Πυξού, όπως και των άλλων χωριών της Πρέσπας που ήταν δυτικά της Πρέσπας, είχαν και κτήματα μέσα στο Αλβανικό έδαφος. Τα κτήματα αυτά τα καλλιεργούσαν από το 1914. Οι κτηματίες μπαινόβγαιναν καθημερινά, με ειδικές ταυτότητες, από ανατολή ως δύση ηλίου. Όταν παγιώθηκε το καθεστώς Χότζα (δηλ. το κομμουνιστικό), δεν επιτρεπόταν είσοδος στην Αλβανία.
Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στην περιοχή της Πρέσπας ανήκαν και 14 χωριά τα οποία σήμερα βρίσκονται στην Αλβανία. (Ακόμα η Αλβανία και η Γιουγκοσλαβία , δεν είχαν πάρει μέρος ούτε της Μικρής ούτε της Μεγάλης Πρέσπας. Με συμφωνία που έκανε ο πρωθυπουργός Βενιζέλος το 1924,δόθηκε μέρος της Μικρής Πρέσπας στην Αλβανία και τη Γιουγκοσλαβία).
Μεγάλες αλλαγές στους οικισμούς της Μακεδονίας έφερε το προσφυγικό ρεύμα που ξεκίνησε με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913, συνεχίστηκε με τη συνθήκη του Νεϊγύ το 1919 και ολοκληρώθηκε με την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών της Μακεδονίας που κυρώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Την ίδια εποχή παραχωρήθηκαν από την Ελλάδα, τα παρακάτω 14 χωριά της περιοχής Φλώρινας – Καστοριάς με αμιγή μουσουλμανικό πληθυσμό στην Αλβανία για διόρθωση των συνόρων των δυο χωρών: Άνω Γκορίτσα, Βερνίκι, Γκλομποτσάνη, Ζαγραδέτσι, Ζαρόσκα, Καπέστιτσα, Κάτω Γκορίτσα, Λέσκα, Πούστετς, Ρακίτσα, Σούλεν, Σούετς, Τέρστενικ και Τσέριε’!!!
Με λίγα λόγια δηλαδή, επειδή δεν κατοικούσαν σε αυτά τα χωριά καθόλου χριστιανικοί πληθυσμοί, τα …χαρίσαμε στην Αλβανία!!!
Το χωριό άρχισε να φθίνει μετά το 1946, στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου. Το Μάιο τον 1947 όταν ο ελληνικός στρατός συμπτύχθηκε , όλη η Πρεσπά ήταν ανταρτοκρατούμενη. Το αρχηγείο των ανταρτών βρισκόταν πολύ κοντά στον Πυξό, στην Πύλη. Στον Πυξό ήταν το Νοσοκομείο και οι φούρνοι τους. Σαν Νοσοκομείο χρησιμοποιήθηκε το Δημ. Σχολείο και λίγα σπίτια γύρω του.
Τους κατοίκους του Πυξού, όσοι παρέμειναν τους επιστράτευσαν οι αντάρτες. Τις κοπέλες και τις γυναίκες τις χρησιμοποίησαν σαν συνοδούς των παιδιών, που μάζεψαν για το παιδομάζωμα. Οι άντρες όσοι έζησαν, μετά την υποχώρηση πέρασαν στην Αλβανία. Όλοι αυτοί βρέθηκαν στα ανατολικά κράτη. Ελάχιστοι από αυτούς επέστρεψαν μετά το 1958. Το χωριό μετά το 1949 εγκαταλείφτηκε τελείως από τους κατοίκους του. Τα περισσότερα σπίτια καταστράφηκαν το 1950 από τυχαία πυρκαγιά. Ότι απόμεινε πέτρες, ξύλα τα πήραν οι έποικοι της Πρέσπας (δηλ. οι κάτοικοι της Ηπείρου που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο Βροντερό, Άγιο Γερμανό, Καλλιθέα, Πύλη) και τα χρησιμοποίησαν για να κάνουν τα σπίτια τους.

Επίσκεψη Γάλλων στρατηγών στις 10 Μαΐου του1918

Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Πυξός ήταν ένα όμορφο παραδοσιακό χωριό της Πρέσπας, από το οποίο δε σώζεται απολύτως. Τίποτα εκτός από την εκκλησία. Λίγοι κάτοικοι υπάρχουν σήμερα στο Λαιμό της Πρέσπας, στη Καστοριά και τη Φλώρινα.

Rahova (Orehovo), λειτουργία πατριαρχικής εκκλησίας [Χάρτης Κοντογιάννη].

Ράχωβα ή Όροβον Πρεσπών, 363 άτομα (205 άρρενες και 158 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Ράχωβα ή Όροβον Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα μαζί με τους οικισμούς Δρομπιτσίστα και Τσέργι[ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Ράχωβα ή Ορέχοβον Φλωρίνης, 373 άτομα (187 άρρενες και 186 θήλεις) [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Ράχωβα ή Όροβον σε Πυξός [ΦΕΚ 156 / 8. 8. 1928].

Πυξός (Ράχωβα ή Όροβον) Φλωρίνης, 431 άτομα (219 άρρενες και 212 θήλεις), εκ των οποίων 6 ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (άρρενες). Ομοδημότες ήταν 417, ετεροδημότες 12 και αλλοδαποί δύο. Απογράφηκαν αλλού 11 δημότες [Απογραφή 1928].

Πύξος Φλωρίνης, 489 άτομα (242 άρρενες και 247 θήλεις) [Απογραφή 1940].

Στην απογραφή του 1951 το χωριό ήταν έρημο.

Εργασία του 5ου Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας, Χωριά- Οικισμοί του Ν. Φλώρινας που δεν κατοικούνται, Φλώρινα Μάιος 2000.

Η Σφήκα Μπέσφινα Besvina

Η Σφήκα βρισκόταν πάνω από την Μικρολίμνη, προς τον Κώττα.
Είχε περίπου 70 σπίτια και ήταν φτιαγμένο από πλιθιά. Υπήρχαν λίγα αρχοντόσπιτα, φτιαγμένα από πέτρα. Ο συνοικισμός αυτός δεν είχε πολλά χωράφια, περίπου 400 στρεμμ. και γι' αυτό οι κάτοικοι ασχολούνταν περισσότερο με τις οικοδομές και την κτηνοτροφία. Πολλοί από τους κατοίκους μετανάστευαν στο εξωτερικό κυρίως στην Αμερική και τον Καναδά.
Υπήρχε σχολείο με 6 τάξεις μαζί με το νηπιαγωγείο. Σήμερα έχει καταστραφεί τελείως.
Η εκκλησία ήταν τον Αγίου Νικολάου δεν υπάρχει σήμερα. Τελευταίος παπάς ήταν ο Γεωργόπουλος, τον οποίο υποχρέωσαν οι αντάρτες να τους ακολουθήσει και σήμερα βρίσκεται στην Ουγγαρία. Ο Άγιος Νικόλαος είναι ζωντανός Άγιος, όπως η Αγία Παρασκευή Μικρολίμνης, Άγιος Ιωάννης Λαιμού και Άγιος Γεώργιος Ψαράδων.
Την εποχή τον εμφυλίου το χωριό ήταν ανταρτοκρατούμενο. Πολλοί από τους κατοίκους, κυρίως οι άντρες επιστρατεύθηκαν από τους αντάρτες και μετά τη οπισθοχώρηση βρέθηκαν στις ανατολικές χώρες και μόνο 6-7 άντρες επέστρεψαν. Όσοι από τους άντρες ήταν στρατιώτες , επέστρεψαν και εγκαταστάθηκαν στο χωριό Σκοπιά της Φλώρινας.
Στο χωριό έγινε παιδομάζωμα και μάζεψαν γύρω στα 40 παιδιά, τα οποία πέρασαν με τα πόδια στο Λουμπόινο της FYROM και από εκεί στο Μοναστήρι. Από εκεί με φορτηγά, πέρασαν στο εσωτερικό της Σερβίας, για να βρεθούν στις ανατολικές χώρες. Μερικά από τα Παιδιά αυτά έγιναν επιστήμονες, γιατροί κτηνίατροι, κάποιος Γεωργόπουλος έγινε χημικός μηχανικός.
Στο πελώριο δάσος της Σφήκας ήταν κρυμμένη η μάζα του ελληνικού στρατού τη 1940-41 νια να μην τους καταλάβουν οι Ιταλοί.

Μπέσφινα Καστορίας: «Έχει 350 χριστιανούς, εκκλησίαν» [Σχινάς 1886].

Μπέσφινα Πρεσπών, 431 άτομα (218 άρρενες και 213 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Μπέσφινα Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Μπέσφινα Φλωρίνης, 348 άτομα (140 άρρενες και 206 θήλεις), 71 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Μπέσφινα σε Σφήκα [ΦΕΚ 346 / 4. 10. 1926].

Σφήκα (Μπέσφινα) Φλωρίνης, 322 άτομα (155 άρρενες και 167 θήλεις), εκ των οποίων δύο ήταν πρόσφυγες πού ήρθαν μετά το 1922 (άρρενες). Ομοδημότες ήταν 300 και ετεροδημότες 22. Απογράφηκαν αλλού 37 δημότες [Απογραφή 1928].

Σφήκα Φλωρίνης, 294 άτομα (130 άρρενες και 164 θήλεις) [Απογραφή 1940].

ΚΑΛΥΒΙΑ ΦΑΡΜΑΚΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Αφήγηση και στοιχεία του Στέργιου Φαρμάκη. (Έτος γεννήσεως 1950)
Τα Καλύβια Φαρμάκη βρίσκονταν νότια της κορυφής του Καϊμακτσαλάν μετά την Παπαδιά και τα Καλύβια Παπαδιάς. O συνοικισμός ξεκίνησε αρχικά στην τοποθεσία Πάνω Σπίτια. Λέγονταν και καλοκαιρινά και ήταν 6 σπίτια. Τα έχτισε ο άντρας της Φλώρας. Το όνομα αυτής της γυναίκας δεν ήταν το πραγματικό, την έλεγαν έτσι επειδή ήταν άσπρη. Αυτή είχε 4 παιδιά το Χρήστο, το Γιάννη, το Δημήτρη και το Γιώργο. Τα χωριό αυτό χτίστηκε το 1886. Αργότερα χτίστηκαν, τα Κάτω Καλύβια σε απόσταση ενός χιλιομέτρου. Οι κάτοικοι αυτοί κατάγονταν από το Συράκο της Ηπείρου και ήταν Σαρακατσαναίοι. Εκεί κατοικούσαν οι χωρικοί χειμώνα καλοκαίρι.
Οι οικογένειες που απετέλεσαν τον οικισμό ήταν των Ζαραλήδων, των Φαρμακαίων, των Καραγιάννηδων.
H συμβολή μάλιστα ενός Φαρμάκη στη χάραξη των συνόρων με τη Σερβία ήταν καταλυτική. Ο Δημήτριος Φαρμάκης, ένα από τα 4 παιδιά της Φλώρας, υπέδειξε στην επιτροπή χάραξης συνόρων τα οριστικά σύνορα, διαφορετικά η περιοχή θα προήρχετο στα Σκόπια.
Παρ' όλα αυτά, οι σημερινοί απόγονοι τον χωριού αυτού, έχουν ιδιοκτησιακό πρόβλημα και διαφορές με το δημόσιο. Έχουν τίτλους αγορών του 1898 και 1906, οι οποίοι σύμφωνα με το Οθωμανικό δίκαιο δεν αναγράφουν τους αγοραστές με τα επίθετά τους, αλλά ο κάτοχός τους, είναι και νομέας της περιουσίας .
Για την προέλευση τον επιθέτου των Φαρμάκηδων διηγούνται το εξής περιστατικό. O Μπέης επιθυμούσε μια κοπέλα της οικογενείας, την οποία μάλιστα μπόρεσε να ατιμάσει. Τότε ο Δημήτριος Φαρμάκης ήθελε να ξεπλύνει την ντροπή. Πήγε τον βρήκε στο Μοναστήρι και ζήτησε να παλέψουν. Ο Μπέης πριν από την πάλη, του έκανε πρόταση να αλειφθεί με λάδι, αφού πρώτα αλείφθηκε αυτός. Ο Φαρμάκης αρνήθηκε να αλειφθεί με λάδι. Παρ' άλλα αυτά μπόρεσε να τον νικήσει και να τον σχίσει στα δύο. Από τότε επικράτησε το επίθετο Φαρμάκης.
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την υλοτομία.
Τα χωράφια τα καλλιεργούσαν εντατικά, με σιτηρά, φασόλια, πατάτες. Έπαιρναν για την καλλιέργεια των χωραφιών εργάτες από τη Μελίτη και τα γύρω χωριά.
Η κτηνοτροφία πρέπει να ήταν σε μορφή τσελιγκάτου, γιατί είχαν πολλά γιδοπρόβατα. Πρέπει να έφταναν τις 20.000 γιδοπρόβατα.
Ασχολούνταν με την υλοτομία και έφτιαχναν μέχρι πριν από λίγα χρόνια ξυλοκάρβουνο.
Οι συνήθειες τους όμως παρέμεναν Σαρακατσάνικες, γιατί έφτιαχναν με κλαδιά καλύβες τις οποίες έλεγαν Τσατούρες αφού τις τέλειωναν τις σκέπαζαν με φτέρη. Έκαμναν και το ψήσιμο του αρνιού με ξεχωριστό τρόπο, όπως το έλεγαν Κλέφτικο. Έσφαζαν το ζώο, έπαιρναν το δέρμα, το αναποδογύριζαν και αφού άναβαν φωτιά ζέσταιναν το χώμα. Άνοιγαν το χώμα και βάζανε μέσα το αρνί μέχρι να ψηθεί.
Σχολείο λειτουργούσε το καλοκαίρι και ο δάσκαλος πληρωνόταν από τους γονείς. Δάσκαλοι οι οποίοι δούλεψαν στα Καλύβια Φαρμάκη, πρέπει να ήταν κάποιος από την Αριδαία, ο πατέρας του συμβολαιογράφου Γ. Θεοδοσίου και για λίγο διάστημα ο συμβολαιογράφος Γ. Θεοδοσίου. Παρ' όλο που το σχολείο είχε λίγους μαθητές, πολλοί από αυτούς μορφώθηκαν, όπως ο Αριστοτέλης Φαρμάκης δικηγόρος, ο Μιλτιάδης. Φαρμάκης καρδιολόγος και ο Ευριπίδης Φαρμάκης οδοντίατρος. Πρέπει να υπάρχουν άλλοι 20 μορφωμένοι, απ' αυτούς τούς μαθητές. Σαν σχολείο χρησιμοποιούσαν μια ιδιόκτητη αίθουσα.
Οι εκκλησία τον χωριού λεγόταν Άγιος Νικόλαος και εξακολουθεί να υπάρχει.
Η ιστορία τον χωριού είναι στενότατα συνδεδεμένη με το Μακεδονικό αγώνα. Ο οπλαρχηγός Ι. Καραβίτης στα απομνημονεύματά του, αναφέρεται στο χωριό και στη βοήθεια που τον πρόσφεραν οι οικογένειες Σουλτογιανναίων και Φαρμάκηδων. Την εποχή του εμφυλίου το χωριό ήταν ανταρτοκρατούμενο και οι αντάρτες πήραν πολλά ζώα.Το κάψανε δύο φορές. Τη μια φορά μάλιστα κάψανε μέσα στο σπίτι της και μία γιαγιά η οποία δεν πρόλαβε να φύγει.
Μετά τον εμφύλιο το χωριό διαλύθηκε και μερικοί κάτοικοι κατέφυγαν στο Σκοπό και την Αχλάδα. Οι περισσότεροι έφυγαν στη Θεσ/νίκη.
ΕΠΙΣΗΜΑ ΣΤΟΙΧΕΊΑ
Έτος 1940 κάτοικοι 45
Εργασία του 5ου Δημοτικού Σχολείου Φλώρινας, Χωριά- Οικισμοί του Ν. Φλώρινας που δεν κατοικούνται, Φλώρινα Μάιος 2000.