Πισοδέρι. Καταγωγή- Ιστορικά τεκμήρια

H στενωπός του Πισοδερίου κατοικείται ή πιο σωστά φρουρείται από αρχαιοτάτων χρόνων και πιο τεκμηριωμένα από τα ελληνιστικά ακόμη χρόνια. Το στενό πέρασμα που διέρχεται από το Πισοδέρι και εκτείνεται σε μήκος 70 χιλιομέτρων εν μέσω οροσειρών, καθιστούσε την περιοχή του Πισοδερίου στρατηγική Θέση. Κατάλληλη για φυλάκιο(Βίγλα).
Το γεγονός ότι υπήρχαν πρωτο-Μακεδόνες πιστοποιείται από μαρτυρία του ιστορικού Μάλχου, όπως και του Λίβιου του ιστορικού του Βυζαντίου, ο οποίος αναφέρει ότι κατά τη Ρωμαιοκρατία οι φύλακες ήταν ιθαγενείς, άρα Μακεδόνες. Άλλο αναμφισβήτητο τεκμήριο είναι n ονομασία του λεκανοπεδίου του Πισοδερίου Κορέστια, παλαιότερα Κούρεστος, ονομασία όμως που αυταπόδεικτα προκύπτει από μετάφραση του αρχαιομακεδονικού Ορέστια. Στην περιοχή αυτή λοιπόν επέζησαν απόγονοι Αρχαιομακεδόνων, οι οποίοι όμως είχαν εκλατινιστεί γλωσσικά με τους αιώνες και είχαν γίνει Αρμόνοι.

Ο Μάλχος, ιστορικός του Βυζαντίου, μας πληροφορεί ότι το 475 μ.Χ. Γότθοι αφού έκαψαν την Ηράκλεια (πόλη κοντά στο μοναστήρι Σερβίας) έφυγαν για το Δυρράχιο. Όταν έφθασαν στη διάβαση (στη σημερινή Βίγλα Πισοδερίου) αιφνιδίασαν τους φύλακες και κατέλαβαν το φυλάκιο εξασφαλίζοντας τη διάβαση ολόκληρου του στρατού. Ο Κεδρηνός μας πληροφορεί ότι το Πισοδέρι υπήρχε πριν από την εποχή του Βουλγαροκτόνου.
Στα 976 μ.Χ. «βλάχοι οδίται» σκότωσαν τον αδελφό του Σαμουήλ, τον Κομητόπουλο Δαυίδ, στη στενωπό του Πισοδερίου. Αυτό σημαίνει ότι και πριν το 976 μ.Χ. υπήρχαν στα στενά του Πισοδερίου βλάχοι οδοφύλακες, τους οποίους μόνον οι Πισοδερίτες μπορούν να διεκδικήσουν για προγόνους, αφού αυτοί είχαν στρατιωτικούς τιμαριούχους της βυζαντινής εποχής. (Χρυσόβουλον).
Στην Αγία Τριάδα μέχρι το 1905 σώζονταν κώδικες γραμμένοι σε περγαμηνές με άγνωστο περιεχόμενο. Επίσης αρχοντικές οικογένειες που δεν υπάρχουν πια είχαν δωρίσει επτά δίσκους ασημένιους και χάλκινους με έντυπες εικόνες, γράμματα και διακοσμήσεις. Ήταν δισκοειδείς εικόνες από εκείνες που κρεμούσαν οι αρχαίοι στους ναούς καθώς και στα μέγαρά τους.
Από τους επτά, τέσσερις χάθηκαν και σώζονται μέχρι σήμερα τρεις. Ο ένας ασημένιος υπάρχει στο Μουσείο Αθηνών και δύο άλλοι χάλκινοι στο Πισοδέρι. Ο ένας δίσκος έχει στο κέντρο την εικόνα του Κικέρωνα και ολόγυρα με γράμματα κλασσικής εποχής την επιγραφή «Marcus Tullious Cicero consul». Ο άλλος δίσκος έχει εικόνα αμνού με λάβαρο και ολόγυρα επιγραφή με γράμματα γοτθικά βαυαρικής κατασκευής του 15ου αι. Αυτοί οι δυο δίσκοι με γοτθικά γράμματα είναι όμοιοι με τους δίσκους που υπάρχουν στο Μουσείο του Μονάχου και στη Βενετία.
Από τα ενθυμήματα του Νικολάου Κασομούλη μαθαίνουμε ότι ο Μεγδάνης (Μειντάνης) κατάγονταν κι αυτός από το Πισοδέρι. Εφόσον n οικογένεια Μεγδάνη κατάγονταν από το Πισοδέρι, Πισοδερίτες ήταν και οι ευγενείς Βυζαντινοί προγονοί του. Άρα το Πισοδέρι υπήρχε επί βυζαντινών xρόνων και είχε στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες καθώς και επαγγελματίες στρατιώτες, ότι ακριβώς ήταν οι αρματωλοί.
Οι Πισοδερίτες λοιπόν είναι Αρμάνοι-Κουτσοβλάχοι, γηγενείς, γνήσιοι. Πρωτομακεδόνες με μακραίωνη ιστορία. Το Πισοδέρι προϋπάρχει των ρωμαϊκών χρόνων. Ήταν οικισμός κλεισουροφυλάκων από τα χρόνια των αρχαίων Μακεδόνων και διατηρήθηκε και στο βυζάντιο και επί τουρκοκρατίας.
Τσάμη Αντιγόνη