Η Ιστορία της Φλώρινας

Η πανάρχαια ονομασία της περιοχής του νομού Φλώρινας είναι Λυγκηστίς ή Λύγκος.

Λυγκηστίδα ονομάστηκε από το μυθικό ήρωα Λυγκέα ή από το αιμοβόρο θηλαστικό Λύγξ - Λύγκος - Λύγκας. Οι αρχαιότερες πόλεις της Φλώρινας ήταν η Ηράκλεια (στην περιοχή της σημερινής πόλης της Φλώρινας), η Κέλλα (σημερινή Κέλλη) και η Βεύη.

Από τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών η περιοχή ήδη κατοικείτο στη μέση Νεολιθική Περίοδο (5800 - 5300 π. Χ., ενώ ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας στο νομό έχουν μέχρι στιγμής εντοπιστεί στους προϊστορικούς οικισμούς Αρμενοχωρίου, Μελίτης, Αγ. Παντελεήμονα, Αγίων Αναργύρων και Βαρικού.

Κατά την εποχή του Χαλκού (3100 - 1050 π. Χ.) και του Σιδήρου η κατοίκηση αυξάνεται στις λεκάνες της Φλώρινας και του Αμυνταίου.

Ίχνη της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού έχουν εντοπιστεί στους οικισμούς: Άνω Κλεινές, Σκοπός, Λόφοι, Νίκη, Παλαίστρα, Kλαδοράχη, Πέρασμα, Αγ. Βαρθολομαίος, Βαλτόνερα.

Ενδείξεις για την Ύστερη Εποχή Χαλκού : Οξιά - Μικρολίμνη, Τρίγωνο, Φλώρινα, Παπαγιάννη, Νεοχώρι, Πέτρες.

Ευρήματα από την εποχή του Σιδήρου : Πέτρες, Αετός, Βαρικό, Βεγόρα, Λιμνοχώρι, Φαράγγι, Παλαίστρα, Αγ. Παντελεήμονας.

Τα ελλιπή ανασκαφικά στοιχεία στην Φλώρινα για την Κλασική Περίοδο αναπληρώνονται από τις πληροφορίες που προέρχονται από τις γραπτές πηγές (Ηρόδοτος Θ΄137, Θουκυδίδης 4, 124 - 128, Στράβων 7.326, Διόδωρος Σικελιώτης 16.4) από τις οποίες μαρτυρείται ότι στο Β΄μισό του 5ου αι. π. Χ. την περιοχή κυβερνούσε ο βασιλικός οίκος των Λυγκηστών που οι μυθικές ρίζες του ανάγονταν στην Κόρινθο.

Η Λυγκηστίς, ήταν αυτόνομο κράτος με δυναστικό οίκο που ήταν συγγενής προς τους Βακχιάδες της Κορίνθου. Ιδρυτής της Λυγκιστικής δυναστείας ήταν ο Βρομερός, πατέρας του Αρραβαίου και γιός του μυθικού Αέροπου.

Ο Βασιλικός οίκος των Λυγκηστών είχε σαν πρώτο βασιλέα τον Αρραβαίο, ο οποίος ήταν πατέρας της πριγκίπισσας Ευρυδίκης, της μητέρας του Φίλιππου Β,΄ Βασιλιά της Μακεδονίας, όπως μας πληροφορεί ο Στράβων. Η Ευρυδίκη ήταν γιαγιά του Μ. Αλεξάνδρου από τη μεριά του πατέρα του.

Το 391 π. Χ. ο Λυγκηστής βασιλέας Αργαίος εκθρονίζει το βασιλέα Αμύντα τον Γ' και καταλαμβάνει το θρόνο της Μακεδονίας για μερικά χρόνια.

Το 352 π. Χ. ο Φίλιππος Β΄ υποτάσσει την περιοχή και την προσαρτά στο μακεδονικό βασίλειο. Κτίζει την Ηράκλεια Λυγκηστίδα η οποία θα αποτελέσει φρούριο κατά των βορείων και δυτικών εχθρών της Μακεδονίας.

Το 336 π. Χ. οι Λυγκηστές πρίγκιπες Αρραβαίος και Ηρομένης συμμετέχουν στη δολοφονία του Φίλιππου του Β΄. Ο Μ. Αλέξανδρος τους θανατώνει επειδή προσπάθησαν να διεκδικήσουν τον μακεδονικό θρόνο.

Στο στράτευμα του Μ. Αλέξανδρου εντάχθηκαν πολλοί από την περιοχή της Λυγκηστίδος. Περίφημη ήταν η Λυγκηστίδα τάξη, δηλαδή η στρατιωτική ομάδα των Λυγκηστών.

Στη μάχη του Γρανικού διακρίνεται ο Λυγκηστής στρατηγός Αμύντας στον οποίο αργότερα ο Μ. Αλέξανδρος θα προσφέρει το βασίλειο της Βακτριανής. Άλλοι Λυγκηστές αξιωματούχοι της ίδιας περιόδου ήταν οι Λεοννάτος, Πελαγών, Αέροπος, Κρατερός.

Το 148 π. Χ. η Μακεδονία υποτάσσεται στους Ρωμαίους, γίνεται pronincia romama (Ρωμαϊκή Επαρχία) και η Φλώρινα υπάγεται στην 4η Τοπαρχία της Άνω Μακεδονίας, ενώ το 48 π. Χ. η Ηράκλεια πυρπολείται από τους Ρωμαίους στην διάρκεια του Ρωμαϊκού εμφύλιου πολέμου (Καίσαρ - Πομπήιος), από τον ρωμαίο στρατηγό Δομίτιο, φίλο του Καίσαρα.

Κατά την βυζαντινή περίοδο η περιοχή υπάγεται στο Ανατολικό Κράτος μαζί με όλη την Ελλάδα και την Νότια Βαλκανική Χερσόνησο ενώ εκκλησιαστικά στον Πάπα της Ρώμης. Την περίοδο που ήταν αυτοκράτωρ ο Ιουστινιανός ο Α' η Λυγκηστίς υπήχθη στην 7η Τοπαρχία του “Ιλλυρικού” και αναφέρεται ως “Ηράκλεια Λάκκου”. Οι Επισκοπές Μογλενών (Φλώρινας) και Πρεσπών υπάγονται το 535 μ. Χ. στην Επισκοπή της Αχρίδας.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση μεταξύ 715 και 730 μ. Χ. ο έκπτωτος πατριάρχης Κων/πολης Γερμανός ζει και πεθαίνει στον οικισμό του Δήμου Πρεσπών Αγ. Γερμανός, που σήμερα φέρει το όνομά του.

Κατά τον 10ο μ. Χ. σφοδρές μάχες στην περιοχή (ανάμεσα στην Φλώρινα και τις Πρέσπες) μεταξύ του Τσάρου των Βουλγάρων Σαμουήλ και του Αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Μακεδόνα, που ονομάστηκε και Βουλγαροκτόνος. Ο Σαμουήλ ίδρυσε κράτος με πρωτεύουσα, αρχικά την Πρέσπα και ύστερα την Αχρίδα, διενήργησε επιδρομές στην Νότια Ελλάδα και μετέφερε το ιερό σκήνωμα του Αγίου Αχιλλείου (Επισκόπου Λαρίσης), το 980 μ. Χ. από την Λάρισα, στην ομώνυμη νησίδα της λίμνης μικρής Πρέσπας, όπου εγκατέστησε επίσης δέκα χιλιάδες Θεσσαλούς, για να καλλιεργούν τον τόπο, μετά την ήττα του στον Σπερχειό ποταμό, από τον στρατηγό του Βασιλείου του  Βουλγαροκτόνου, Νικηφόρο Ουρανό. Το 1017, μάχη των βυζαντινών στρατευμάτων υπό τον Βασίλειο Β' Βουλγαροκτόνο εναντίον των βουλγαρικών στρατευμάτων υπό τον τσάρο Σαμουήλ τον νεώτερο στην περιοχή της σημερινής κοινότητας Σκοπού.

Ακολούθως, το 1096, η Φλώρινα και οι Πρέσπες καταλαμβάνονται από τους Νορμανδούς του Βοημούνδου, ενώ το 12ο αι. αναφέρεται “τάγμα Μογλενιτών” στο στρατό του αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού.

Τον 13ο αιώνα η Φλώρινα υπάγεται στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Το 1259 μάχη των Βυζαντινών με τους Φράγκους (στρατού της αυτοκρατορίας της Νίκαιας με φράγκικο συνασπισμό) στην περιοχή Βορίλα Λόγγου, που τοποθετείται μεταξύ των σημερινών χωριών Παπαγιάννη, Τριπόταμος, Ιτιά, Μαρίνα).

Τον 14ο αι. οι εξισλαμισμένοι σλαβόφωνοι της Ιλυρίας μαρτυρούν την ονομασία Χλέρινα ή Φλουρίντα για την περιοχή της Φλώρινας, ενώ ο ιστοριογράφος Καντακουζηνός την ονομασία Φλερηνόν ή Χλερηνόν.

Το 1371 ο Κράλης Μάρκος, γιος του Στέφανου Ντουσάν και το 1385 ο Σουλτάνος Μουράτ ο Α΄ κυριεύουν την περιοχή και αρχίζει η περίοδος της Τουρκοκρατία ως το Νοέμβριο του 1912.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η Φλώρινα αναφέρεται περισσότερο από 35 - 40 φορές σε έγγραφα (φιρμάνια) σουλτάνων, βεζίρηδων και τοπαρχών με το όνομα Φιλόρινα ή Φλώρινα, γραμμένα τούρκικα και ελληνικά.

Στα τέλη του 17ου αιώνα περιέρχεται στην περιοχή ο Εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός. Το 1700 μ. Χ. δρα στην περιοχή ο αρματολός Τσολάκης ή Μεϊντάνης με στρατιωτικό σώμα χριστιανών.

Το 1822 δρουν μικρά αντάρτικα ένοπλα σώματα στην περιοχή Καϊμακτσαλάν και Οστρόβου και καταλαμβάνουν τα στενά της Άρνισσας και του Βόρα. Η Φλώρινα είχε αρματολίκια πάντοτε, ως το 1821, στο Κλειδί, Βεύη, Κέλλη, Πισοδέρι, Τρίβουνο κ.α. Η Φλώρινα έδωσε και Φιλικούς. Στην κεντρική πλατεία της Φλώρινας, οι τούρκοι κρέμασαν 9 πρόκριτους, το 1821. Το 1865 ιδρύεται στη Φλώρινα η “Νέα Φιλική Εταιρεία" με πρόεδρο τον Διευθυντή των σχολείων της που προετοιμάζει την επανάσταση του 1878 η οποία κράτησε 10 μήνες. To 1881 ο καπετάν Ναούμης απαγάγει τον Καϊμακάμη της Φλώρινας και το γεγονός γίνεται θρύλος και τραγούδια. Το 1897 ο Καπετάν Κώττας, πρώτος Μακεδονομάχος, επονομαζόμενος και "αετός των Κορεστίων", συγκροτεί αντάρτικο σώμα, κατά των Τούρκων και των Βουλγαροκομιτατζήδων.

Το 1904 έρχεται ο Παύλος Μελάς στην περιοχή Φλώρινας Καστοριάς και αρχίζει η τελική φάση του ένοπλου Μακεδονικού αγώνα.

Στις 7 Νοεμβρίου 1912 ύστερα από 527 χρόνια σκλαβιάς απελευθερώνεται η Φλώρινα από τον Ελληνικό Στρατό.

Στη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, χιλιάδες σύμμαχοι στρατιώτες στη Φλώρινα, όλων των φυλών, δογμάτων και χρωμάτων, εξαπέλυσαν τη νικηφόρα επίθεση τους κατά των Βουλγάρων και στις 18 Σεπτεμβρίου 1916 ανακατέλαβαν τη Φλώρινα που για ένα μήνα κατείχαν οι εχθροί.

Κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, την πρώτη νίκη του 1940 οι σύμμαχοι την πανηγύρισαν στο μέτωπο της Φλώρινας και ειδικά στην Πρέσπα και Κορέστια. Φως ελπίδας ήταν όχι μόνο η συγκράτηση των Ιταλών στη γραμμή των συνόρων, αλλά την 1 Νοεμβρίου 1940, το ηρωικό 33 Σ.Π. της Φλώρινας με την πρώτη αντεπίθεσή του, κατέλαβε χώρο περισσότερο από 10 χλμ., απελευθερώνοντας πολλά αλβανοκρατούμενα χωριά της Μακεδονίας. Στις 6 Απριλίου του 1941 όμως εισέβαλαν οι γερμανοί και στην συνέχεια κατέλαβαν την περιοχή. Κατά την γερμανική κατοχή πολλά χωριά κάηκαν και πολλοί Φλωρινιώτες εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς ως αντίποινα. Στις 1 Νοεμβρίου του 1944 ο ΕΛΑΣ απελευθέρωσε τη Φλώρινα. Στην συνέχεια ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος (1947 - 1949) στη διάρκεια του οποίου, στις 12 Φεβρουαρίου του 1949, έγινε "Η μάχη της Φλώρινας" η οποία ήταν η αρχή του τέλους του εμφυλίου.

Περί Φλωρίνης και Φλωριναίων

Μια στενόμακρη πόλη είναι η Φλώρινα, ανάμεσα σε δυο βουνά. Την διασχίζει ένα ποτάμι και ο Κεντρικός δρόμος. Αυτός ο Κεντρικός δρόμος ήταν η αιτία που η πόλη χτίστηκε στην σημερινή της θέση. Ένας δρόμος με κίνηση, από την αρχαιότητα ακόμη, όπου χτίστηκαν κάποια πανδοχεία και πεταλωτήρια για τους ταξιδιώτες. Η βυζαντινή της ονομασία ήταν Χλερηνός, και έτσι ονομαζόταν μέχρι την τουρκική κατάκτηση. Αργότερα, τον 15^ο αιώνα και μετά, όλοι οι χάρτες και τα έγγραφα την αναφέρουν ως Φλώρινα. Χλερηνός και Φλώρινα, δυο όμοιες λέξεις. Τι σύμπτωση! Χλερηνός στα ελληνικά σημαίνει χλωρός, πράσινος, ανθισμένος, και η λέξη Florina στα λατινικά ερμηνεύεται ως καταπράσινη, ανθισμένη.
Η ιστορία της Φλώρινας είναι βουτηγμένη στο σκοτάδι, με εξαίρεση κάποιες αναλαμπές. Είναι οι λιγοστές αναφορές, που δηλώνουν την ύπαρξή της στο πέρασμα των αιώνων. Μόνο ο 20^ος αιώνας έχει καταγραφεί με επάρκεια. Είναι ο δικός μας αιώνας. Είναι τα χρόνια που ζήσαμε, διαβάσαμε, αλλά και ακούσαμε τόσες ιστορίες και γεγονότα από τους γεροντότερους.
«Οι τρεις Φλώρινες», έλεγε κάποτε ένας παλιός οικοδόμος. Και εννοούσε την αρχιτεκτονική των σπιτιών της πόλης της Φλώρινας, αλλά και την σύνθεση του πληθυσμού, στον 20^ο αιώνα.
Η «πρώτη Φλώρινα» ήταν αυτή των αρχών του αιώνα. Τα σπίτια τότε ήταν κατασκευασμένα με ξύλα και πλίνθους. Τα κεραμίδια καμπυλωτά, και ο πρώτος όροφος προεξείχε. Ψηλοί μαντρότοιχοι και γερές πόρτες, που δήλωναν ανασφάλεια. Τα σπίτια αυτά κατασκευάζονταν από δικά μας συνεργεία και επιτόπου έφτιαχναν τα υλικά. Άλλοι με μεγάλα πριόνια έκοβαν τους κορμούς δένδρων και έκαμναν σανίδες, και άλλοι με λάσπη και άχυρο γέμιζαν τα καλούπια και τα άφηναν στον ήλιο για να γίνου πλίνθοι. Ο πρωτομάστορας ήταν αυτός που έκαμνε το σχέδιο του σπιτιού και καθοδηγούσε τις εργασίες. Έτσι απλά χτιζόταν ένα σπίτι. Ο τρόπος αυτός οικοδόμησης χάθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα. Τέτοια σπίτια έχουν μείνει μερικά, αλλά είναι ακατοίκητα και ερειπωμένα, αφού χαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέα.
«Η δεύτερη Φλώρινα» ήταν των νεοκλασικών και εκλεκτικιστικών κτηρίων, που χαρακτηρίζει την περίοδο του Μεσοπολέμου και μεταπολεμικά. Τότε εφαρμόστηκε το γαλλικό σχέδιο, που άλλαξε την ρυμοτομία της πόλης. Τα σχέδια των νέων σπιτιών γινόταν από διπλωματούχους αρχιτέκτονες και πολιτικούς μηχανικούς. Τα συνεργεία των οικοδόμων ήταν τα παλιά συνεργεία, που είχαν μάθει να χτίζουν νεοκλασικά κτήρια, κυρίως στην Ρουμανία, αλλά και στην νότια Ελλάδα. Το 1886, χτίστηκε το πρώτο εκλεκτικιστικό-νεοκλασικό σπίτι στην πόλη μας, των αδελφών Μάντσιου στην οδό Στεφάνου Δραγούμη. Το 1905, χτίστηκαν μερικά εκλεκτικιστικά-νεοκλασικά κτήρια, που ήταν δημόσια κτήρια, όπως σχολεία, δικαστήρια κλπ, και λίγες κατοικίες στο ποτάμι. Στην συνέχεια όλα τα σπίτια που χτιζόταν είχαν νεοκλασικά στοιχεία. Τα σπίτια αυτά ήταν χαρούμενα σπίτια. Χτισμένα από πέτρα και τούβλα, και ευρωπαϊκά κεραμίδια. Με μπαλκόνια, μαντρότοιχους με κάγκελα, και πόρτες σιδερένιες με σχέδια, αλλά και ξύλινες εξώπορτες σκαλιστές. Τα νεοκλασικά κτήρια έδωσαν στην πόλη μας μια ξεχωριστή εικόνα, καθώς αυτά δέθηκαν με το ευρύτερο περιβάλλον. Τα τελευταία νεοκλασικά χτίστηκαν στην δεκαετία του 1950.
«Η τρίτη Φλώρινα» είναι η Φλώρινα του μπετόν, του τσιμέντου και των πολυκατοικιών. Είναι η περίοδος που αρχίζει από το 1970 και μετά, τότε που κατεδαφίστηκαν τα παλιά και τα νεοκλασικά σπίτια και στην θέση τους χτίστηκαν πολυκατοικίες με το σύστημα της αντιπαροχής. Η ιστορία του μπετόν στην Φλώρινα όμως αρχίζει, το 1928, όταν χτίστηκε με κολώνες και πλάκες από μπετόν, το Μέγαρο Γούναρη, στην γωνία των οδών Στεφάνου Δραγούμη και Νικολάου Χάσου. Αργότερα το μπετόν χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα δημόσια κτήρια, κυρίως για τα δάπεδα, μέχρι που φτάσαμε στις πολυκατοικίες, που άρχισαν να χτίζονται στην δεκαετία του 1960. Με την αντιπαροχή οικοδομήθηκαν πολλές πολυκατοικίες που άλλαξαν την εικόνα της πόλης. Ακαλαίσθητες χωρίς γούστο ασχήμαιναν την πόλη, αλλά έλυσαν πολλά κληρονομικά προβλήματα.
Η Φλώρινα άλλαξε όψη τρεις φορές μέσα στον 20^ο αιώνα. Άλλαξε όμως και η σύνθεση του πληθυσμού. Στις αρχές του 20^ου αιώνα ήταν η πρώτη περίοδος. Ήταν «η Φλώρινα των μουσουλμάνων», επειδή οι Τούρκοι, οι Αλβανοί και οι Τσιγγάνοι υπερίσχυαν πληθυσμιακά, έναντι των χριστιανών. Αργότερα, την περίοδο 1923-29 οι μουσουλμάνοι ανταλλάχτηκαν και πήγαν στην Τουρκία και μερικοί στην Αλβανία.
Η δεύτερη περίοδος ήταν «η Φλώρινα των προσφύγων». Μετά το 1913, ήρθαν οι πρώτοι έλληνες πρόσφυγες από το Μοναστήρι και το 1918 άλλο ένα κύμα προσφύγων από το Μοναστήρι. Επίσης το 1913 ήρθαν στην Φλώρινα αρκετοί εβραίοι, που κατοίκησαν μέχρι το 1943. Το 1921 ήρθαν οι έλληνες πρόσφυγες από την Βόρειο Ήπειρο. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, από το 1923 και μετά ήρθαν οι Έλληνες από την Μικρά Ασία τον Πόντο και την ανατολική Θράκη. Η Φλώρινα έγινε πόλη των προσφύγων. Τότε χτίστηκαν πολλοί προσφυγικοί συνοικισμοί και η πόλη επεκτάθηκε στην βορινή πλαγιά του βουνού.
Η τρίτη περίοδος είναι «η Φλώρινα της εσωτερικής μετανάστευσης», που άρχισε μετά το 1970. Τα παιδιά των αγροτών μορφώθηκαν σπούδασαν και κάνουν αστικά επαγγέλματα. Άλλοι αγρότες παράτησαν τις αγροτικές δουλειές και άνοιξαν καταστήματα και επιχειρήσεις στην πόλη. Πολλοί από άλλες περιοχές αναζήτησαν καλύτερη τύχη στην πόλη μας. Ο πληθυσμός της αυξήθηκε, όπως και η ζήτηση διαμερισμάτων. Σχηματίστηκαν νέες γειτονιές και η πόλη επεκτάθηκε προς τα βόριο-ανατολικά.
Αναζητώντας τους παλιούς Φλωρινιώτες διαπιστώνει κανείς ότι όλοι έχουν έρθει στην Φλώρινα τα τελευταία εκατό χρόνια. Ελάχιστες είναι οι οικογένειες που δεν γνωρίζουν από πού κατάγονται, επομένως ανήκουν στους πολύ παλιούς Φλωρινιώτες. Τελικά Φλωρινιώτης είναι όποιος γεννιέται και ζει σε αυτήν την πόλη. Αυτός που
αγωνίζεται για μια καλύτερη Φλώρινα.  
 

Δημήτρης Μεκάσης

"Τα επτά τζαμιά της Φλώρινας" του Δημήτρη Μεκάση

Η Φλώρινα είχε επτά τζαμιά, που όλα είχαν ανεγερθεί στα χρόνια της τουρκοκρατίας, για τους μουσουλμάνους κατακτητές που κατοικούσαν στην πόλη μας. Οι μιναρέδες τους φαινόταν από μακριά, επειδή τα σπίτια ήταν χαμηλά, και η Φλώρινα, έδινε την εντύπωση, ότι βρισκόταν σε μια περιοχή της Μέσης Ανατολής και όχι στην Ευρώπη.

Πριν κατακτήσουν την πόλη μας οι Οθωμανοί υπήρχαν τρεις χριστιανικοί ναοί, που αμέσως μετατράπηκαν σε τζαμιά και άρχισαν οι εξισλαμισμοί, βίαιοι ή εθελοντικοί. Το τζαμί στην ανατολική μεριά της πόλης, στην γωνία των οδών Παύλου Μελά και Ιωάννη Άρτη, πριν την κατάληψη ήταν χριστιανικός ναός. Ήταν η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, προστάτη των αγγειοπλαστών, που κατοικούσαν σε εκείνη την γειτονιά. Πιο πάνω στην πλατεία Αρχελάου ήταν άλλο ένα τζαμί, του Μεχτεπέ, δηλαδή του σχολείου, όπως έλεγαν οι χριστιανοί Φλωρινιώτες. Αυτό το τζαμί δεν ήταν χριστιανικός ναός. Στην σημερινή πλατεία Γεωργίου Μόδη ήταν το κεντρικό τζαμί, που ήταν χριστιανικός ναός, με θαυματουργό αγίασμα, που μετατράπηκε σε τζαμί. Στην παλιά αγορά ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου, που μετατράπηκε σε τζαμί. Υπήρχαν άλλα τρία τζαμιά στην δυτική μεριά της πόλης. Οι γειτονιές αυτές φτιάχτηκαν από τους τούρκους μετά την κατάληψη. Υπήρχε το τζαμί στην οδό Αβέρωφ, το τζαμί στην οδό Ηπείρου και το τζαμί στην οδό Κοντοπούλου. Από τα επτά τζαμιά, τα πέντε βρισκόταν στον Κεντρικό δρόμο, από την μια άκρη της πόλης έως την άλλη. 

Αρχείο Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας

Από την τουρκική κατάληψη, το 1383, μέχρι το 1835, οι χριστιανοί της πόλης της Φλώρινας δεν είχαν ναό. Οι τούρκοι κατακτητές και οι εξισλαμισμένοι δεν επέτρεπαν να υπάρχει χριστιανικός ναός μέσα στην πόλη. Ήθελαν να εξισλαμίσουν όλους τους κατοίκους της πόλης. Ο Νεομάρτυρας Αγαθάγγελος, που αντιστάθηκε στους βίαιους εξισλαμισμούς πλήρωσε με την ζωή του. Πόσοι άραγε ήταν οι Φλωρινιώτες, που δεν άλλαξαν πίστη και  αποκεφαλίστηκαν; Δεν θα το μάθομε ποτέ, καθώς αυτά τα γεγονότα, την εποχή εκείνη, δεν καταγράφονταν. Για τους τούρκους της Φλώρινας μεγαλύτερη αξία είχε η ζωή ενός αδέσποτου σκυλιού, από την ζωή ενός χριστιανού. 

Οι τούρκοι καταδίκασαν τους χριστιανούς Φλωρινιώτες να μην έχουν χριστιανικό ναό μέσα στην πόλη, σε μια εποχή που η θρησκεία ήταν το επίκεντρο όλων των δραστηριοτήτων τους. Η ταυτότητα χριστιανός δήλωνε και θρήσκευμα και εθνικότητα, αλλά και τον ραγιά, τον δούλο. Οι χριστιανοί ήταν οι Ουρούμ, δηλαδή Ρωμιοί, όπως τους χαρακτήριζαν με μια λέξη οι τούρκοι.

Το κεντρικό τζαμί της Φλώρινας. Αρχείο Λέσχης Πολιτισμού

Το 1830 όμως οι χριστιανοί του Μοναστηρίου ανέγειραν τον ναό του Αγίου Δημητρίου, μέσα στην πόλη. Οι Φλωρινιώτες πήραν θάρρος και ζήτησαν και αυτοί άδεια από τις οθωμανικές αρχές να χτίσουν έναν ναό, έξω από την πόλη στην θέση Ρουμλούκι, όπου βρισκόταν το χριστιανικό νεκροταφείο. Οι τούρκοι αντέδρασαν, αλλά οι χριστιανοί δωροδόκησαν έναν τουρκαλβανό καϊμακάμη, και τους δόθηκε άδεια υπό όρους: «Την ημέρα οι χριστιανοί θα χτίζουν και το βράδυ οι τούρκοι θα γκρεμίζουν τον ναό, και αν οι χριστιανοί καταφέρουν να βάλουν σκεπή, θα τους επιτραπεί να ολοκληρώσουν τον ναό». Οι Φλωρινιώτες άρχισαν να χτίζουν τον ναό του Αγίου Γεωργίου, ενώ οι πέτρες που έριχναν οι τουρκάλες και τα τουρκάκια, ερχόταν σαν βροχή. Ξυλοκοπήθηκαν άγρια οι Φλωρινιώτες, καθώς έχτιζαν τον ναό τους, αλλά δεν αντιδρούσε κανείς, επειδή η τιμωρία ήταν αυστηρή. Όποιος αντιδρούσε οι καδήδες θα τον πουλούσαν δούλο στα σκλαβοπάζαρα. Το βράδυ έρχονταν οι τούρκοι από τις δουλειές τους και γκρέμιζαν αυτά που είχαν χτίσει οι Φλωρινιώτες όλη την ημέρα. Μέχρι που έστησαν τα δοκάρια και έκαναν την  σκεπή σε μια μόνο νύχτα. Οι τούρκοι σταμάτησαν να τους ενοχλούν, και οι Φλωρινιώτες αποπεράτωσαν τον ναό του Αγίου Γεωργίου με την ησυχία τους. Οι χριστιανοί της Φλώρινας απέκτησαν πάλι ναό, μετά από 452 χρόνια. 

Αυτά και χειρότερα πέρασαν οι χριστιανοί της Φλώρινας κατά την τουρκοκρατία, και επειδή οι θρησκείες τότε χαρακτήριζαν τον κατακτητή και τον ραγιά, τα τζαμιά για τους χριστιανούς ήταν μνημεία ξένα, που ήταν συνδεδεμένα με την καταπίεση. Όταν ελευθέρωσε τα μέρη μας ο ελληνικός στρατός, το 1912,  σε πολλά χωρία, οι χωρικοί κάψανε τα τζαμιά. Δεν ήθελαν να τα βλέπουν. Στο Αρμενοχώρι μάλιστα, οι χωρικοί κατεδάφισαν το τζαμί, το σύμβολο της καταπίεσης, και έμεινε ο χώρος ανοιχτός, που σήμερα ακόμη το λένε «τζαμίατα». Στην Φλώρινα δεν κατέστρεψαν τα τζαμιά, όσο υπήρχε ο τουρκικός πληθυσμός. Μετά το 1922 όμως, επιθυμία όλων των Φλωρινιωτών ήταν να κατεδαφιστούν τα τζαμιά. Το 1927 ο Δήμος Φλώρινας αποφάσισε να κατεδαφίσει τα τζαμιά, τα μνημεία της καταπίεσης και του ραγιαδισμού, και κατεδάφισαν πρώτα τους μιναρέδες και πολύ αργότερα στην δεκαετία του 1950, τα τεμένη. Το τελευταίο τζαμί κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

0.

Εθνικό Φλώρινας

 Δύο χλμ. πέρα από το Παρόρι κι αριστερά από το δημόσιο δρόμο Φλώρινα-Αγία Παρασκευή με το ομώνυμο συνοριακό φυλάκιο, βρίσκεται το μικρό χωριουδάκι Εθνικό. Είναι χτισμένο λίγα μέτρα μακριά από την οροθετική γραμμή Ελλάδας-Σερβίας κι έχει σήμερα 50 κατάλευκα και καθαρά σπίτια και 400 κατοίκους.

Πάνω ακριβώς στην οροθετική γραμμή προβάλλει βουβό, παραπονεμένο από την αδικία των μεγάλων το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, σκυθρωπό κάτω από τον ξενικό ζυγό που του επέβαλλαν με τη χάραξη των συνόρων οι μεγάλοι της εποχής εκείνης.

Ο μακεδονομάχος Πέτρος Παπούλκας

Πήρε το όνομα Εθνικό για τις πολλές και υπέροχες εθνικές υπηρεσίες που πρόσφερε στο Μακεδονικό Αγώνα. Οι κάτοικοί του μετείχαν ενεργά όλοι σε αυτόν. Κατάρτισαν ένοπλες ομάδες με αρχηγούς τους Μάρκο Παπούλκα, Χρ. Κρέσκα, τον ιερέα παπα-Δημήτρη Μάγγο, τον Πέτρο Παπούλκα, το Ν. Σφετκόπουλο, το Στ. Σεκουλίδη κι άλλους και δεν επέτρεψαν σε καμιά Βουλγαρική συμμορία να πατήσει το πόδι στο χωριό. Το παράδειγμά τους μιμήθηκαν και τ’ άλλα γειτονικά χωριά κι έτσι σε λίγο κατόρθωσαν να απομακρύνουν τη Βουλγαρική προπαγάνδα και να περισώσουν την περιοχή τους.
Κι όταν ο Μάρκος Παπούλκας και Χρ. Κρέσκας πιάστηκαν με δόλο αιχμάλωτοι των Βουλγάρων και οδηγούνταν μ’ ανήκουστα βασανιστήρια στον τόπο του μαρτυρίου, φώναζαν ως την τελευταία στιγμή ότι: «Γραικοί γεννήθηκαν γραικοί και θα πεθάνουν».
Και δεν ήταν δυνατόν να γίνει διαφορετικά, γιατί το Εθνικό είναι ένα ελληνικότατο χωριό με πολύ παλιά ιστορία.
Από μερικά αρχαιολογικά ευρήματα, που εντελώς τυχαία η σκαπάνη έφερε στο φως, αποδεικνύεται πως στον τόπο αυτόν υπήρχε και π.Χ. ακόμα Ελληνικό χωριό. Μπροστά από το σχολείο του χωριού βρέθηκαν αγάλματα από λευκό μάρμαρο. Ένα από αυτά παριστάνει κεφαλή της Θεάς Αθηνάς. Βρέθηκαν επίσης τάφοι, διάφορα νομίσματα της εποχής του Μ. Αλέξανδρου και Μ. Κων/νου, πήλινα δοχεία κ.α.
Και ποιος ξέρει με μια συστηματική κι επιμελημένη ανασκαφή πόσα ακόμα ευρήματα θα ‘ρθουν στο φως, για να διαλαλούν στους βόρειους γειτόνους μας πως και στο σημείο αυτό της Μακεδονικής γης λατρευόταν, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, η θεά της Σοφίας Αθηνά κι υπήρχε Ελληνικός πολιτισμός.
Οι παλιότεροι από τους κατοίκους διηγούνται με εθνική περηφάνια ότι το πρώτο Ελληνικό σχολείο λειτούργησε στο χωριό το 1745 και πρώτος δάσκαλος ήταν ο παπα-Κων/νος Μάγγος, ιεροδιδάσκαλος από το χωριό. Επί τουρκοκρατίας δίδαξαν επίσης στο ίδιο σχολείο τα ελληνικά γράμματα ο Παπαδράμπης Δ. , Παπακων/νου Πέτρος από την Αγία Παρασκευή, παπα-Πέτρος από το Μοναστήρι, Ιωαννίδης Δ. από την Αγία Παρασκευή, Θ. Παπούλκας από το Εθνικό κι άλλοι πολλοί, που τα ονόματά τους ξεχάστηκαν στο πέρασμα του χρόνου.
Και τα έθιμα του χωριού που μοιάζουν πολύ αν όχι απόλυτα με τα έθιμα της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της λοιπής Ελλάδας, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία σε κάθε καλόπιστο και τίμιο άνθρωπο ότι κι η περιοχή αυτή ήταν πάντα Ελληνική.

Το κλειστό Δημ. σχολείο του Εθνικού

Σημείωση: Σήμερα το Δημ.  σχολείο που χτίστηκε με χρήματα του δημοσίου το 1931 είναι κλειστό ενώ την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο δημ/λος ήταν Ηλίας Σάρρος. Τελευταίος δάσκαλος ήταν ο Απόστολος Βαρσαμάκης .

Τα παραπάνω στοιχεία είναι από ένα πολύ παλιό βιβλίο το οποίο μου έδωσε ο φίλος Μάρκος Γιάντσης κάτοικος Μελβούρνης Αυστραλίας με καταγωγή από το χωριό Κρατερό και Αγία Παρασκευή και τον οποίο πρέπει να ευχαριστήσω, δυστυχώς δε φαίνεται ποιος είναι ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου με το οποίο αναφέρεται στην ιστορία πολλών χωριών της Φλώρινας.
Επιμέλεια Νάσος Στ. Παπαδάκης

Επιμέλεια Νάσος Στ. Παπαδάκης

Αγία Παρασκευή Φλώρινας

Δύο περίπου χλμ. Βορειοανατολικά του Παρορίου και πάνω ακριβώς στην οροθετική γραμμή και 12 χλμ. βορείως από τη Φλώρινα βρίσκεται η Αγία Παρασκευή.

Έχει υψόμετρο 612μ. .

Το 25^ο Σύντ.  Ηπειρωτών με Συντ/χη τον Μεσσήνη.

Το όνομα το πήρε από την ομώνυμη εκκλησία που χτίστηκε το 1570. ΄Ηταν μια ιστορική εκκλησία αλλά το 1827 κάηκε από τους Τούρκους και στο ίδιο μέρος είχε χτιστεί το 1886 ένα μικρό εκκλησάκι προς τιμήν της Αγίας.

Το εκκλησάκι αυτό το 1918 έγινε μεγάλη εκκλησία, η σημερινή, από το 25^ο Σύνταγμα των Ηπειρωτών που είχε Συντ/χη τον κ. Μεσσήνη. Μέσα στην εκκλησία υπάρχει αγίασμα.

Σχολείο έχει κλείσει. Σαν δάσκαλοι υπηρέτησαν  ο Αβραάμ Κοσκοσίδης αρκετοίάλλοι ενω ο Απόστολος Βαρσαμάκης υπήρξε ο τελευταίος,

Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Επιμέλεια Νάσος Στ. Παπαδάκης

Παρόρι (Μπίτουσα)

Τρία χλμ. πέρα από τις Κάτω Κλεινές, ή 11 χλμ. από τη Φλώρινα και δυο χλμ. δώθε από τα σύνορα τα Σερβικά, βρίσκεται το χωριό που λέγεται Παρόρι.

Παλιότερα από τους Τούρκους λεγόταν Σοκολέο και αργότερα Μπίτουσα. Το πρώτο όνομα το πήρε από ένα παλιό  άρχοντα που λεγόταν Σοκολέας και το σημερινό από την τοποθεσία, γιατί είναι έξω από το δρόμο, μέσα σε μια στενή χαράδρα και δε φαίνεται (παρά-ορώ-παρορώ-παρόρι).

Εδώ και 250 χρόνια οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού Έλληνες και χριστιανοί ήταν τρία αδέρφια, ο Δαμιανός, ο Πέτκος και ο Γιώργος. Ήταν και οι τρεις κτηνοτρόφοι και έχτισαν τα μαντριά τους στην τοποθεσία που ’ναι σήμερα το χωριό για να εκμεταλλεύονται την πλούσια βοσκή που βρίσκεται γύρω σ’ αυτό και να αποφεύγουν τις ενοχλήσεις των Τούρκων.

Από τα τρία αυτά αδέρφια σώζονται ως τα σήμερα 8 οικογένειες Δανιανόπουλοι, 7 οικογένειες Πετκόπουλοι και 12 οικογένειες Γεωργόπουλοι.

Αργότερα, εδώ και 200 χρόνια, ήρθε στο χωριό από το Μπαρεσάνι της Σερβίας ένας Παπαδόπουλος. Από την οικογένεια αυτή βγαίνουν συνεχώς ως σήμερα οι παπάδες του χωριού. Από αυτήν είναι και ο σημερινός παπάς του χωριού ο παπα-Μάρκος.

Επίσης ήρθε κι εγκαταστάθηκε στο χωριό αυτό εδώ και 190 χρόνια κι ένας ψαράς από το σημερινό χωριό Ψαράδες. Λεγόταν Αβραάμ και σήμερα ανέρχονται σε 10 οικογένειες οι Αβραμόπουλοι.

Στην επανάσταση του 1903 οι Παρορίτες, που πίστεψαν πως μπορούν να διώξουν τους Τούρκους, πήραν μέρος σ’ αυτή με αρχηγούς τους Ναούμ Γεωργόπουλο, Θεμελή και Πέτρο Μητρόπουλο, Αθανάσιο Δαμιανόπουλο και άλλους. Οι Τούρκοι έστειλαν μεγάλες δυνάμεις στρατού κι έσφαξαν 11 Παρορίτες.

Οχτακόσια μέτρα πάνω από το χωριό και στην πλαγιά του βουνού υπάρχουν ερείπια από το ‘Καλέ Μπιτούσκο’ κάστρο του Παρορίου.

Ήταν αυτό χτισμένο με ογκόλιθους και λίγο πιο πάνω από αυτό ήταν μια μεγάλη στοά υπόγεια με πολλά διαμερίσματα και αφάνταστη πολυτέλεια και πλούτο και άλλα θαυμάσια. Ήταν λένε το κάστρο του βασιλιά του τόπου Σοκολέβα!

Πολλοί θέλησαν να κάνουν ανασκαφές αλλά βρήκαν τόσα χώματα και δεν μπόρεσαν να κάνουν τίποτε.

Η σημερινή εκκλησία του χωριού είναι πολύ παλιά. Έχει χτιστεί το 1838 κι έχει πολλές και παλιές εικόνες.

Το χωριό έχει υψόμετρο 678μ. και περιβάλλεται από δάση οξυάς και δρυός.

Οι κάτοικοι ανέρχονται σε 640 κατοίκους, ασχολούνται με τη γεωργία, κτηνοτροφία και λίγο με τη δενδροκαλλιέργεια.

Παράγει κάθε χρόνο καλαμπόκι 60.000 οκάδες, σίκαλη 72.000 οκάδες, σιτάρι 61.000 οκάδες, κριθάρι 4.000 οκάδες βρώμη 500 οκάδες, φρούτα 80.000 οκάδες, πατάτες 6.000 οκάδες και σταφύλια 10.000 οκάδες.

Είχε ελληνικό σχολείο, δάσκαλος στα παλιά χρόνια ήταν ο Κων/νος Δαμιανόπουλος του Αναστασίου, ο Χρήστος Ρακοβαλής  και άλλοι. Το σημερινό σχολείο είναι 2/τάξιο (πλέον δε λειτουργεί) και στεγάζεται σε διώροφο διδακτήριο.

Δημοτικό Σχολείο Παρορίου

Σήμερα είναι δάσκαλοι οι Γεώργιος Πάρζης από την Κλαδορράχη και Τσιρώνη Φανή από τη Φλώρινα (την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο).

Οι Παρορίτες πήραν μέρος ενεργό στο Μακεδονικό αγώνα. Όλο το χωριό ήταν κέντρο Ελλήνων ανταρτών. Σαράντα οχτώ αντάρτες και δέκα καπεταναίοι είχαν μόνιμο λημέρι το Παρόρι. Οι ίδιοι που πήραν μέρος στην επανάσταση του 1903 πήραν μέρος και στον Μακεδονικό Αγώνα. Ο Θέμελης και Πέτρος Μητρόπουλος, ο Ναούμ Γεωργόπουλος, ο Αθανάσιος και Κων/νος Δαμιανόπουλος και ο παπα-Ηλίας Παπαδόπουλος συνεργάζονταν με τους καπεταναίους Δοξογιάννη, Γιάννη Τσακτσίρα, Μακρή, Καπετάν Σίμο από τα Άλωνα, καπετάν Παύλο από το Κρατερό, Δήμκο από το Δράγος, Τσίτσο Μοριχοβίτη, Γεώργη Καμηλάκη, και άλλους. Αλλά και οι γυναίκες του Παρορίου πήραν μέρος στον αγώνα κατά των Βουλγάρων.

Η Γεωργία Γκελινοπούλου ήταν μια από τις ηρωίδες αυτές.

Στο Παρόρι πιάστηκαν από τους Τούρκους ύστερα από τρίωρη μάχη οι Μακεδονομάχοι Κώστας Δαμιανόπουλος, Γιώργος Καμηλάκης και τέσσερα άλλα παλληκάρια. Ο Καμηλάκης κρεμάσθηκε στο Μοναστήρι, οι άλλοι φυλακίσθηκαν και γλίτωσαν όταν δόθηκε από τους νεότουρκους αμνηστία.

Το Παρόρι στάθηκε πάντα πιστό στην ελληνική ιδέα.  Όλοι οι κάτοικοι μέχρι σήμερα έχουν ακμαίο το ελληνικό φρόνημα.

Τα  παραπάνω στοιχεία είναι από ένα πολύ παλιό βιβλίο το οποίο μου έδωσε ο φίλος Μάρκος Γιάντσης κάτοικος Μελβούρνης Αυστραλίας με καταγωγή από το χωριό Κρατερό και Αγία Παρασκευή και τον οποίο πρέπει να ευχαριστήσω, δυστυχώς δε φαίνεται ποιος είναι ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου με το οποίο  αναφέρεται στην ιστορία πολλών χωριών της Φλώρινας. 

Επιμέλεια Νάσος Στ. Παπαδάκης