Εμπρός δια της λόγχης Η μεγάλη εξόρμηση 1912-1913/ Κίνηση προς Φλώρινα- Μοναστήρι, 5η Μεραρχία, 23ο Σύνταγμα

Κίνηση προς Φλώρινα- Μοναστήρι, 5η  Μεραρχία, 23ο Σύνταγμα

(Διήγηση του Γιώργου)

Αφού διανυκτερεύσαμε στην Κοζάνη, την Κυριακή 14 Οκτωβρίου η Μεραρχία μας κινήθηκε βόρεια, κατά μήκος της αμαξιτής οδού που οδηγεί από την Κοζάνη στα Καϊλάρια¹, έχοντας μπροστά το δικό μας 23^ο Σύνταγμα Πεζικού² και το Τάγμα μας, το 1ο, σε «πρώτο κλιμάκιο». Η απόσταση είναι περίπου οκτώ ώρες πορείας, και ο δρόμος διέσχιζε μία εύφορη πεδιάδα, ανάμεσα σε ψηλά χιονοσκεπή βουνά. Η πεδιάδα ήταν γεμάτη Τουρκοχώρια, πράγμα που μας έκανε να κινούμαστε με προσοχή, καθώς οι κάτοικοι θεωρούνταν άγριοι και αιμοχαρείς. Σαν να μην έφτανε αυτό, έβρεχε κιόλας, ο δρόμος γέμισε λάσπη. Είχαμε μαζί μας και Πεδινό Πυροβολικό και πολλά μεταγωγικά και αυτό μας καθυστερούσε περισσότερο³. Ο δρόμος δεξιά και αριστερά είχε γεμίσει άλογα που έπεφταν εξαντλημένα από την πορεία στη λάσπη και εγκαταλείπονταν επί τόπου, προς χάριν των ορνέων. Έτσι μας πήρε μέχρι την επομένη το απομεσήμερο να φτάσουμε στο Καϊλάρ⁴.

Το σωστό δεν είναι Καϊλάρ αλλά Καϊλάρια. Ήταν δύο χωριστές πόλεις, τα άνω Καϊλάρια και τα κάτω Καϊλάρια. Και γύρω τους υπήρχε πλήθος χωριών που και αυτά λέγονταν Καϊλάρια. Οι κάτοικοι ήταν Τούρκοι και πολύ λίγοι Έλληνες. Οι Τούρκοι αυτοί ήταν φημισμένοι για τον πλούτο τους αλλά και για την αγριότητά τους, σε βαθμό που η λέξη Καϊλαριώτης σήμαινε «άγριος». Οι Καϊλαριώτες, μόλις είδαν ότι ο Στρατός τους υποχώρησε, αποφάσισαν να δηλώσουν υποταγή. Σε αυτό συνέβαλλε και το πειστικότατο πυρ της 9ης Πυροβολαρχίας του Λοχαγού Χατζηδημητρίου, που με βολιδοφόρες και εκρηκτικές οβίδες⁵ έδειξε στους Τούρκους ότι δεν αστειευόμαστε. Εκεί που πλησιάζαμε την πόλη, πριν την τελευταία στροφή του δρόμου, είδαμε να έρχονται οι προύχοντες των Καϊλαρίων μαζί με χοτζάδες σαρικοφόρους, κρατώντας λευκή σημαία. Τους πιστέψαμε. Κρατήθηκαν για λίγη ώρα οι αντιπρόσωποι και στάλθηκε Ιππικό που κατέλαβε τα Καϊλάρια. Μη συναντώντας αντιδράσεις, αφήσαμε τους αντιπρόσωπους ελεύθερους και μπήκε ο Στρατός μας στα Καϊλάρια και υψώσαμε την κυανόλευκη. Κάποιοι κάτοικοι ήρθαν και παρέδωσαν όπλα και φυσίγγια, δηλώνοντας ότι μόνον αυτοί είχαν οπλισθεί. Ήμασταν επιφυλακτικοί αλλά δεν κάναμε άλλη έρευνα, δώσαμε πίστη στους προύχοντες και ιδίως στους θρησκευτικούς τους αρχηγούς. Και για να είμαστε σίγουροι διανυκτερεύσαμε έξω από την πόλη.

Και πράγματι, αυτοί οι κερατάδες έλεγαν ψέματα, με σκοπό να μας οδηγήσουν σε παγίδα. Την επομένη, Τρίτη 16 Οκτωβρίου, καθώς συνεχίζαμε την πορεία μας ανύποπτοι, πέσαμε σε ενέδρα. Ο εχθρός είχε οχυρωθεί σε μία κορυφογραμμή, κοντά στο χωριό Ναλμπάνκιοϊ⁶. Η τοποθεσία ήταν πρόχειρα οργανωμένη για άμυνα, αλλά είχε άριστα πεδία βολής. Ενώ το Τάγμα ήταν σε «ωριαία στάση»⁷ δεχθήκαμε πυρά Πυροβολικού από μεγάλη απόσταση. Το Πυροβολικό μας τάχθηκε αμέσως σε θέσεις βολής και ανταπέδωσε, και το Τάγμα μας αναπτύχθηκε σε θέσεις μάχης, δεξιά και αριστερά του δρόμου, ο Λόχος μας ήταν στα αριστερά. Η Διμοιρία μου, η 1η, διατάχθηκε από τον Διμοιρίτη μας Ανθυπολοχαγό Παναγιώτη Δεμέστιχα⁸ να αναπτυχθεί σε έναν «αναβαθμό⁹», ώστε από εκεί με πυρά να καλύψουμε τις άλλες Διμοιρίες που θα προσπαθούσαν με «άλματα» να πλησιάσουν τις εχθρικές θέσεις. Το εχθρικό πυρ έγινε πιο έντονο καθώς προσπαθήσαμε να κινηθούμε εμπρός από τις άλλες Διμοιρίες και οι περισσότεροι καθηλωθήκαμε, ενώ ο Δεμέστιχας συνέχισε να τρέχει πρώτος μπροστά. Έβαλα τις φωνές:

«Θα αφήσουμε μωρέ τον Διμοιρίτη μας μονάχο του;»

«Κυρ Δεκανέα, δεν βλέπεις ότι κι οι άλλες Διμοιρίες σταμάτησαν;»

«Αυτοί κινδυνεύουν πιο πολύ μωρέ … οι ακίνητοι δίνουν πιο εύκολο σημάδι … Πάμε σκυφτά και με άλματα

… Ακολουθάτε με !!!»

Τελικά, με απώλειες, φτάσαμε όλοι σχεδόν στην επιλεγμένη θέση, και με «πυρά ομαδόν» καλύπταμε την κίνηση των άλλων Διμοιριών. Χάρη στην ενέργειά μας κατάφερε να προωθηθεί όλος ο Λόχος και το ίδιο κάνανε και οι υπόλοιποι Λόχοι του Τάγματος.

Τα εχθρικά πυρά ήταν έντονα. Σκοτώθηκε ο Διοικητής του Λόχου μας, ο Υπολοχαγός Τσαγκόπουλος και τη Διοίκηση ανέλαβε ο Διμοιρίτης μας ο Δεμέστιχας, σαν ανώτερος των άλλων Διμοιριτών, δεδομένου ότι την 4η Διμοιρία διοικούσε ένας έφεδρος Ανθυπολοχαγός ονόματι Ρηγόπουλος, την 3η ο Επιλοχίας του Λόχου και την 2η ένας έφεδρος Λοχίας. Δίπλα μας, στα 100 μέτρα, σκοτώθηκε κι ο Λοχαγός Γ. Λιάσκος, Διοικητής του Λόχου που ήταν στα αριστερά μας και τραυματίστηκε κι ο Διοικητής του Τάγματος. Η σφαίρα τον βρήκε στο μηρό και δεν μπορούσε να προχωρήσει άλλο.

Φτάσαμε με «άλματα» στα 400 μέτρα από τις εχθρικές θέσεις, όταν διατάχθηκε «έφοδος δια της λόγχης». Οι Τούρκοι δεν άντεξαν στην έφοδό μας και άφησαν τις θέσεις τους. Σ’ αυτό συνετέλεσε και το ότι την ίδια ώρα, ένα Τάγμα του 22ου Συντάγματος επιτέθηκε από τα αριστερά του χωριού, απειλώντας τον εχθρό με κύκλωση, και τα πυροβόλα μας είχαν μπει για καλά στη μάχη. Ο εχθρός τράπηκε σε φυγή και ο Λόχος μας κυρίευσε τη σημαία ενός Τουρκικού Τάγματος. Αλλά οι απώλειες ήταν πολύ βαριές. Το Σύνταγμά μας, το 23ο, είχε σχεδόν είκοσι Αξιωματικούς νεκρούς¹⁰ και τραυματίες και ο Λόχος μας πλήρωσε το πιο βαρύ τίμημα από όλους τους Λόχους, με πενήντα επτά Στρατιώτες νεκρούς και τραυματίες¹¹. Ο Δεμέστιχας που όλη την ώρα πήγαινε μπροστά φαίνεται ότι είχε Τίμιο Ξύλο. Δύο σφαίρες τον πέτυχαν χωρίς να του κάνουν σχεδόν τίποτα. Η μία του τρύπησε το στέμμα στο πηλίκιο, χωρίς να αγγίξει ούτε μία τρίχα από το κεφάλι του, η άλλη του έκοψε τον ιμάντα της αριστερής επωμίδας, γδέρνοντας τον ώμο του.

Συνεχίσαμε καταδιώκοντας τον εχθρό βόρεια του χωριού, και βλέπαμε από μακριά την άτακτη φυγή των Τούρκων πεζών και πυροβολητών. Ανέλαβε να τους καταδιώξει η Ταξιαρχία Ιππικού, αλλά αντί να τους κυκλώσει, την είδαμε να καλύπτεται πίσω από ένα λόφο καθώς μερικοί γενναίοι Τούρκοι πυροβολητές σταμάτησαν τη φυγή, τάχθηκαν επάνω στο δρόμο και ρίξανε εναντίον της μερικές βολές. Ντροπή … θα μπορούσε να τους έχει κυκλώσει και αιχμαλωτίσει όλους, πεζούς και πυροβόλα … Αλλά αυτοί αφέθηκαν να φύγουν, ενώ το Ιππικό μας κρυβόταν στην ασφάλεια του λόφου. Ούτε όμως και τα άλλα Συντάγματα της Μεραρχίας μας συνέχισαν την προώθηση. Εξαντλημένοι από την προσπάθεια, καταυλιστήκαμε στο πεδίο της μάχης, για ανασυγκρότηση και συλλογή των νεκρών και τραυματιών μας.

Την επόμενη μέρα, Τετάρτη 17 Οκτωβρίου, ο Λόχος μας διατάχθηκε να κινηθεί δυτικά, για να αφοπλί- σουμε δυο Τουρκοχώρια. Για υποστήριξη πήραμε μαζί μας και έναν Ουλαμό Πυροβολικού, υπό τον Ανθυπολοχαγό Ηλία Βακαλόπουλο. Τα πυροβόλα θα έπειθαν πιο εύκολα τους Τούρκους χωριάτες να πειθαρχήσουν. Από τις βαριές απώλειες που είχαμε σε Αξιωματικούς, ο Λόχος μας είχε Διοικητή Ανθυπολοχαγό, τον πρώην Διμοιρίτη μας Δεμέστιχα, και το Τάγμα διοικείτο προσωρινά από τον Υπολοχαγό Παμπούκη, καθώς είχαν τεθεί εκτός μάχης όλοι οι Λοχαγοί! Το βράδυ γυρίσαμε πίσω, έχοντας μαζέψει πλήθος όπλων, αφού σχεδόν κάθε σπίτι είχε και από ένα τουλάχιστον. Όσοι χωρικοί συνελήφθησαν με όπλα, από τον δικό μας και τους άλλους Λόχους, οδηγήθηκαν δέσμιοι και κλείστηκαν στους στρατώνες.

Θρήνος και αναστεναγμός ακολούθησε από τους αχάριστους αυτούς, που βρίζανε κάποιους σαν πρωταίτιους, αλλά ήταν αργά. Αλλά ήταν και τυχεροί, γιατί όπως μάθαμε αργότερα, ενώ καταδικάστηκαν σε θάνατο διά τουφεκισμού, τους έδωσε χάρη ο Διάδοχος και τους έστειλε στην Λάρισα σαν «αιχμαλώτους πολέμου». Η Ελλάδα έτεινε «χείρα επιεικείας» σ’ αυτούς τους κακούργους, συγχωρώντας την δολιότητα και το έγκλημά τους.

Κατόπιν, το Τάγμα διατάχθηκε να μεταβεί στη Νεγκόβιανη¹² για αναγνώριση. Στο μεταξύ, ανέλαβε χρέη Ταγματάρχη ο Λοχαγός Χουδάλης, ένας έμπειρος Αξιωματικός του Επιτελείου της Μεραρχίας. Νύχτα και υπό βροχή καταυλισθήκαμε στην Νεγκόβιανη. Η βροχή μας ταλαιπώρησε όλη τη νύχτα, και πιο πολύ ταλαιπώρησε τους Αξιωματικούς μας, γιατί τις αποσκευές τους μετάφεραν τα μεταγωγικά του σώματος, τα οποία είχαν μείνει πιο πίσω. Το άλλο πρωί, Πέμπτη 18 Οκτωβρίου, η Μεραρχία διατάχθηκε να κινηθεί προς τη Φλώρινα. Κινούμενο υπό βροχή, το Τάγμα μας αιφνιδίασε ένα τμήμα διακοσίων περίπου ανταρτών. Τους πιάσαμε «στα πράσα», καθώς ψήνανε αρνιά. Συλλάβαμε καμιά εξηνταριά, οι άλλοι διέφυγαν, αλλά το πραγματικό έπαθλο ήταν τα αρνιά που άφησαν πίσω τους …

«Ωρέ Γιώρ’ είναι καλοί στο ψήσιμο οι Τουρκαλάδες …» μου είπε ο συνάδελφος ο Βασίλης ο Φλόκας.

«Κοίτα λοιπόν μην τα κάψεις τώρα που ανέλαβες εσύ και τα κλαίμε …»

Αλλά ο καιρός χάλαγε, άρχισε να χιονίζει και καθώς έπρεπε να συνεχίσουμε την πορεία, φάγαμε τα αρνιά μισοψημένα … Αλλά και έτσι ήταν καλύτερα από τη σκέτη κουραμάνα … Αργά το απόγευμα φτάσαμε στη Νεβόλιανη¹³, έξω από τη Φλώρινα, αλλά ενώ εγκαθιστούσαμε προφυλακές διαταχθήκαμε να γυρίσουμε πίσω στη Νεγκόβιανη. Νύχτα και με χιόνι, πορευόμενοι σε επικίνδυνους μουλαρόδρομους, φτάσαμε στις τρεις μετά τα μεσάνυχτα στη Νεγκόβιανη, ξεθεωμένοι. Ένας Λόχος έμεινε να φυλάει προφυλακές, μαζί με χωριανούς που ήταν όλοι Έλληνες … ευτυχώς δεν ήταν ο δικός μας Λόχος … εμείς βολευτήκαμε στα σπίτια του χωριού και κοιμηθήκαμε στα ζεστά, μετά από πολύ καιρό.

Η Διαταγή για την επιστροφή οφειλόταν στο γεγονός ότι η υπόλοιπη Μεραρχία είχε καθυστερήσει και ο Μέραρχος σκέφθηκε να μην μας αφήσει εκτεθειμένους δίπλα στη Φλώρινα, μόνους μας, απέναντι στα πέντε Τουρκικά Τάγματα που υπολόγιζε ότι φυλούσαν την πόλη. Την επομένη, 19 Οκτωβρίου ημέρα Παρασκευή, ο καιρός βελτιώθηκε κάπως και κινήσαμε ξανά για τη Φλώρινα, αφήνοντας πίσω τα μεταγωγικά και μια Διμοιρία να φυλάει τους αιχμαλώτους. Λίγο πριν το μεσημέρι συναντήσαμε Τούρκους.

Θα ήταν δύο ως τέσσερεις Λόχοι Τακτικού Στρατού, που κατείχαν ένα αντέρεισμα που κατέβαινε από την Μπελκαμένη14, λίγο βορειότερα από το χωριό Κότορι¹⁵.

Ο Λόχος μας διατάχθηκε να επιτεθεί κατά μέτωπο, ενώ ο Λόχος του Ανθυπολοχαγού Γ. Φωτόπουλου θα προσπαθούσε να υπερκεράσει τον εχθρό από τα Δυτικά. Αλλά η ώρα περνούσε και από την πλευρά που πήγε ο Φωτόπουλος δεν ακουγόταν τίποτα. Ο εκτελών χρέη Λοχαγού Δεμέστιχας, τολμηρός και ανυπόμονος, αποφάσισε να επιτεθούμε, μέσα από μία χαράδρα που από τα δεξιά μας έφτανε μέχρι τις εχθρικές θέσεις. Πήγε μπροστά ο Δεμέστιχας με τη Διμοιρία του Λοχία Ζαφειρόπουλου από την Αρκαδία, και εμείς μείναμε πίσω για να καλύπτουμε με τα πυρά μας. Τα εχθρικά πυρά ήταν έντονα και μόνο ο Δεμέστιχας με καμιά εικοσαριά άνδρες κατάφερε να φτάσει στο σκοπό του, περίπου πενήντα μέτρα από τις εχθρικές θέσεις. Τον βλέπαμε να ορμάει μπροστά με τη σπάθη στο χέρι και από πίσω του οι άνδρες του με «εφ’ όπλου λόγχη». Η αποκοτιά και η ορμητικότητα της κίνησης προκάλεσαν τρόμο στον εχθρό που ανατράπηκε και υποχώρησε άτακτα, καθώς ορμούσαμε και οι υπόλοιποι. Στην καταδίωξη, είδα έναν πεσμένο Τούρκο τραυματία, να σηκώνει το μάουζερ σημαδεύοντας τον Δεμέστιχα που μόλις τον είχε προσπεράσει. Στήριξα το μάνλιχερ στον ώμο και χωρίς να σημαδέψω, παρά μόνο με το ένστικτο, πυροβόλησα και έσωσα τον γενναίο Διοικητή μας, που ίσα που γύρισε να μου χαμογελάσει με ευγνωμοσύνη και συνέχισε την καταδίωξη … Υπήρχε ορμή και πάθος. Ελευθερώναμε αδερφούς … Ακούστε και ένα ωραίο που μας διηγήθηκε ο ίδιος ο Δεμέστιχας, το είχε ακούσει από έναν άλλον Αξιωματικό:

Στην επίθεση ενός άλλου Τάγματος, έπεσαν πληγωμένοι αρκετοί Εύζωνοι. Ένας από αυτούς είχε πληγωθεί στον δεξιό βραχίονα. Ενώ συνεχιζόταν η επίθεση, ένας Αξιωματικός του Πεζικού, σταμάτησε δίπλα του, για να φωνάξει ένα νοσοκόμο, να μεταφέρει τον τραυματία στο φορητό Χειρουργείο. Αντί να τον ευχαριστήσει ο πληγωμένος, σηκώθηκε θυμωμένος, κουνώντας απειλητικά το γερό του χέρι και φώναξε στον Αξιωματικό: «Τρέξε κυρ καπετάνιε, τρέξε και είναι σιμά τα σκυλιά. Τρέξε να πάρεις τα κανόνια και δεν τα αφήκαν τα σκυλιά» και όρμησε μπροστά ο Εύζωνος να προφτάσει τα εχθρικά κανόνια!!! Τέτοιους άντρες είχε η Πατρίδα μας … Κρατώντας το σπασμένο του χέρι, το μυαλό του ήταν στα Τουρκικά κανόνια. Δεν πονούσε το χέρι αλλά η καρδιά του, όταν είδε ότι οι Τούρκοι δεν εγκατέλειψαν τα κανόνια, όπως στο Σαραντάπορο. Και μάλωνε τον Αξιωματικό, που νοιάστηκε γι’ αυτόν και όχι για τα κανόνια … «Αν και λίγο έλειψε να με χτυπήσει στο μάτι, εν τούτοις δικαιολόγησα το γενναίο μου στρατιώτη. Λυπήθηκα μόνο, διότι δεν σημείωσα το όνομα του» έλεγε ο Αξιωματικός.

Σκοπός της Μεραρχίας ήταν να ελευθερώσει τη Φλώρινα και στη συνέχεια το Μοναστήρι, όπου ζούσαν χιλιάδες Έλληνες. Αλλά αφού κατέλαβε το Σόροβιτς, κινούμενη προς τη Φλώρινα δέχτηκε επίθεση από ισχυρές Τουρκικές δυνάμεις του Τζαβήτ Πασά, που αποσύρθηκαν από το Σερβικό Μέτωπο για να ενισχύσουν την άμυνα της Φλώρινας.

1 Επαρχία Καϊλαρίων, σήμερα επαρχία Εορδαίας

2 Το 23^ο Σύνταγμα συγκροτήθηκε κατά τη διάρκεια της επιστράτευσης, από αποστολές του 4^ου και 5^ου Συντάγματος και Αξιωματικούς από διάφορες υπηρεσίες και Διοικητή τον Αντισυνταγματάρχη Χρήστο Ζούκη. Μαζί με το 16^ο

Σύνταγμα (Αντισυνταγματάρχης Αντώνης Καμάρας) και το 22^ο Σύνταγμα Πεζικού (Αντισυνταγματάρχης Κυριάκος

Μαυρομιχάλης – ο οποίος σκοτώθηκε στο Σαραντάπορο και αντικαταστάθηκε από τον κ. Καλόγερο) συγκρότησαν την 5^η Μεραρχία υπό τον Συνταγματάρχη Ματθαιόπουλο).

3 Η 5^η Μεραρχία είχε ενισχυθεί με τις ΙΙΙ/1 και ΙΙΙ/2 Μοίρες Πυροβολικού της 4^ης Μεραρχίας, στην οποία είχε δώσει

την ορειβατική Πυροβολαρχία της.

4 (Πτολεμαΐδα)

5 (Σύμφωνα με την σχετική αναφορά του Διοικητή της Μοίρας, ρίχτηκαν 2 οβίδες βολιδοφόρες για «κανονισμό βολής» και ακολούθησε «δραστικό πυρ» από όλα τα πυροβόλα, με 13 εκρηκτικές οβίδες)

6 (Περδίκα)

7 (Στάση 10 λεπτών μετά από πορεία 50 λεπτών)

8 Ο Παναγιώτης Δεμέστιχας του Πέτρου, κατατάχθηκε στο στρατό ως εθελοντής Δεκανέας το 1905 και φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών από την οποία εξήλθε το 1912 ως Ανθυπολοχαγός Πεζικού. Πολέμησε το 1912-13 (στον Α’ και Β’ Βαλκανικό Πόλεμο), στον Α’ Π.Π., στην Ουκρανία το 1919, στην Μικρά Ασία και έφθασε μέχρι βαθμού

Αντιστρατήγου το 1940-41, οπότε διοίκησε το Α’ Σ.Σ., το Ε’ Σ.Σ. και ξανά το Α’ Σ.Σ., ενώ συμμετείχε και στην Κυβέρνηση Τσολάκογλου. Τραυματίστηκε στη μάχη του Κόμανο.

9 (ανασήκωμα του εδάφους, πεζούλα)

10 Σκοτώθηκαν ακόμη ο Λοχαγός (ΠΖ) Κ. Λυκούρης και ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Ιωάννης Ιωαννίδης

11 (57 απώλειες σε μία συνολική δύναμη 180 περίπου ανδρών είναι εξαιρετικά ψηλό ποσοστό. Το σύνολο των νεκρών στη μάχη του Ναλμπάνκιοϊ – Περδίκκα ήταν 5 Αξιωματικοί και 51 Οπλίτες. )

12 (σημερινό Φλάμπουρο Φλώρινας)

13 (Σκοπιά)

14 (Δροσοπηγή)

15 (Υδρούσα)
https://docs.google.com/file/d/0B9ThccoWAXQoTzBZcG9PNGIyaXc/edit
http://www.empros.com.gr/apospasmata-bibl/aposmasmata