Το Κιατίπ Αλή τζαμί

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Εκεί στην δυτική μεριά της στενόμακρης πόλης μας ήταν κάποτε ένα τούρκικο τζαμί. Βρισκόταν απέναντι από την σημερινή ταβέρνα «Ευκλείδης» και ονομαζόταν «Κιατίπ Αλή τζαμί». Ήταν στο κέντρο του τουρκομαχαλά, που κάποτε ήταν σαν χωριό ξεκομμένο από το κέντρο της πόλης. Ήταν ο συνοικισμός, που κατά την παράδοση λέγεται, ότι όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Φλώρινα και υποδούλωσαν όλη την περιοχή, εκεί πήγαν και κατοίκησαν οι Τούρκοι στρατιώτες με τις οικογένειες τους. «Κιατίπ Αλή» σημαίνει ο σοφός, ο μορφωμένος Αλή. Ποιος άραγε ήταν αυτός ο Αλή, που για χάρη του χτίστηκε το τζαμί και όλη η γειτονιά πήρε το όνομά του;

Σε αυτήν την γειτονιά δεν κατοικούσαν χριστιανοί. Κατοικούσαν όμως πιο πάνω πέρα από τον σημερινό ναού του Αγίου Νικολάου, στην παλιά Μοτέσνιτσα, όπου ήταν και οι νερόμυλοι της πόλης. Εκεί κατοικούσαν και οι Φλωρινιώτες που εκδιώχτηκαν από την πόλη αμέσως μετά την τουρκική κατάκτηση.

 Η περιοχή όπου σήμερα είναι τα έπιπλα «Σινάνη» και ο δρόμος που οδηγεί στην ταβέρνα «Καραγκιόζης», ήταν μια μεγάλη αλάνα. Υπήρχαν και μερικά κτίσματα που ανήκαν στο τζαμί. Όλη αυτή η περιοχή ήταν βακούφικη. Στη σειρά λοιπόν ήταν το τζαμί, η αλάνα και μετά το πανδοχείο. Η αλάνα και τα κτίσματα γύρω από αυτή ήταν γνωστά με το όνομα «Ντεβέανι», που στα τούρκικα σημαίνει «μέρος για τις καμήλες», κάτι σαν στάβλος.

Εκεί στάθμευαν τα καραβάνια που ερχόταν από την Κωνσταντινούπολη. Ήταν παλιό τζαμί, ίσως και οι στάβλοι χτίστηκαν στα πρώτα χρόνια των οθωμανικών κατακτήσεων, από κάποιους μουσουλμάνους αγωγιάτες, που έρχονταν από την Ανατολή για να φέρουν προϊόντα φορτωμένα σε καμήλες. Προϊόντα της Ανατολής, όπως τα μπαχαρικά, που εδώ δεν υπήρχαν. Από το Ντεβέανι έπαιρναν τα εμπορεύματα οι αγωγιάτες της περιοχής μας και τα πήγαιναν μέχρι την Αλβανία και την Καστοριά. Οι μουσουλμάνοι αγωγιάτες με τις καμήλες ακολουθούσαν την παλιά Εγνατία οδό, κάτι που δηλώνει ότι το δρομολόγιο αυτό γινόταν και παλαιότερα, κατά την ρωμαϊκή εποχή, και ίσως ήταν γνωστό από τους αλεξανδρινούς χρόνους. Αξιοσημείωτο είναι ότι πρώτος ο Αρχέλαος, βασιλιάς της Μακεδονίας, κατασκεύασε καλούς και ίσιους δρόμους, το 450 π.Χ. περίπου, γεγονός που βοήθησε πολύ το εμπόριο στο εσωτερικό της Μακεδονίας.

Η ιστορία των καραβανιών είναι παλιά και χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το συγκεκριμένο καραβάνι όμως έκαμνε την διαδρομή Κωνσταντινούπολη – Φλώρινα μέχρι το 1912. Λίγο νωρίτερα όμως, το 1893, ο σιδηρόδρομος είχε φτάσει στη Φλώρινα και πολλά εμπορεύματα διακινούνταν με το τρένο. Τα νέα σύνορα κυρίως, αλλά και ο σιδηρόδρομος σήμαναν το τέλος του συγκεκριμένου καραβανιού.

Ένα άλλο καραβάνι όμως, συνέχισε να έρχεται στη Φλώρινα, μετά το 1912. Ήταν μουσουλμάνοι αγωγιάτες, που κατάγονταν από την περιοχή της Κομοτηνής. Το δρομολόγιο τους ήταν Κομοτηνή – Φλώρινα. Όχι όμως με προϊόντα της Ανατολής, αλλά με ζώα φορτωμένα με σακιά γεμάτα στραγάλια. Στραγάλια από την περιοχή της ελληνικής Θράκης. Πολλοί τους θυμόνταν που περνούσαν από το κεντρικό δρόμο και σταματούσαν στο Κιατίπ Αλή τζαμί, όπου προσκυνούσαν τον Αλλάχ, που τους βοήθησε στο δύσκολο ταξίδι τους. Μετά ξεφόρτωναν τα ζώα και τα ελευθέρωναν μέσα στο Ντεβέανι για να ξεκουραστούν, να φάνε και να πιουν νερό από το ποτάμι. Οι μουσουλμάνοι αγωγιάτες παρέδιδαν τα στραγάλια στους μεγαλέμπορους της Φλώρινας. Έπαιρναν την πληρωμή τους για το αγώγι, και μετά από ξεκούραση μερικών ημερών γύριζαν στην Θράκη.

Οι Τούρκοι ανταλλάχτηκαν, το 1923, και στην συνοικία του τζαμιού του Κιατίπ Αλή κατοίκησαν Έλληνες πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, Πόντο και Θράκη. Οι πρόσφυγες έλεγαν το «τζαμί της Ανατολής», επειδή τα καραβάνια από την Ανατολή είχαν τελικό προορισμό το Ντεβέανι. Αλλά και οι Τριβουνιώτες που κατοίκησαν εκεί το έλεγαν «βακούφκο» δηλαδή βακούφικο και προέτρεπαν τα παιδιά τους να μην παίζουν εκεί και τα φοβέριζαν με διάφορες ιστορίες.

Το καραβάνι αυτό με τις καμήλες διαλύθηκε το 1928, επειδή πολλά μικρά φορτηγά αυτοκίνητα έκαναν την εμφάνισή τους και έκαμναν τις διαδρομές των καραβανιών γρηγορότερα και με μεγαλύτερο φορτίο.

Το «τζαμί του Κιατίπ Αλή» ή «τζαμί της Ανατολής» ή «βακούφκο» κατεδαφίστηκε, με απόφαση του Δήμου Φλώρινας, το 1927, καθώς οι μουσουλμάνοι της Φλώρινας είχαν ανταλλαχτεί. Οι Τούρκοι του Κεμάλ κατέστρεφαν τους χριστιανικούς ναούς στην Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Θράκη. Τότε η ελληνική κυβέρνηση έπραξε το ίδιο και κατεδάφισε τα τζαμιά. Η ανατολίτικη εμφάνιση της πόλης χάθηκε. Η Φλώρινα χωρίς τζαμιά και με τα νεοκλασικά σπίτια πήρε άλλη μορφή, την μορφή μιας ευρωπαϊκής πόλης.

Δημήτρης Μεκάσης