Στις 13 Ιουνίου 1903, η τσέτα του Μήτρου Βλάχου (Μήτρε Βλάχα) σκότωσε τέσσερις πρόκριτους του χωριού, που αρνήθηκαν να δώσουν ψωμί στους Κομιτατζήδες.
[Δραγούμης, 148. Βακαλόπουλος Α, 205. ΔΙΣ, 84. Dakin, 132].
Τη 13η(1903) το εσπέρας εφονεύθησαν εν Νερέτ (υπό της συμμορίας Μήτρου κατά πάσαν πιθανότητα) οι ημέτεροι Μήτσες Κόμε, μουχτάρης, Νίτσος Στέφου, Στώικος Μήτσε και Κύρτσες Νίκο, διότι από συμφώνου με τους σχισματικούς ηρνήθησαν να δεχθώσιν αυτόν και να δώσωσιν άρτον. Οι δε συμμορίται αναχωρούντες ετραυμάτισαν και τον πρωτόγερον Κύρτσεν, σχισματικόν, δια να μην προστρέξη εις ειδοποίησιν. Και άλλοι πολλοί επρόκειτο να φονευθώσιν.
[Ιώνος Δραγούμη, Τα Τετράδια του Ίλιντεν, εκδόσεις Πετσίβα, σελ. 148.]
α)Λέχοβο, 25 Σεπτεμβρίου 1904
(...) Του παπα-Κωνσταντίνου από το Νερέτι, με 12 σφαίρες στο σώμα, 5-6 μαχαιριές και τις φλέβες των χεριών του κομμένες του πήραν οι κακούργοι το ρολόγι του καί 60 λίρες του χωριού, που επήγαινε στον δεκατιστή το 1902.
[Μελά, βλ. σελ. 979 αρ. 64]
Πρώτη έφοδος του Παύλου Μελά και του σώματός του στο Νέρετ (Πολυπόταμος) Φλώρινας.
Το βράδυ της 18ης προς 19ης Σεπτεμβρίου 1904 ο Παύλος Μελάς μπήκε με το σώμα του στο χωριό Νέρετ και τα ξημερώματα ετοιμάστηκε να επιτεθεί στους κομιτατζήδες. [Dakin, 251-252].
Έβλεπε τους βουλγάρους να πηγαίνουν στην εκκλησία και αποφάσισε να στείλει πέντε άντρες, με κρυμμένα περίστροφα, για να σκοτώσουν όσους μπορούσαν και μετά να φύγουν, τρέχοντας προς τα εκεί που ήταν κρυμμένο το σώμα. Περίμενε οι Βούλγαροι του χωριού να κυνηγήσουν τους πέντε και να βρεθούν ξαφνικά μπροστά στις κάνες όλου του ελληνικού σώματος. Ξαφνικά όμως βλέπει να γεμίζει η πλατεία με οθωμανικό στρατό, γι’ αυτό και διατάζει έξοδο προς το βουνό. Κατά την αποχώρηση των Ελλήνων τραυματίζεται στο μοιρό από πυροβολισμούς των οθωμανών στρατιωτών, ο Φίλιππος Καπετανόπουλος. Οι έλληνες τον έσυραν μέσα στα κλαδιά και ο Μελάς τον εσκέπασε με την κάπα του. Λίγο αργότερά τον βρήκαν οι Τούρκοι και τον αποτελείωσαν. [Μελάς, 395-397 και Καραβίτης, 95-102].
…Το χωριό ήταν αρκετά μεγάλο, ωργανωμένο υπό των βουλγάρων και ωπλισμένο, σπανίως δε έλειπαν οι κομιτατζήδες από μέσα. Ήτο βροχερή η νύκτα και οι κάτοικοι ήσαν κλεισμένοι μέσα και δεν μας αντελήφθησαν. Όσο δια τον θόρυβο και τα γαυγίσματα των σκυλιών, θα ενόμισαν ότι επρόκειτο περί κομιτατζήδων. Ουδέποτε ημπορούσαν να φαντασθούν ότι θα εκάμναμε την τρέλλα να εισέλθουμε κατ' αυτό τον τρόπο εις το χωριό των. Αν μας αντελαμβάνοντο και εκινούντο σιγά-σιγά δια να μας κυκλώσουν στο παληόσπιτο, θα μας έκαιαν σαν ποντίκια. Ούτε θα επρολαμβάναμε να βγούμε έξω και θα ευρίσκαμε τον πλέον άδοξο θάνατο. Μόλις εξημέρωσε, αρχίσαμε να παρατηρούμε από τα παράθυρα τα πέριξ. Το σπίτι μας ευρίσκετο εις την δεξιά πλευρά του χωρίου. Πριν ξημερώση καλά-καλά, είδαμε κίνηση περί την εκκλησία.
-Νάτους, νάτους, ψιθυρίζουν θριαμβευτικώς εκείνοι που έβλεπαν από τα παράθυρα.
Και αποφασίζεται να εξέλθουν πέντε άνδρες με τα περίστροφα μόνο, χωρίς τα όπλα, και από το διπλανό ρεματάκι που καλύπτεται με φράκτες και δένδρα να κατεβούν, να ευρεθούν άξαφνα προ των βουλγάρων, να τούς πυροβολήσουν και να υποχωρήσουν προς τα εδώ. Οι βούλγαροι θα νομίσουν ότι είναι δολοφόνοι και θα ορμήσουν εναντίον, θα βγουν δε ακόμη και μέσα από τα σπίτια. Και τότε θα εξέλθουμε και ημείς και θα τους κτυπήσουμε καλλίτερα…
Φεύγουν, φεύγουν, λέγουν.
-Ποιοι φεύγουν;
-Οι βούλγαροι, φαίνεται ότι μας κατάλαβαν.
Αλλά μετ' ολίγον βλέπουμε να γεμίζη η πλατεία από τούρκους στρατιώτας.
Τι θα γίνη τώρα; Ο Μελάς είχε μία έμμονη αλλά εσφαλμένη ιδέα ότι οι τούρκοι για μας θα έκαμναν τα κλειστά μάτια, επειδή κυνηγούμε τους κακοποιούς βουλγάρους. Ενόμιζε δηλαδή ότι ο Σουλτάνος θα κατεδέχετο να ανεχθή δέκα Κρητικούς με ένα γκρά και μια κάπα να επιβάλουν την τάξη εις την Μακεδονία. Γνωματεύει λοιπόν ο Μελάς ότι οι τούρκοι ήλθαν για κομιτατζήδες και συνεπώς ημείς πρέπει να μείνουμε ακίνητοι…
[Ο Μακεδονικός Αγών, Ιωάννης Καραβίτης, απομνημονεύματα, σελ.96-97]
...το λυπηρόν είναι oτι o ενθουσιώδης και κάλλιστος νέος Φίλιππος Καπετανόπουλος, φαρμακοποιός εις τα Βιτώλια ( Μοναστήρι) και μέλος της διοικήσεως της Αμύνης, επειμείνας να έλθη μαζί μου, εφονεύθη την 19. εις το Νερέτι εις συμπλοκήν μας με τον τουρκικόν στρατόν. Ιδού πως έγινε το πράγμα. Από την Βελκαμένην επήγαμεν, 30 τον αριθμόν, εις Νερέτι δια να. τιμωρήσωμεν τους φονείς των 5 ατυχών εκείνων θυμάτων *, οι όποιοι εξακολουθούν να κακουργούν.…
[Ναταλία Π.Μελά, ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ, σελ. 395]
 |
Ο Φίλιππος Καπετανόπουλος
φαρμακοποιός από το Μοναστήρι.
|
Ο Παύλος Μελάς και το σώμα του είχαν παει στο Νερέτι για να τιμωρήσουν τους δολοφόνους που κρυβόντουσαν εκεί και είχαν δολοφηνήσει τους παρακάτω:
* Παπά Κωνσταντίνου από το Νερέτι, με 12 σφαίρες στο σώμα, 5 - 6 μαχαιριές και τις φλέβες των χεριών του κομμένες. Τού πήραν οι κακούργοι το ρολόγι του και 60 λίρες του χωριού, πού επήγαινε στον δεκατιστή. 1902.
Παπα 'Ηλία από την Ποσδίβιστα, του έκοψαν χέρια, πόδια, αυτιά, του έβγαλαν τα μάτια και τέλος τον αποκεφάλισαν. 1902.
Στο Ράκοβο εσκότωσαν οι Καμίτες τον παπά και το δάσκαλο. 1903. Στο Κρουσοράτι τον παπά μ’ έναν εξάδελφό του. 1903.
Στην Προκοπάνα τον παπά και το δάσκαλο. (Πρώτον ετυράννησαν τον διδάσκαλον αποκόψαντες τους δαχτύλους της χειρός, τα ώτα. Αλλ’ ούτος επέμενε λέγων : τυραννήσατε να σας ίδώ το σώμα τυραννείτε μόνον, την ψυχήν όμως όχι... Είμαι Έλλην και "Έλλην θ’ αποθάνω. Τέλος, εξερρίζωσαν την γλώσσαν του και τον άπεκεφάλισαν. Ο δε ιερεύς βλέπων τα βασανιστήρια έπεσε λιπόθυμος και ούτως απεκεφαλίσθη.» 1903. (Από έκθεση του χωριού Νερέτι).
Δεύτερη έφοδος του Παύλου Μελά και του σώματός του στο Νέρετ (Πολυπόταμος) Φλώρινας.
Ο Παύλος Μελάς πραγματοποίησε νέα επίθεση στο Νέρετ, το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου του 1904, σε σπίτι όπου είχαν καταλύσει τρεις βουλγαρικές συμμορίες. Το σώμα του Μελά ήταν ενισχυμένο και με τους άντρες του ληστή Αλέξη Καραλίβανου. Τελικά λύνουν την πολιορκία του σπιτιού, μόλις πληροφορήθηκαν ότι μέσα σε αυτό βρίσκονταν και γυναικόπαιδα ελληνικών οικογενειών βιαίως εκβουλγαρισμένων.
 |
| Στο σπίτι αυτό είχαν ταμπουρωθεί οι κομιταζήδες κατα την δεύτερη είσοδο του Παυλου Μελά στον Πολυπόταμο |
…Τώρα με τον Καραλίβανο και τα παιδιά του για δεύτερη φορά πήγε το σώμα του Παύλου στο Νερέτι και περικύκλωσε το σπίτι όπου ήταν μαζεμένοι οι κακούργοι. Αλλά το σπίτι ήταν γερό και από μέσα και από άλλα σπίτια πυροβολούσαν οι κομίτες. Όταν θέλησαν μερικοί π' τους δικούς μας να τού βάλουν φωτιά, δεν άφησε ο Παύλος, γιατί άκουσε πως ήταν γυναίκες μέσα και παιδιά. Βλέποντας πως δεν κάνουν τίποτα, ύστερα από δύο ώρες διέταξε να σηκώσουν την πολιορκία για να μην ξημερώση και τούς προφθάση ο στρατός.Πήραν πάλι σιγά σιγά τον ανήφορο τού βουνού, ενώ τους πυροβολούσαν κομίτες κρυμμένοι σε διάφορα μέρη τού χωριού….
[Ναταλία Π.Μελά, ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ, σελ. 395]
…
-Εβγάτε λοιπόν έξω σεις που ξέρετε να δολοφονήτε αόπλους ανθρώπους. θα σας κάψω, παληόσκυλα, δεν θα μου γλυτώση κανείς, και αρχίζει να πυροβολή εις το παράθυρο χωρίς να προφυλάγεται. Διατρέχει τον κίνδυνο να φονευθή όχι μόνο από τους βουλγάρους άλλα και από τους ιδικούς μας που έχουν τοποθετηθή όπισθέν μας.
Δια να τον καταφέρω να απομακρυνθή και να αποφύγη τον άμεσο κίνδυνο, του λέγω ότι αυτές τες σφαίρες που κτυπούν τον τοίχο τις ρίχνουν οι ιδικοί μας από τα γύρω στενά όπου έχουν τοποθετηθή και ύπάρχει κίνδυνος να σκοτώσουν εμάς, καλό λοιπόν θεωρώ να πηγαίνη να τους μαζεύση εις ένα μέρος και να παύσουν να πυροβολούν.
-Πήγαινε, μού λέγει, εσύ να τους πης να παύσουν.
-Δεν θα ακούσουν εμένα, κύριε αρχηγέ, του λέγω. Είναι ανάγκη να πάτε σεις, διότι κινδυνεύουν και μεταξύ των.
-Καλά, κάθησε συ να φυλάξης καλά το παράθυρο και ο Μανούσος το άλλο κι εγώ θα υπάγω, διότι θέλω να ιδώ πώς θα τους ξεμπερδεύσουμε αυτούς εδώ μέσα.
'Έφυγε και ησύχασα, σε λίγο δε φωνάζει:
-Παύσατε πυρ και ελάτε όλοι από δω, γύρω από την αυλή δηλαδή.
Οι βούλγαροι φωνάζουν και καλούν άλλους κομιτατζήδες εις βοήθειάν των. Πυροβολούν και ρίπτουν χειροβομβίδας από τα παράθυρα. Μία χειροβομβίς εκρήγνυται εις τα πόδια τού Σκαλίδη, μία σφαίρα τον κτυπά στο στήθος, ευτυχώς όμως ευρίσκει αντίσταση εις τη φυσιγγιοθήκη και τον πληγώνει ελαφρώς…
[Ο Μακεδονικός Αγών, Ιωάννης Καραβίτης, απομνημονεύματα, σελ.112]
Σημείωση:
Οι κάτοικοι του Πολυποτάμου Φλώρινας υποστηρίζουν ότι στη μάχη αυτή τραυματίστηκε στη κοιλιακή χώρα ο Παύλος Μελάς. Πιθανός να εννοούν τον τραυματισμό του Γ. Σκαλίδη.
...Την 12η Οκτωβρίου ξημερωνόμαστε ολίγο άνωθεν του Νερέτ. Μετά δυσκολίας έχουμε ανέλθει την ανατολική πλευρά τού Βίτσι λόγω αδυναμίας του αρχηγού να βάδιση ταχύτερον. Το περίφημο σχέδιο να λύσουμε την πολιορκία των κομιτατζήδων και να στήσουμε ενέδρα εις το δάσος, διά να τους κτυπήσουμε φεύγοντας, το εδέχθη ο Μελάς, όχι διότι ήτο σοφό ή διότι δεν ήτο δυνατό να τους ψήσουμε μέσα εις το σπίτι, αλλά διότι υπήρχον εκεί γυναικόπαιδα ελληνικών οικογενειών βιαίως εκβουλγαρισθεισών, όπως και εις το παρακείμενο σπίτι, που θα άναβε και αυτό.
Αλλά και περί βουργαρικών οικογενειών αν επρόκειτο και περί κομιτατζήδων ακόμη, ο Μελάς ήτο ανίκανος να επιβάλη τοιούτον Θάνατο.
Ήτο ανίκανος ψυχικώς να αισθανθή την οσμή ψηνομένων ανθρωπίνων κρεάτων, όχι μόνον αθώων πλασμάτων αλλά και κομιτατζήδων ακόμη. Ο Μελάς δεν είχε ούτε το σώμα του σκληραγωγημένο για τοιούτον αγώνα ούτε και την ψυχή του παρασκευασμένη διά τοιαύτας σκληρότητας. Και ο Μελάς έχει τώρα υυποστή όχι μόνο σωματική αλλά και ψυχική κόπωση. Η ελπίς του να επιτύχουμε τους κομιτατζήδες σύμφωνα με το περίφημο σχέδιο εξέλιπε. Έχει ήδη εξημερώσει και εύρισκόμεθα ακόμη ολίγον έξωθεν τού χωρίου. Υπάρχει κίνδυνος να πάθουμε ημείς από τον στρατό ό,τι ελογαριάζαμε ότι θα πάθουν οι κομιτατζήδες. Μετά δυσκολίας και εν πλήρει ημέρα βαδίζοντες, ανερχόμεθα εις την θέση Κούλα, η οποία ευρίσκεται εις το διάσελο που χωρίζει τα νερά ανατολικού και δυτικού Βίτσι και ακριβώς εις την Θέση που διέρχεται o δρόμος δια το Βαψώρ...
[Ο Μακεδονικός Αγών, Ιωάννης Καραβίτης, απομνημονεύματα, σελ.115]
β) Ένας τρίτος ιερωμένος που μου σύστησαν να πάω να συναντήσω, ήταν ο παπα-Κωνσταντίνος απ' το Νερέτι, σημερινό Πολυπόταμο της Φλώρινας (...). Οι Βούλγαροι τούχαν σκοτώσει τον πατέρα (...). Είπε πως οι Βούλγαροι τον σκότωσαν για να του πάρουν το ρολόι του κι όσα χρήματα είχε απάνω του. Μα όταν με είδε να γράφω αυτά που μου είπε, με σταμάτησε λέγοντας: «Όχι, όχι, βγάλ' το! Μην το γράψεις αυτό, γιατί, βλέπεις, αυτά που γράφεις θα μείνουν. Η ιστορία αυτή θα μείνει. Αυτοί ήθελαν μόνο να τον βγάλουν απ' τη μέση, γιατί ήταν σπουδαίος εθνικός άνθρωπος. Τον σκότωσαν μόνον από μίσος».
Όταν όμως εγώ πιο κάτω, διαβάζοντας την έκθεσή του, του έδειξα το μέρος όπου ο ίδιος παραδεχόταν ότι τον ληστέψαν, μου είπε: «Ε, κάτι του πήραν, το ρολόι του και κάμποσα χρήματα, μα δεν θυμάμαι καλά. Πάντως, όχι τόσα πολλά, όσα γράφουν εκεί».
[Μπέλλου, βλ. σελ. 979 αρ. 66]
Επιστολή του Παύλου Μελά για τον Ιερέα του Νέρετ (Πολυποτάμου) Φλώρινας
 |
| Παπά-Κωνσταντίνος από Νέρετ |
5 'Ιουλίου 1903
Αγαπητέ μου μπαμπά
Σε συνιστώ τον ιερέα του χωρίου Νερέτι της περιφερείας Καστορίας. Ούτος ηναγχάσθη να εγχαταλείπη το χωρίον αυτού επειδή οι βούλγαροι απεφάσισαν να φονεύσούν αύτόν, όπως προ δύο εβδομάδων εφόνευσαν ή μάλλον έσφαξαν 5 συγχωρίους αυτού.
Και ο πατήρ αυτού εφονεύθη υπό των βουλγάρων. Ο ιερεύς παπα-Κωνσταντίνος επιθυμεί να μείνη ολίγον χρόνον εν Αθήναις ή αλλαχού εν Ελλάδι μέχρις ότου παρέλθη η ακμή της ανωμαλίας και να επανέλθη έπειτα εις την πατρίδα. Αφήκε μάλιστα την οικογένειαν αυτού εν Φλωρίνη.
Σε φιλώ
Ο υιός σου
Ίων
[Ιώνος Δραγούμη, Τα Τετράδια του Ίλιντεν, εκδόσεις Πετσίβα, σελ. 171.]
Στις 26 Αυγούστου 1906 οι Κομιτατζήσες σκοτώνουν έξω από το χωριό τον παπά Στογιάννη, το Μιχάλη Γεωργίου, τον Χρίστο Φιλίππου και το Φίλιππο Στογιάννη, συνεργάτες της ελληνική οργάνωσης [Προξενείο Μοναστηρίου, 5/9/1906, έγγραφο 572 και Dakin, 334].
Ιερέας Στόιτσης Ιωάννης,
(Στόικος Παπαγιάννης) από τον Πολυπόταμο. Δολοφονήθηκε στις 25 Αυγούστου 1906, σε ηλικία 36 ετών, αφήνοντας γέροντα πατέρα, σύζυγο και τρία τέκνα. Όπως μας πληροφορεί n «Εκκλησιαστική Αλήθεια», μαzί με τρεις άλλους άνδρες εξήλθε σε απόσταση μιας ώρας περίπου από το χωριό, παρασυρμένος από τους Βουλγάρους δήθεν προς συνάντηση οικείων και φίλων. Στο στήθος και στη ράχη του μάρτυρα ιερέα αριθμήθηκαν 18 πληγές με μαχαίρι. Γράφει σχετικώς ο Μογλενών Άνθιμος στην αναφορά του προς τον ΓΙατριάρχη … «Ιδία τραγικώτατος είναι ο θάνατος του ιερέως, ούτινος και οι οφθαλμοί εξωρύχθησαν, και η γλώσσα και η ρις και τα ώτα και αι χείρες απεκόπησαν, και το κρανίον αυτού εθραύσθη και ποικιλοτρόπως διά μαχαιρών διετρυπήθη και ο μυελός αυτού εξήχθη, και επί τέλους, κατεσφάγη, αποκοπείσης της κεφαλής αυτού... Ουδείς εν τω σώματι χώρος εναπέμεινεν αδιάτρητος, πάντα δε τα εντόσθια αυτού εξεχύθησαν.
[Η Συμβολή του Κλήρου στο Μακεδονικό Αγώνα, Η Περίπτωση της Φλώρινας, Περιοδικό Αριστοτέλης, Τεύχος 254, σελ27]
