ΟΙ ΕΠΑΡΧΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Κατά τους χρόνους της ακμής του αρχαίου Μακεδονικού βασιλείου, η
Μακεδονία περιελάμβανε δεκαοκτώ επαρχίες. Ο αριθμός των επαρχιών
διαφοροποιείται και αλλού και αναφέρονται περισσότερες. Οι κύριες από
αυτές ήταν οι ακόλουθες:

1. Αλμωπία. Κατελάμβανε το νοτίως του όρους Βόρα τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας, στη κλειστή λεκάνη ανάμεσα από το Βόρα και το όρος Πάϊκο. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Εύρωπος (Αλμωπία), ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Όρμα και η Άψαλος.

2. Βισαλτία. Αποτελούσε το δυτικότερο έδαφος της Ανατολικής Μακεδονίας, στην πεδιάδα της Νιγρίτης, ως τις εκβολές του Στρυμόνος όπου και η Αμφίπολις. Εξετείνετο μεταξύ του όρους Βερτίσκου και του ποταμού Στρυμόνος. Στο Μακεδονικό στρατό παρέτασσε μία ίλη εταίρων, την ίλη της Αμφιπόλεως. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Βισαλτία, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Όσσα, η Άργιλος και η Βέργα.

3. Βοττιαία. Βρισκόταν στην Κεντρική Μακεδονία, ανατολικώς της Αλμωπίας και Ημαθίας και δυτικώς του Αξιού ποταμού, μεταξύ Λουδία (Λοιδία) και Αξιού, όπου σήμερα η επαρχία Γιαννιτσών. Στην επαρχία της Βοττιαίας ήταν η πρωτεύουσα της Μακεδονίας η Πέλλα. Στο Μακεδονικό στρατό συγκροτούσε τη Βοττιαία ίλη των εταίρων. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Πέλλα, δεύτερη πρωτεύουσα του κράτους, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Άλωρος, αι Ίχναι, η Αταλάντη, η Γορτυνία και η Ειδομένη.

4. Ελιμία ή Ελίμεια ή Ελιμιώτιδα. Εκτεινόταν μεταξύ Πίνδου προς δυσμάς και Καμβουνίων και Τιταρίου όρους προς νότον. Στη μέση κοιλάδα του ποταμού Αλιάκμονος, όπου σήμερα το νότιο τμήμα του νομού Κοζάνης και το βορειοανατολικό του νομού Γρεβενών. Προ του Αερόπου Α΄, ήταν χωριστό ανεξάρτητο βασίλειο. Πρώτος γνωστός βασιλιάς της Ελίμειας θεωρείται ο Αρριδαίος ο πατέρας του Δέρδα, σύμφωνα με την πληροφορία κατά την οποία, ‘’Δέρδας Αρριδαίου παις ανεψιός Περδίκκα και Φιλίππου’’. (Ο Περδίκκας και ο Φίλιππος που αναφέρονται είναι αδέλφια του Αλεξάνδρου Α΄). Στο Μακεδονικό στρατό παρέτασσε ιδιαίτερη τάξη πεζεταίρων, την Ελιμιώτιδα τάξη. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Έλιμα, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Αίανα, Κέρτος, Φυλακαί, Τύρισσα και Εράτυρα.

5. Εορδαία. Πολύ παλαιότερα οι Εορδαίοι κατοικούσαν στην άνω κοιλάδα του Εορδαϊκού, στη σημερινή περιοχή της Κορυτσάς και της Μπίγλιστας. Εκδιωχθέντες, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της λίμνης Βεγορίτιδος και της σημερινής επαρχίας Πτολεμαΐδος. Έκειτο δυτικώς του όρους Βερμίου. Προ του Αερόπου Α΄, ήταν και αυτή χωριστό ανεξάρτητο βασίλειο. Στο Μακεδονικό στρατό παρέτασσε ιδιαίτερη τάξη πεζεταίρων, την Εορδαία τάξη. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Εορδαία, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Άρνισσα, αι Κέλλαι και η Βέγορρα. Ο Στέφανος ο Βυζάντιος στη λέξη Εορδαίαι αναφέρει:
‘’Εορδαίαι, δύο χώραι, Μυγδονίας και Μακεδονίας. Εισί και άλλαι δύο, η μεν Ιβηρίας η δε Θράκης, από Εορδού τινος. Ο οικήτωρ Εορδαίος…’’.

6. Ηδωνίδα. Ονομαζόταν και Άντανδρος (Αριστοτ., παρά Στέφ. Βυζ., στη λέξη Άντανδρος). Ήταν η ανατολικότερη Μακεδονική επαρχία. Έκειτο μεταξύ Στρυμόνος και Νέστου, όπου σήμερα οι νομοί Δράμας και Καβάλας, ενώ προς νότον βρεχόταν από το Αιγαίο πέλαγος. Περιελάμβανε ολόκληρη την περιοχή του Παγγαίου, ενώ σε αυτήν υπαγόταν και η Θάσος. Γενάρχης και επώνυμος των Ηδωνών ήταν ο Ηδωνός, υιός του Άρεως και της Καλλιρρόης, θυγατέρας του Νέστου. Εκτός των Ηδωνών, οι οποίοι έδωσαν το όνομά τους στη χώρα, εκεί ήσαν εγκατεστημένοι και οι Πίερες, όπως αναφέρεται από το
Θουκυδίδη, οι οποίοι διωχθέντες εκ της πατρίδος των έκτισαν την πόλη Μεθώνη, ομώνυμη της Μεθώνης της Πιερίας. Πρωτεύουσα πόλις της Ηδωνίδος ήταν η Μύρκινος, η οποία αναφέρεται από το Θουκυδίδη (Δ΄106- 108), και κατόπιν η Αμφίπολις, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν οι Φίλιπποι, η Απολλωνία, η Γαληψός, η Οισύμη, το Δάτον και η Νεάπολις.

7. Ημαθία. Βρισκόταν στην Κεντρική Μακεδονία, ανατολικώς του Βερμίου και μεταξύ των ποταμών Αλιάκμονος και Λουδία. Υπήρξε ο πυρήν του Μακεδονικού βασιλείου, το οποίο επί Περδίκκα Α΄ ονομαζόταν βασίλειον της Ημαθίας. Ευρίσκετο στην περιοχή του σημερινού νομού Ημαθίας και της επαρχίας Εδέσσης. Στο Μακεδονικό στρατό παρέτασσε μία τάξη πεζεταίρων και μία ίλη εταίρων τη Λευγαία ίλη.

8. Κρηστωνία. Βρισκόταν στην Κεντρική Μακεδονία, μεταξύ Βισαλτίας και Μυγδονίας, στο σημερινό νομό Κιλκίς έως το όρος Δύσωρον (Κρούσια), από τον Αξιό έως το Στρυμόνα. Στο Μακεδονικό στρατό συγκροτούσε μία ίλη εταίρων. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Κρηστών, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Αντιγόνεια, η Ξυλόπολις και η Τέρπυλλος.

9. Λυγκηστίδα ή Λύγκον. Αποτελούσε τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας,
εκτεινομένη μεταξύ της λίμνης Λυχνίτιδος (Αχρίδος) και του όρους Βόρα. Απλωνόταν στη μέση κοιλάδα του Εριγώνος και στις λίμνες Πρέσπες, όπου σήμερα ο νομός Φλωρίνης. Ο πρώτος βασιλιάς της Λύγκου ο Αέροπος, όπως αναφέρει ο Μελισσεύς στα Δελφικά, ήταν υιός του Ημαθίωνος. Αυτό από μόνο του προσδιορίζει τη συγγένεια των Μακεδονικών εθνών (φυλών). Προ του Αερόπου Α΄ ήταν ανεξάρτητο βασίλειο. Από τη Λυγκηστίδα καταγόταν η δυναστεία των Βακχιαδών, οι οποίοι ήσαν αντίζηλοι των Αργεαδών. Μέλη της
δυναστείας ανήλθαν στο θρόνο της Μακεδονίας. Η Λυγκηστίς ήταν η μόνη επαρχία της Άνω Μακεδονίας, η οποία, προ του Φιλίππου, είχε έλθει σε σύγκρουση με το κεντρικό βασίλειο της Μακεδονίας. Στο Μακεδονικό στρατό παρέτασσε μία τάξη πεζεταίρων, τη Λυγκηστίδα τάξη, η οποία παρατασσόταν μαζί με την Ορεστίδα τάξη. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Ηράκλεια (Λυγκηστική), ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Μελιττών, η Βεύη, η Κέλλη και η Άθακος. Η Λύγκος αναφέρεται από το Θουκυδίδη κατά τη δεύτερη εκστρατεία του βασιλιά Περδίκκα Β΄ και του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα εναντίον του Αρραβαίου το 422 π.Χ. (Θουκυδ., Δ΄123-124).

10. Μυγδονία. Βρισκόταν ανατολικώς του Αξιού, στις λίμνες Λαγκαδά και Βόλβη, έως το Στρυμονικό κόλπο και τη σημερινή περιοχή της Θεσσαλονίκης. Στο Μακεδονικό στρατό συγκροτούσε δύο ίλες εταίρων, την Απολλωνία ίλη και την Ανθεμουσία ίλη. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Θεσσαλονίκη. Δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Θέρμη, η Χαλάστρα, η Σίνδος, η Στρέψα, η Στάγειρος, η Απολλωνία και η Λητή.

11. Οδομαντική. Βρισκόταν βορείως της Ηδωνίδος, στο μεταξύ Ροδόπης και Στρυμόνος τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας, όπου σήμερα ο νομός Σερρών. Από τα βόρεια ορεινά τμήματα της επαρχίας αυτής, αλλά και της Ηδωνίδος, στρατολογήθηκαν οι Οδρύσσες ιππείς, οι οποίοι υπήρξαν πολύτιμοι στη στρατιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Σίρις (Σέρραι), ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Σκοτούσσα και η Γαρησκός.

12. Ορεστίδα. Εκτεινόταν στα παρά την Ήπειρο σύνορα της Δυτικής
Μακεδονίας, μεταξύ Αλιάκμονος και Αώου και ιδιαίτερα στη άνω κοιλάδα του Αλιάκμονος και στις πηγές του Εορδαϊκού, όπου σήμερα ο νομός Καστοριάς και η κοιλάδα της Μπίγλιστας στην Αλβανία. Προ του Αερόπου Α΄ ήταν χωριστό ανεξάρτητο βασίλειο. Στο Μακεδονικό στρατό παρέτασσε ιδιαίτερη τάξη πεζεταίρων, την Ορεστίδα τάξη. Από την Ορεστίδα καταγόταν ο οίκος του Ορόντη, ο Κρατερός και άλλοι. Ορεστίς ελέγετο και η σημερινή λίμνη της Καστοριάς. Ο Στράβων αναφέρει για την Ορεστίδα. ‘’Η δ΄ Ορεστίς πολλή, και όρος έχει μέγα μέχρι του Κόρακος της Αιτωλίας καθήκον και του Παρνασσού,
περιοικούσι δ΄ αυτοί τε Ορέσται και Τυμφαίοι…’’. ‘’Η δε Ορεστίς έχει μεγάλη έκταση, έχει και μεγάλο όρος που εκτείνεται έως τον Κόρακα της Αιτωλίας και τον Παρνασό, γύρω από αυτό δε κατοικούν οι ίδιοι οι Ορέσται και οι Τυμφαίοι….’’. (Γεωγρ., Ζ΄ απόσπ. 6). Πόλεις της Ορεστίδος ήταν το Κέλετρον, η Αμαντία, η Αρμονία και το Άργος Ορεστικόν.

13. Μακεδονική Παιονία. Ήταν η βορειότερη Μακεδονική χώρα. Στη μέση κοιλάδα του Αξιού, όπου σήμερα η Γευγελή, το Τίτο Βέλες και η Στρώμνιτσα. Στο στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου παρέτασσε χωριστό τμήμα ιππικού. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν οι Στόβοι, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Αντιγόνεια, Άβυδος, Αλμάνα, Αμυδών, Βυλάξωρα, η Δόβηρος, η Άστιβος, η Δερρίοπος (Δευρίοπος), το Αστραίον. (Το Αστραίον είναι η σημερινή πόλη Στρώμνιτσα. Αναφέρεται από τον Τίτο Λίβιο ως Astraeum (XL 24) και τον Πτολεμαίο (Γ΄13,27) ως Αίστραιον. Αστραίος είναι ο έναστρος, ο προερχόμενος εκ των άστρων. Με το ίδιο όνομα υπήρχε ποταμός της Μακεδονίας μεταξύ Βεροίας και Θεσσαλονίκης. ‘’Αιλιανός, Περί ζώων, ΙΕ΄ 1’’).

14. Πελαγονία. Βρισκόταν δυτικότερα της Παιονίας, βορειότερα από τη
Λυγκηστίδα, στην άνω κοιλάδα του Εριγώνος. Προς βορράν και δυσμάς συνώρευε με την Ιλλυρία. Εκτεινόταν προς το ανώτερο τμήμα του Αξιού, στο σημερινό Μοναστήρι έως τους Στόβους. Στην περιοχή αυτή κυριαρχούσαν, τον περισσότερο καιρό οι Λυγκησταί, έως ότου επί βασιλείας του Αερόπου Α΄, ενσωματώθηκαν στο κεντρικό Μακεδονικό βασίλειο. Αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο, ο οποίος παράγει το όνομά της από τον Πελαγόνα, υιό του Αξιού. Το 359 π.Χ. προσαρτήθηκε στο Μακεδονικό βασίλειο από το Φίλιππο Β΄. Στο
Μακεδονικό στρατό παρέτασσε μία τάξη πεζεταίρων την Πελαγονία τάξη. Ο Στράβων αναφέρει ότι: ‘’Τριπολίτις γουν η Πελαγονία ελέγετο, ης και Άζωρος ήν, και επί τω Ερίγωνι πάσαι αι των Δευριόπων πόλεις ώκηντο, ων το Βρυάνιον και Αλαλκομεναι και Στύβαρα’’. (Γεωγρ., Ζ΄ 7.9). ‘’Η Πελαγονία ονομαζόταν τριπολίτις, και σ΄ αυτήν ανήκε και η Άζωρος. Όλες οι πόλεις των Δευριόπων ήταν κτισμένες στις όχθες του Ερίγωνος και κάποιες από αυτές ήσαν το Βρυάνιον, οι Αλαλκομεναί και Στύβαρα’’. Πρωτεύουσα πόλη της ήταν
η Πελαγονία, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν το Πισσαίον, οι Αλκομεναί, η Αυδάριστος. Η Πελαγονία παρέμεινε ενσωματωμένη στο Μακεδονικό κράτος μέχρι της Ρωμαϊκής κατακτήσεως. Επί Βυζαντινών αποτελούσε τμήμα μιας των δύο επαρχιών της Μακεδονίας.

15. Πιερία. Ήταν η νοτιότερη Μακεδονική επαρχία. Εκτεινόταν κατά μήκος των συνόρων προς τη Θεσσαλία. Απλωνόταν από τον Όλυμπο και τα Πιέρια έως το Θερμαϊκό κόλπο, όπου σήμερα ο νομός Πιερίας. Στο Μακεδονικό στρατό συγκροτούσε μία ίλη εταίρων. Κύριες πόλεις της ήταν η Μεθώνη, η Πύδνα και το Δίον, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν το Αιγίνιον, το Ηράκλειον, τα Λείβηθρα, η Πέτρα, η Πίμπλεια και η Φίλα.

16. Σιντική. Βρισκόταν εκεί όπου ευρίσκεται η σημερινή επαρχία Σιντικής (Σιδηροκάστρου). Εκτεινόταν όμως και στη μέση κοιλάδα του Στρυμόνος, έως το Μελένικο, στη σημερινή Βουλγαρία. Πρωτεύουσα πόλις της ήταν η Ηράκλεια Σιντική, ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Τρίστολος και η Παρθικόπολις.

17. Τυμφαία ή Στυμφαία ή Στυμφαλία ή Στυμφαλίτιδα. Απλωνόταν προς τις ανατολικές κλιτύες της Πίνδου και της Τύμφης, έως τα Χάσια και την Καλαμπάκα, την οποία ο Στράβων τοποθετεί στην Τυμφαία. Προ του Αερόπου Α΄, ήταν χωριστό ανεξάρτητο βασίλειο. Από την Τυμφαία καταγόταν οι πριγκηπικοί οίκοι του Πολυσπέρχοντος, του Πολεμοκράτους, του Ανδρομένους κ.ά. Στο Μακεδονικό στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου παρέτασσε χωριστή τάξη πεζεταίρων, την Τυμφαία τάξη.

18. Χαλκιδική. Βρισκόταν όπου και η σημερινή Χαλκιδική. Προ του Φιλίππου Β΄ στη Χαλκιδική υπήρχαν πολλές αποικίες των νοτίων Ελλήνων. Όλυνθος, Ποτίδαια κ.τ.λ. Χάρις στα μεταλλεία σιδήρου, ο Φίλιππος εγκατέστησε εκεί τα εργαστήρια όπλων, τα οποία τόσο βοήθησαν το Μέγα Αλέξανδρο στον ανεφοδιασμό της στρατιάς του στην Ασία. Στο Μακεδονικό στρατό οι Χαλκιδείς συγκροτούσαν μία ίλη εταίρων. Κύριες πόλεις της ήταν η Ποτίδαια και η Όλυνθος (Ηρόδ, Ζ 122), ενώ δευτερεύουσες πόλεις της ήταν η Σάνη, η οποία ήταν αποικία των Ανδρίων, (Θουκ., Δ΄108-110, Ηρόδ., Ζ΄22), η Άσσα
(Ηρόδ, Ζ΄122), η Σάρτη (Ηρόδ, Ζ΄122, ), η Μένδη (Ηρόδ., Ζ΄123), η Σκιώνη (Ηρόδ., Ζ΄123), η Άφυτις (Ηρόδ., Ζ΄123, Θουκ., Α΄64-66), η Μηκυβέρνη (Ηρόδ., Ζ΄122), η Σερμύλη (Ηρόδ., Ζ΄122, Θουκ., Α΄64-66), η Τορώνη (Ηρόδ., Ζ΄122, Θουκ., Δ΄108-110), η Σίγγος (Ηρόδ., Ζ΄122), η Θύσσος (Ηρόδ., Ζ΄22, Θουκ., Δ΄108-110), αι Κλεωναί (Ηρόδ., Ζ΄22, Θουκ., Δ΄108-110), η Ολόφυξος (Ηρόδ., Ζ΄22, Θουκ., Δ΄108-110), η Αιγή (Ηρόδ., Ζ΄123), η Θέραμβος (Ηρόδ.,Ζ΄123) και το Δίον (Ηρόδ., Ζ΄22, Θουκ., Δ΄108-110)


florina-history ΔΟΓΑΣ Ι. ΜΗΝΑΣ