Ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ. Του Γεωργίου Μόδη

Ο Βαγγέλης Νάτσης,
από τα Ασπρόγεια Φλωρίνης.

Υψηλός, ωραίος, επιβλητικός άνδρας, ολόισος και κυπαρισσένιος, όπως ολόισια, μονοκόμματη και χωρίς συμβιβασμούς ήταν και ή ζωή τον. Γι' αυτόν ο εχθρός ήταν εχθρός και ο εχθρός του εχθρού σύμμαχος και φίλος. Μια που οι Βούλγαροι του κομιτάτου μας είχαν κηρύξει τον πόλεμο και σκότωναν όποιον προλάμβαναν, έπρεπε και εμείς, αν θέλαμε να ζήσουμε, να τους αντιμετωπίσουμε με όλα τα όπλα και όλα τα μέσα. Η σωτηρία ήταν μαζί με τον μωσαϊκό ο υπέρτατός μας νόμος και κάθε βοηθός και σύμμαχος ευπρόσδεκτος και πολύτιμος.

Δούλευε κτίστης, γαλατάς κάπου στην Πόλη. Οι Τούρκοι τον έδιωξαν για δεύτερη φορά και τον έστειλαν εξορία στο χωριό του το Στρέμπενο (Ασπρόγεια), που (βρίσκεται στα ριζά του Βίτσι και πάνω στο δρόμο Αμυνταίου -Λεχόβου - Καστοριάς και όπου είχε γεννηθεί το 1876. Οι κάτοικοί του, σλαβόφωνοι τώρα κατάγονται όλοι σχεδόν από την Ήπειρο τ' Άγραφα και την Τσαμουριά. Τον πήραν για άνθρωπο του Βουλγαρικού κομιτάτου (κομιτατζή). Καταγινόταν, φαίνεται, ο Βαγγέλης στην Πόλη με τα όπλα και εκγύμναζε άλλους συμπατριώτες του. Αρκετά χρόνια ύστερα απ' τον θάνατό του έδειχναν στο Παπάσκιοϊ τη φουστανέλα, που φορούσε στα καρναβάλια.

Είτε είχε «οργανωθεί» στο κομιτάτο είτε όχι ο Βαγγέλης στην τούρκικη πρωτεύουσα, έπεσε με τα μούτρα, θέλοντας και μη, στην δουλειά του κομιτάτου, μόλις γύρισε στο χωριό του. Μα γρήγορα του μπήκαν ψύλλοι στ' αυτιά: Έβλεπε να σκοτώνονται μονάχα Έλληνες παπάδες και πρόκριτοι, γιατί ήσαν Έλληνες, και να μιλούν μεταξύ τους οι αρχηγοί μονάχα για Βουλγαρία και Βουλγαρισμό. Ένα απ’ τα θύματα ήταν και ο γηραιός Παπαδημήτρης, εφημέριος του χωριού του. Τον διόρισαν ωστόσο μια μέρα αρχηγό «υπεύθυνο» στο χωριό του και άλλα βορεινότερα χωριά ίσα με τις Πέτρες και τον Άγιο Παντελεήμονα. Τους είπε να πάρει στην δικαιοδοσία του και τα γειτονικά, Λέχοβο, Κλεισούρα, Γέρμαν, Λόσνιτσα, Κωσταράζι, που θα τα οργάνωνε επίσης και θα τα ετοίμαζα για την επανάσταση.
-Αυτά... Χμ.... άστα, του αποκρίθηκαν.
-Γιατί ;
-Δεν μας κάνουν. Πώς να στο πούμε.
-Μα γιατί δεν μας κάνουν; Αναλαμβάνω εγώ να τα οργανώσω. Ξέρω, θέλουν να πολεμήσουν κι έχουν καλά παλληκάρια.
-Δεν μας κάνουν, βρε αδελφέ. Δεν μας χρειάζονται, πώς το λένε. Δέν το καταλαβαίνεις ;
-Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν μας χρειάζονται και άλλοι χριστιανοί και Μακεδόνες, σκλάβοι σαν κι εμάς, που θέλουν να πολεμήσουν τους Τούρκους. Πήρε τότε το λόγο ο ανώτερος αρχηγός Ποπώφ.
-Κουτός είσαι ή τον κουτό μας παρασταίνεις; Τι τα θέλομε τα ελληνικά και γκραικομάνικα χωριά;
-Μα... μα... πώς; Για σταθείτε. Θ’ αποκλείσουμε τους Γραικούς απ' τον κοινό αγώνα; Δεν είναι και αυτοί σκλάβοι και εχθροί των Τούρκων;
-Είναι εχθροί μας, όσο και οι Τούρκοι.
-Χειρότεροι απ’ τους Τούρκους, διόρθωσε ο Κόλης ο Μακρανιώτης.
-Μα απ’ την Ελλάδα παίρνομε τα όπλα και λέμε στον κόσμο πως πολεμάμε σαν χριστιανοί για τον σταυρό και την ελευθερία χωρίς να ξεχωρίζουμε Γραικούς και Βουλγάρους και ν' ανακατώνουμε Ελλάδα και Βουλγαρία.
-Κάμνομε την δουλειά μας.
-Εγώ δεν τα καταλαβαίνω αυτά τα πράγματα.
-Δεν είναι ανάγκη να τα καταλαβαίνεις. Πρέπει μονάχα να υπακούς.
-Θα σκεφθώ.
Το κεφάλι, που σκέπτεται έτσι πολύ, δεν στέκεται πολύ καιρό στον ώμο του.
-Θα σκεφθώ, ξαναείπε με πείσμα.
Ο Βαγγέλης ωστόσο σκέφθηκε και αφιερώθηκε στο σπίτι και τα λίγα χωράφια του. Το αξίωμα και την οργάνωση τα ’στειλε περίπατο.
Δεν έπαψαν όμως να τον σκέπτονται και οι άλλοι. Μια μέρα, που καθόταν μαζί με τον Παπαδημήτρη το νεώτερο σ’ ένα μύλο, επρόβαλαν ξαφνικά οι Ποπώφ, Μάρκωφ και Σία.
-Ε, τι λες; τον ρώτησαν. Το σκέφτεσαι ακόμα;
Ξανάρχισε η συζήτησις εντονότερη. Οι αρχικομιτατζήδες επέμειναν να παρά το «πόστο» του αρχηγού των Κορεστίων. 0 Βαγγέλης αρνήθηκε. Του επρότειναν να εκλέξει άλλη περιφέρεια, όπου θα ήτο αρχηγός, αλλά ασφαλέστατα κάτω απ' τη γη. Ο Βαγγέλης σηκώθηκε κι έφυγε χωρίς να τους χαιρετίσει.
Για τη φοβερή και τρομερή αυτή «προδοσία» ήλθαν να τον συγυρίσουν μια απ' εκείνες τις νύχτες οι σύντροφοι και συναγωνιστές του κομιτατζήδες. Τον κάλεσαν σε σύσκεψη, εζήτησαν έπειτα να τους δηχθεί στο σπίτι. Εκινητοποίησαν και τους πιο σεβαστούς προύχοντες του χωριού. Ο Βαγγέλης όμως ούτε έβγαινε έξω απ’ το σπίτι ούτε τους δεχόταν μέσα. Όταν είδαν και αποείδαν ότι δεν έπιανε κανένα απ' τα κλασσικά για την εύκολη δολοφονία κόλπα, κατέφυγαν στη βία. Αλλά και ό Βαγγέλης αντέταξε βία. Πολέμησε τη νύχτα με μόνο βοηθό την αδελφή του Σοφία και ένα άλλο σύντροφο. Κοντά τα μεσάνυχτα μια παρέα κομιτατζήδες πλησίασαν και άρχισαν ν' ανεβαίνουν με μια σκάλα απ' το πίσω μέρος του σπιτιού. Η Σοφία τότε άφησε το τουφέκι και τους πέταξε στα μάτια μια οκά πιπέρι! Μέσα σ' αυτή την σύγχυση βγήκε ο Βαγγέλης και τους κυνήγησε σ' αρκετή απόσταση μακριά απ’ το χωριό.

Ο Βαγγέλης Νάτσης - Στρεμπενιώτης από τα Ασπρόγεια
Φλώρινας (στο κέντρο). Στα αριστερά του εικονίζεται
η κόρη του σε παιδική ηλικία,  ενώ στα δεξιά του
εμφανίζεται ένας συγγενής του.

Το πρωί έγινε κρυφά μια πραγματική σύσκεψη του Παπαδημήτρη και των προκρίτων Νικολ. Νικολαΐδη, Αστερ. Βολιώτη, Βαγγέλη Σίσκου και άλλων. Τον γέρο Παπαδημήτρη, τον πρεσβύτερο, είχαν ψήσει οι κομιτατζήδες ένα χρόνο ενωρίτερα. Ο γιός του χειροτονήθηκε νέος ακόμα, για να συνεχίσει το λειτούργημα και τ' όνομά του, καθώς και την παράδοση και το μαρτύριό του. Τον Νικολαΐδη ένα χρόνο αργότερα τον κομμάτιασαν στο αμπέλι του, όπου δούλευε. Η κόρη του, που αντίκρισε την σκηνή, έπαθε παράλυση των ποδιών της και ο γιός του ακράτεια της κύστεως. Αποφάσισαν να φύγουν αμέσως οι Βαγγέλης και Παπαδημήτρης για την Καστοριά, αφού περάσουν απ' το μοναστήρι των Αγίων 'Αναργύρων της Χόλιστας, όπου ηγούμενος ήταν ο χωριανός των ιερομόναχος Παπαγρηγόριος Νικολαΐδης. Πέρασαν την νύχτα στο μοναστήρι και το πρωί παρουσιάστηκαν με τον ηγούμενο μπροστά στον μητροπολίτη Καραβαγγέλη. Ο Βαγγέλης του τα είπε όλα. O ενθουσιώδης δεσπότης βρήκε τον άνθρωπο, που ζητούσε. Τον όρκισε και του έδωκε θάρρος μπόλικο «εκ του περισσεύματος της καρδέας του» και ολίγα εφόδια απ' το γλίσχρο υστέρημά του. Ο Βαγγέλης γύρισε στ’ Ασπρόγεια με το κεφάλι και την σημαία ψηλά. Συγκέντρωσε ολόγυρα του άλλα οκτώ παιδιά απ' το χωριό του και το Λέχοβο και εκήρυξε πια απροκάλυπτο τον πόλεμο στο κομιτάτο και τα όργανά του.
Μια μέρα ο βοεβόδας Κόλε του έστησε ενέδρα. Το αποτέλεσμα όμως ήταν να σκοτωθούν δύο κομιτατζήδες. Την ίδια την βραδιά, που παντρευόταν η μονάκριβη και ηρωική αδελφή τον Σοφία, άφηκε τον γάμο και πήγε στα πουρνάρια, ψηλά στο Πάδος, για κομιτατζήδες. Σκότωσε εκεί τον αρχικομιτατζή Κύρτσε.
Οι Τούρκοι δεν είχαν κανένα λόγο να μην κλείνουν τα μάτια. Στην αρχή δυσπιστούσαν, έπειτα και βοηθούσαν. Ο Βαγγέλης επίσης δεν είχε κανένα λόγο ν' αποκρούσει τη βοήθειά των. Του έφθανε ότι ήσαν εχθροί των Βουλγάρων με τον σατανά εναντίον εκείνων, που ήθελαν και αυτόν να δολοφονήσουν και την πατρίδα του να εξανδραποδίσουν.
Tον Ιούνιο τον 1903 επήρε και την πρώτη ενίσχυση απ' το ελεύθερο κράτος. Ήσαν οι Ευθύμιος Καούδης, Δικώνυμος Μακρής, Περάκης, Λαμπρινός, Βρανάς, Μπουνάτος, Ζουρίδης, Καντουνάτος, Γεώργ. Σεϊμένης, όλοι Κρητικοί και μάλιστα Σφακιανοί. Τους έστειλε ο Παύλος Μελάς. Τους είχε συστήσει ο Τσόντος Βάρδας, Σφακιανός και ο ίδιος. 'Ήσαν οι πρώτοι Κρητικοί, που άνοιξαν τον δρόμο προς την Μακεδονία, με τόσο κρητικό αίμα βαμμένο. Απλοϊκοί άνθρωποι του βουνού, με δουλειές μερικοί στην Αθήνα, δεν ήξεραν καλά καλά τι θα έκαμναν εδώ πάνω ούτε ίσως τι ήταν και πού βρισκόταν η Μακεδονία. Τους είπαν ότι πήγαιναν σε πατριωτική αποστολή, που χρειάζονταν άνδρες μπαρουτοκαπνισμένους και αποφασιστικούς. Και έτρεξαν. Στη μάχη του Βαφέ της Κρήτης το 1866 έπεσαν και τρείς Μοναστηριώτες φοιτητές. Η Κρήτη ανταπόδιδε τώρα εκατονταπλάσια την θυσία τους.
Οι πρώτοι 10 τον Βαγγέλη υπήρξαν η πρωτοπορία της σταυροφορίας, που έριξε με αλλεπάλληλα κύματα τα παιδιά του ωραίου νησιού στ' άγρια και αχόρταγα σαν τον κρητικό Μινώταυρο βουνά μας. Όλοι έπαιξαν το κεφάλι τους στα μακεδονικά βουνά με αφελή γενναιότητα και μια κρυφή λαχτάρα α για αγώνες, περιπέτειες και δόξα, σπρωγμένοι απ' την ορμή μιας γενναίας ράτσας και τις παραδόσεις ατελείωτων επαναστάσεων και πατριωτικών πολέμων. Απ' την πρώτη δεκάδα μερικοί έπεσαν στη Μακεδονία, άλλοι απέθαναν. Ζει αποτραβηγμένος και πτωχός στη Θεσσαλονίκη ο Καούδης, υπέργηρος τώρα και σχεδόν τυφλός, που διατηρεί όλη την παλιά σεμνότητα και ορθοφροσύνη του.
Δεν είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς τας εντυπώσεις των, όταν έφθασαν στα Ασπρόγεια. Στην Κρήτη είχαν γνωρίσει μονάχα αγώνες εναντίον απίστων, που δεν ήξεραν παρά μόνον ελληνικά. Στο Στρέμπενο βρέθηκαν ξαφνικά μέσα στο περιπλεγμένο και μπερδεμένο μακεδονικό σύμπλεγμα της εποχής εκείνης. Έβλεπαν ότι τον παλιό και γνώριμο εχθρό, τον Τούρκο, θα είχαν εδώ, προσωρινά τουλάχιστον, σαν φίλο και κύριο εχθρό τον Βούλγαρο, που παρίστανε τον πρωταγωνιστή του σταυρού και της ελευθερίας εναντίον των Τούρκων. Η σύγχυσης και ο κλονισμός ήταν τόσο μεγάλος, ώστε έγινε αργότερα κάτι, που εξηγεί και πώς τόσοι καλοί Έλληνες είχαν στην αρχή παρασυρθεί απ' τα απατηλά συνθήματα του βουλγαρικού κομιτάτου. Ένας απ' τους 10, ο Γιώργης Σεϊμένης, αφήκε κρυφά τους συντρόφους του και πέρασε στο αντίθετο στρατόπεδο, όπως διηγείται ο Ευθύμιος Καούδης, όπου και βρήκε τον θάνατο απ' το μαχαίρι του Τσακαλάρωφ κοντά στον Ζαγορίτσανη. H επίθεση του 1905 εναντίον του χωριού αυτού απ' το σώμα Βάρδα δεν είναι ολότελα άσχετη και με το τραγικό, όσο και χαρακτηριστικό επεισόδιο.
Ευτυχώς οι 10 Σφακιανοί, που ήσαν όλοι καπεταναίοι η υποψήφιοι καπεταναίοι και δεν αναγνώριζαν κανένα μεταξύ τους ανώτερο, βρήκαν στο πρόσωπο του Βαγγέλη αληθινό και φυσικό αρχηγό, που τους επιβλήθηκε απ' την πρώτη στιγμή. Τους παρουσίαζε για Κοζανίτες, Σιατιστινούς, Τσοτυλιώτες. Τους είχε εφοδιάσει και με τις σχετικές ταυτότητες (νοφούζια). Μα την άλλη μέρα απ’ το πρωί βλέπουν να μπαίνει στο σπίτι του Βαγγέλη, όπου βρίσκονταν, τον επιλοχία (μπας τσιαούς) Ρουστέμ βέη και να τους χαιρετάει ξαφνικά με το «Ε, κοπέλια! Είντα χαμπάρια;» Ενόμισαν πως άνοιξε η γη να τους καταπιεί. Άρχισαν να ετοιμάζονται κιόλας, για να του δίνουν. 'Έφτασε όμως σε λίγη ώρα ο μητροπολίτης, που τους καθησύχασε, αφού τους ευλόγησε και εφίλησε. Πέρασαν τη νύχτα Όλοι μαζί στο γειτονικό μοναστήρι της Παναγιάς. Ο Ρουστέμ σηκώνεται ξαφνικά ύστερα απ' το δείπνο και τραγουδάει το «Σε γνωρίζω απ' την κόψη» κ.λ.π.
-Τρελάθηκες, Ρουστέμ; Του φώναξε ο μητροπολίτης. Θα μας πάρεις όλους στο λαιμό σου.
-Μήπως, δεσπότη μου, δεν ξέρω την καταγωγή μου; Είμαι κι εγώ 'Έλληνας, όσο και σεις.
Ο Ρουστέμ βέης, γιός και ανεψιός πασάδων απ' τα μέρη του Λεσκοβίκι είχε τελειώσει αθηναϊκό γυμνάσιο. Ήταν επικεφαλής σ’ ένα απόσπασμα από στρατιώτες Λεσκοβικιώτες, που τον είχαν σαν Θεό. Στενός φίλος με τον Βαγγέλη, έγινε στενότερος με τους Κρητικούς.
Την άλλη μέρα Βαγγέλης πήρε τους παλιούς και νέους, όλους όλους 20 άνδρες του και τράβηξε για το Φλάμπουρο, το Νυμφαίο, την Περικοπή και απ' εκεί στις κορυφές του Βίτσι. Αλώνισε πολλές μέρες τα βουνά και τα δάση. Μα οι κομιτατζήδες, που παρίσταναν το θηρίο και δάγκωναν σίδερο, είχαν εξαφανιστεί. Όχι μόνο δεν τόλμησαν να τον κτυπήσουν, μα εφρόντιζαν να χαθούν ολότελα τα ίχνη τους. Περιορίστηκαν να τον παρουσιάζουν με τους ανθρώπους των στα τουρκικά αποσπάσματα για συμμορία κομιτατζήδων, για να έχει μπερδέματα μαζί τους. Επισκέπτονταν τότε συχνά οι κομιτατζήδες το Φλάμπουρο (Νεγόβανη) και ιδιαίτερα ο βοεβόδας Τάνε, που «φιλικά» έδινε στους κατοίκους του να καταλάβουν ότι το συμφέρον τους ήταν να γίνουν Βούλγαροι, έστω και αν δεν ήξεραν βουλγαρικά.
Τώρα ο Βαγγέλης έστησε μαζί με μερικούς Φλαμπουριώτες ενέδρα σε μια μεγάλη συμμορία κομιτατζήδων, που θα περνούσε έξω απ' το Φλάμπουρο. Σκότωσαν τρείς και αιχμαλώτισαν ένα. Θα είχαν ξεκάμει περισσοτέρους, εάν δεν εφοβόνταν στην αρχή μήπως είχαν να κάμουν με τουρκικό στρατό. Λίγο έλειψε να σκοτωθεί εκείνη τη νύχτα κατά λάθος και ο Καούδης. Οι Φλαμπουριώτες έκρυψαν το πρωί τα όπλα. Πήρε όλο το βάρος και την τιμή ο Βαγγέλης. Είχε όμως φασαρίες με τους αξιωματικούς μιας διλοχίας, που έδρευε στο Φλάμπουρο. Αγρίεψαν, γιατί δεν τους ειδοποίησε να πάρουν μέρος και αυτοί στην ενέδρα. Παρ' ολίγο να πληρώσει πολύ ακριβά την νυκτερινή προσπάθειά του και να στραφεί εναντίον του στο τέλος η παγίδα, που έστησε στους άλλους.
Την ημέρα της 20ής Ιουλίου 1903 (Ήλιντεν) ο Βαγγέλης πήγε έξω από ένα χωριό κοντά στην Κλεισούρα και έβαλε τους άνδρες του να φωνάζουν με όλη τη δύναμη τους «Ούρρα... ούρραα». Εβούιξε όλος ο τόπος. Οι συγκεντρωμένοι κομιτατζήδες, που είχαν τρυπώσει στη φτέρη και τα χαμόκλαδα, νόμισαν τότε ότι τους δίδονταν το σύνθημα του κινήματος. Αφήκαν τα κρησφύγετα και πετάχτηκαν με ζητωκραυγές και «ούρρα» και αυτοί. Ο Βαγγέλης θέρισε περισσότερος από μια δωδεκάδα.

Όπως γράφει ο Ίων Δραγούμης στο «Μαρτύρων και ηρώων αίμα», μονάχα αυτός πολέμησε καλά τους κομιτατζήδες, που όρμησαν να καταλάβουν την Κλεισούρα. Δεν υποχώρησε παρά αφού είδε ότι κινδύνευε να κυκλωθεί απ' το μεγάλο πλήθος των και κόντευαν να σωθούν τα φυσέκια του. Ύστερα όμως από λίγες ημέρες τους κυνήγησε με τον Ρουστέμ ίσια με την Βίγλιστα. Την σύγκρουση της Κλεισούρας αναγράφει και η Αγγλική Κυανή Βίβλος του 1904. Τονίζει μάλιστα ότι η φρουρά από 200 στρατιώτες της Κλεισούρας τα ’βαλε αισχρά, άνανδρα και προδοτικά στα πόδια για τα Καϊλάρια (Πτολεμαΐδα).
Μέσα στον κατακλυσμό του φανατισμένου απ' το κίνημα τουρκικού στρατού, που δεν έκαμνε καμιά διάκριση μεταξύ των γκιαούρηδων, πήρε όλα τα μέτρα, ώστε να μην πάθουν τίποτε τα δικά του χωριά, Ασπρόγεια, Λέχοβο, Κλεισούρα, Φλάμπουρο, Σκλήθρο κ.λ.π.
Τον χειμώνα οι Κρητικοί έφυγαν στην Αθήνα. Έμεινε ο Βαγγέλης με τα παλιά παλληκάρια του απ' τ' Ασπρόγεια και το Λέχοβο.
Η επιτροπή των αξιωματικών είχε στο πρόγραμμά της την άνοιξη του 1904 να τον επισκεφτεί και αυτόν και να δει από κοντά την κατάσταση και στην δική του περιοχή. Η απότομη ανάκλησης του Μελά μας στέρησε και από τα γράμματά του που θα ήσαν ο καλύτερος οδηγός μιας.
Μπορεί όμως να θεωρηθεί βέβαιο ότι πέρασαν απ' τ' Ασπρόγεια τα λοιπά μέλη της επιτροπής είτε όλα είτε μόνος ο Κοντούλης. Αναφέρεται μάλιστα ότι απ' το σπίτι του Βαγγέλη παρακολούθησε ο Κοντούλης με τα κιάλια κινήσεις ή ασκήσεις τουρκικού τάγματος, που γίνονταν λίγα χιλιόμετρα κάτω απ' τ' Ασπρόγεια.
Γεμάτος ενθουσιασμό και ελπίδες ο Βαγγέλης ετοιμάσθηκε να βγει στο κλαρί, και ν' αρχίσει τον διμέτωπο κατά Βουλγάρων και Τούρκων αγώνα. Πετάχτηκε για τις τελευταίες συνεννοήσεις και στο Μοναστήρι. Μα την 5η Μαΐου 1904, εκεί που γύριζε απ' το Μοναστήρι και το Αμύνταιο στο χωριό του, έπεσε σ’ ενέδρα κομιτατζήδων. Λέγεται ότι και ο ίδιος o Μητροβλάχος πήρε μέρος στην ενέδρα. Τόση ήταν η αυτοπεποίθησης και αφοβία του Βαγγέλη, ώστε δεν δέχθηκε καμιά συνοδεία ούτε σκέφθηκε καμιά προφύλαξη. Κομιτατζήδες, κρυμμένοι στη ψηλή βρίζα κοντά στο Πεδινό, τον γκρέμισαν απ' το άλογό του νεκρό.
Ένα τραγούδι της εποχής εκείνης έλεγε :
«Μη λησμονείτε, βρε παιδιά, τον θάνατο του Μόδη,
του Παπαπέτρου τον σφαγμό, το άτιμο το βόλι,
που έφαγε τον Βαγγέλη μας, τ' ατίμητο παλληκάρι,
τον καπετάν Βαγγέλη μας, τ' ατρόμητο λιοντάρι».

Ο Μελάς στο γράμμα του απ' το Στρέμπενο της 16ης Σεπτεμβρίου γράφει : «Ήλθε να με επισκεφτεί και η χήρα του Βαγγέλη, ωραιοτάτη νέα, με το κοριτσάκι της μόλις 2 ετών. Είναι απαρηγόρητη, διότι χθες το βράδυ έμαθεν ότι οι κομιτατζήδες εφόνευσαν τον αδελφό της, διδάσκαλον εις την Μηλόβισταν του Μοναστηρίου. Ήλθεν και η καημένη η αδελφή του καπετάν Βαγγέλη. Με συγκίνησε πολύ η συγκίνησής της, όταν μας είδε... Είδα και τον τάφο του μακαρίτου Βαγγέλη. Είναι χωρίς σταυρόν. Θα παραγγείλω μαρμάρινον εις το Μοναστήρι».



Η κόρη του Βαγγέλη Νάτση από τα
Ασπρόγεια Φλώρινας



Όπως λέγει και ο γέρο Καούδης, θα ήταν άλλη η κατάστασης, αν τα σώματα, το δικό του, του Μελά και τ' άλλα, είχαν προλάβει τον Βαγγέλη και τον Κώτα, προτού δολοφονηθεί ο ένας και φυλακιστεί ο άλλος.

Τον θάνατο του Βαγγέλη αναφέρει και η Αγγλική Κυανή Βίβλος του 1904. Τον ονομάζει notorious, δηλ. σπουδαίο, σημαντικό. Προσθέτει ο Άγγλος πρόξενος Μοναστηρίου Μάκ Γκρέγκορ ότι τη μοίρα του, θα ακολουθήσει πιθανότατα και ο Κώτας, ο τελευταίος με λίγους άνδρες υπερασπιστής των ελληνικών δικαίων. Υπήρξε άδικος πολλές φορές για μας ο Μακ Γκρέγκορ. Αλλά στο σημείο αυτό υπήρξε προφητικός. Δεν πέρασαν πολλές εβδομάδες και ο Κώτας οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στις τουρκικές φυλακές, για να οδηγηθεί και στην κρεμάλα.

Ο Ντραγκάνωφ αναφέρει ως απόδειξη της χρεωκοπίας των « μεταρρυθμίσεων» και της κακοδικίας των δικαστηρίων την καταδίκη απ' το έκτακτο δικαστήριο Μοναστηρίου την 13ην Ιουλίου 1905 δύο οργάνων του κομιτάτου, που είχαν πάρει μέρος στην δολοφονία του Βαγγέλη, στην υπέρ αυστηρή και δρακόντεια γι' αυτόν ποινή των 10 χρόνων φυλακής, ίσως γιατί τον χαρακτηρίζει «περίφημο κατάσκοπο» (Famcu espion). Μια αμνηστία απ' τις συνηθισμένες μπορούσε, εννοείται, να περιορίσει ουσιαστικά την βαριά» ποινή στο ένα δέκατο αυτής.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ «Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ»

Με πολλή αγάπη, πίστη και πάθος στα πατροπαράδοτα, οι παλιοί χορευτές σε πολλούς Συλλόγους του δασκάλου των δασκάλων του παραδοσιακού χορού Βασίλη Παπαχρήστου,

ίδρυσαν στις αρχές τον 1998 δικό τους Σύλλογο, την «ΠΑΡΑΔΟΣΗ», με την ελπίδα ότι, μέσα από τους χορούς και τα τραγούδια θα μπορέσουν να παρουσιάσουν στα πέρατα της γης την πλούσια Ελληνική Πολιτιστική Κληρονομιά και ιδιαίτερα της περιοχής Μακεδονίας.

Μικρά παιδιά τότε, σαραντάρηδες οι περισσότεροι σήμερα, μαζί με τα παιδιά τους προσπαθούν με πείσμα να μας μπολιάσουν όλους με το πνεύμα της παράδοσης.

Γιατί γνωρίζουν καλά πως η ιστορία ενός 'Έθνους ξεκινά από τη λαϊκή παράδοση και πως το τρίπτυχο χορός-τραγούδι-φορεσιά δίνουν την ταυτότητα ενός λαού.

Την κληρονομιά των προγόνων μας, οι χορευτές της «ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ» μετέφεραν και παρουσίασαν μέχρι σήμερα μέσα από φεστιβάλ, σε πολλές χώρες, όπως: Στην Ολλανδία,

στο Βέλγιο, στη Γαλλία, στην Ισπανία, στη Δανία, στη Ρουμανία, στην Αλβανία, στον Καναδά, στην Αυστραλία και Κίνα (Ταϊβάν).

Τα Θεοφάνια στην Ελλάδα.

Τα Θεοφάνια αποτελούν την ολοκλήρωση του Δωδεκαήμερου εορτασμού, και πλαισιώνονται σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση από πλουσιότατη εθιμολογία που προσδίδει έναν ιδιαίτερο πανηγυρικό τόνο, τόσο στην ημέρα των Φώτων όσο και στις ημέρες πριν από αυτή.

Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας τηρούνται μέχρι σήμερα εκατοντάδες έθιμα της εορτής των Θεοφανίων έχουν τις ρίζες τους πολλούς αιώνες πριν. Αυτά τα έθιμα σηματοδοτούν και το τέλος των δώδεκα ημερών του εορτασμού που ξεκινά με τη Γέννηση του Χριστού.
Το κύριο στοιχείο της εορτής των Θεοφανίων, με το οποίο συνδέονται και τα περισσότερα έθιμα, είναι ο αγιασμός των υδάτων. Πραγματοποιείται για πρώτη φορά την παραμονή στην εκκλησία και λέγεται πρωτάγιαση, φώτιση, πρώτος αγιασμός ή μικρός αγιασμός. Αντίστοιχα η ημέρα της εορτής λέγεται και Ολόφωτα ή Άγιαση.
Την παραμονή ή ανήμερα της εορτής ο ιερέας γυρίζει στα σπίτια ραντίζοντάς τα με αγιασμό και διώχνοντας μακριά κάθε κακό. Παλαιότερα, λόγω δεισιδαιμονικών αντιλήψεων, n πράξη αυτή στα χωριά συνδεόταν με την εξαφάνιση των καλικαντζάρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι στη θέα του ιερέα. Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα έριχναν και στάχτη από τη δωδεκαμερίτικη φωτιά που έκαιγε από τα Χριστούγεννα σε όλα τα σημεία του σπιτιού.
Ανήμερα των Φώτων, ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα είναι n πλειοδοσία μεταξύ των πιστών για το σήκωμα της εικόνας της Βάπτισης και του Σταυρού, καθώς και των άλλων εικονισμάτων, προτού ξεκινήσει n πομπή για το σημείο στο οποίο θα γίνει n τελετή του μεγάλου αγιασμού.
Στα παραθαλάσσια μέρη, μάλιστα, οι νέοι συναγωνίζονται ποιος θα ανασύρει πρώτος το Σταυρό από τη Θάλασσα όταν τον ρίξει ο παπάς, και αυτός που το καταφέρνει έχει το προνόμιο να τον περιφέρει πάνω σε στολισμένο δίσκο και να δεχθεί τις τιμές και τις ευχές των ομοχωρίων του. Την περιοχή στην οποία πραγματοποιείται n τελετή κυκλώνουν με τις στολισμένες βάρκες τους οι ψαράδες, που προσεύχονται να τους προστατεύει στη θάλασσα ο άγιος.

Το χρυσό φλουρί

Σε πολλές περιοχές, οι αρραβωνιασμένες κοπέλες κρατούσαν τα παλαιότερα χρόνια λαμπάδες με κορδέλα και χρυσό φλουρί που είχαν σταλθεί από τα πεθερικά τους. Κάτι που πολλοί από εμάς ίσως δεν ξέρουμε και σχετίζεται με την κατάδυση του Σταυρού είναι ότι σε πολλά μέρη συνηθίζεται το πλύσιμο των εικόνων ή των γεωργικών εργαλείων. Στη Λήμνο, για παράδειγμα, όταν ο παπάς ρίξει το σταυρό στη θάλασσα, οι γυναίκες παίρνουν νερό από σαράντα κύματα και πλένουν με αυτό τη εικονίσματα του σπιτιού τους, χωρίς να μιλούν. Μετά, επειδή το νερό αυτό θεωρείται αγιασμένο, το χύνουν στην εκκλησία σε μέρος που να μην πατιέται.
Όπως συμβαίνει τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, έτσι και τα Φώτα συνηθίζεται να φουρνίζονται ειδικά ψωμιά. Για παράδειγμα, στην Κεφαλονιά πλάθεται n λεγόμενη «φωτίτσα», που στολίζεται με σταυρό και σχέδια που θυμίζουν αγιασμό, όπως το κουβαδάκι. Παρόμοια ψωμιά φτιάχνονται και για τα ζώα του σπιτιού, όπως στη Νάξο όπου τα βόδια τρώνε το λεγόμενο «βουδόψωμο».
Σε πολλά μέρη της πατρίδας μας επιβιώνει μέχρι σήμερα η δοξασία ότι το βράδυ της παραμονής των Φώτων τα ζώα μιλούν, και για αυτό το λόγο οι γεωργοί φροντίζουν να τα περιποιούνται όσο μπορούν καλύτερα ώστε να είναι ευχαριστημένα και να μην παραπονεθούν στο Θεό για κακοπέραση. Από αυτήν τη δοξασία φαίνεται να ξεκινά και ένα άλλο έθιμο που παρατηρείται κυρίως σε νησιά όπως n Κρήτη, τα Κύθηρα κ.α. Το βράδυ της παραμονής των Φώτων, οι γεωργοί βράζουν ένα μίγμα από όσπρια και δημητριακά και τα προσφέρουν στα ζώα τους. Τα πολύσπορα αυτά, που ονομάζονται παλικάρια, φωτοπάπουδα, φωτοκόλυβα κ.α., ρίχνονται και στις στέγες των σπιτιών ή στα σπαρμένα χωράφια για να χορτάσουν και τα πετεινά του ουρανού, ενώ παράλληλα ο νοικοκύρης τραγουδά «Φάτε, πουλιά, χορτάσετε και το ζευγά σχωρνάτε».
Παράλληλα, σε ορισμένες περιοχές όπου παράγεται κρασί τα βαρέλια ανοίγουν ανήμερα των Φώτων, και ρίχνεται μέσα αγίασμα. Σε αρκετά μέρη της πατρίδας μας συνηθίζεται, εκτός από το ράντισμα όλων των σπιτιών με αγίασμα για ευλογία, να μασκαρεύονται οι πιστοί ως «Αράπηδες» και να μαζεύουν από τα σπίτια κρέας, λουκάνικα και άλλα φαγώσιμα που τα τρώνε σε γλέντι που στήνεται στο κέντρο του χωριού.
Ο εθιμικός κύκλος του Δωδεκαήμερου κλείνει ουσιαστικά την επομένη των Θεοφανίων, με την εορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και Βαπτιστού. Χαρακτηριστική είναι μάλιστα n έκφραση «Τρεις τα Γέννα, τρεις τα Φώτα και έξι την Ανάσταση» που καθορίζει παροιμιακά τη διάρκεια του πανηγυρισμού (και των εθιμικών αργιών παλαιότερα) για τις τρεις αυτές μεγάλες δεσποτικές εορτές.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, όλα τα έθιμα που διασώζονται μέχρι τις ημέρες μας εκφράζουν τις ευχές όλων για καλή χρονιά, γεμάτη υγεία, καρποφορία και ευδαιμονία και μακριά από οποιοδήποτε κακό.

Η Επιφάνεια των Θεών και το καθαρτήριο ύδωρ, ΤΟΥ ΦΩΤΗ Χρονόπουλου

H πίστη στην εμφάνιση του Θείου στους ανθρώπους, προκειμένου να τους βοηθήσει ή να τους νουθετήσει, ανήκει στις δοξασίες όλων των λαών. Ομοίως, και το νερό ως μέσο καθαρμού και εξαγνισμού απαντάται στη λατρευτική ζωή πολλών Θρησκειών. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε n Επιφάνεια, n πεποίθηση για την εμφάνιση της θεϊκής δύναμης.

Η Επιφάνεια είναι n αποκάλυψη της θεότητας στα μάτια των θνητών με σκοπό την προστασία ή την καθοδήγηση των τελευταίων. H εδραία πίστη του αρχαίου ανθρώπου στην ύπαρξη της θεότητας τον οδήγησε στην απεικόνιση του Θείου με ποικίλες μορφές. Για το λόγο αυτό τα στοιχεία τα οποία διαθέτουμε για την Επιφάνεια προέρχονται κατά κανόνα από το χώρο της τέχνης, n οποία αρχικώς ανεπτύχθη για να απαθανατίσει τις Θρησκευτικές δοξασίες και τις λατρευτικές συνήθειες, όχι μόνον στην αρχαία Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο.

Το δακτυλίδι του "Μίνωα"που έχει ως
 θέμα του  τα μινωικά Θεοφάνεια.

H χρήση της λέξης Επιφάνεια καθιερώθηκε κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. αλλά η δοξασία γι' αυτήν ανάγεται ήδη στη νεολιθική περίοδο. Τα σχετικά ευρήματα απεικονίζουν το Θείο, τη Μητέρα Θεά, αλλά προφανώς θεοποιούν την ανθρώπινο ιδιότητα της γονιμότητας. Με την πάροδο του χρόνου και τη σύμπηξη κοινωνικών ομάδων με κεντρική εξουσία, n θρησκεία συστηματοποιείται με την ύπαρξη του ιερατείου και την ανάπτυξη της θρησκευτικής ζωής. H τέχνη καλείται πλέον να εξυπηρετήσει τις λατρευτικές ανάγκες των πιστών.

 Το δακτυλίδι της Τίρυνθας.

Εν Ελλάδι το πρώτο ίσως παράδειγμα Επιφάνειας απαντάται στη μινωική Κρήτη. O πρώτος κατά σειράν εμφανίσεως πολιτισμός στην Ευρώπη προσφέρει και το πρώτο δείγμα οργανωμένης λατρευτικής ζωής. H εν λόγω Επιφάνεια απεικονίζεται σε δακτυλίδια, σφραγιδόλιθους και σφραγίσματα πάνω σε πηλό. Πρόκειται για μια γυναικεία μορφή, γυμνή από τη μέση και πάνω με πλουμιστή μινωική φούστα.

Στο μυκηναϊκό πολιτισμό πλούσια σε Θρησκευτικά στοιχεία είναι n σκηνή που κοσμεί το περίφημο χρυσό δακτυλίδι της Τίρυνθας: η ένθρονη Θεά υψώνει το κωνικό ποτήρι της «ιερής κοινωνίας» προς τους τέσσερις δαίμονες (n λέξη με την αρχαία σημασία της), οι οποίοι κατευθύνονται σ' αυτήν κρατώντας σπονδικές πρόχους.

Αντιστοιχίες

Στην κρητομηκυναϊκή τέχνη το φίδι και το πτηνό – συνήθως  περιστερά – αποτελούν συχνότατες μορφές επιφάνειας της θεότητας. Εν προκειμένω n ομοιότητα των απεικονίσεων αυτών με περιστατικά που αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη και στην Καινή Διαθήκη αντιστοίχως είναι πρόδηλες.

Για τους αρχαίους αγγειογράφους, εξάλλου, προσφιλέστατο Θέμα ήταν n εμφάνιση, n Επιφάνεια του Διονύσου στις πιστές ακόλουθές του, τις Μαινάδες.



Διόνυσος και Μαινάδες,
αμφορέας από τον Άμαση,
γύρω στα 540 π.Χ.



Ο κατάλογος είναι ανεξάντλητος: Θέμα πολλών αμφορέων και κυλίκων είναι n παρουσίαση της Δήμητρας, Θέας της γεωργίας, στον Τριπτόλεμο, τον ηγεμόνα της Ελευσίνας στον οποίο δίνει τους σπό-ρους και του αποκαλύπτει τα μυστικό της καλλιέργειας της Γης. Αυτό το δώρο του δίνει για τη φιλοξενία που της προσέφερε ο πατέρας του, όταν n θεά αναζητούσε την Περσεφόνη. Αλλά εάν όλα αυτά είναι ευρέως άγνωστα είναι πασίγνωστες οι «κάθοδοι» των θεών στα πεδία των μαχών του Τρωικού πολέμου για να βοηθήσουν τους πολεμιστές, τους οποίους ο καθένας προστάτευε.

H επιστημονική Θεωρία, την οποία διατύπωσε πριν από λίγα χρόνια n Χέλγκα Πόις ενισχύει την άποψη της μαζικής πίστης στην εμφάνιση της Θεότητας και προσθέτει έναν ακόμη κλάδο, πέραν της τέχνης, σας πηγές από τις οποίες μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία για να προσεγγίσουμε το εν λόγω θέμα. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη Θεωρία αυτή, n οποία είναι n επικρατούσα, η «Αίθουσα του Θρόνου» στο ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη δεν κατασκευάσθηκε προκειμένου να φιλοξενεί τον εκάστοτε άρχοντα αλλά για να στεγάζει τελετουργίες κατά τη διάρκεια των οποίων επιτελείτο n Επιφάνεια της θεότητας στους Παριστάμενους πιστούς.

Τα 4 στοιχεία

«Των δε δη τεττάρων εν όλον έκαστον
είληφεν η του
κόσμου σύστασις.  εκ γαρ πυρός παντός
 ύδατός τε και
αέρος και γης συνέστησεν αυτόν ο συνιστάς. »

Πλάτων, Τίμαιος 32 c 5-7

Στο χωρίο αυτό ο Τίμαιος στον φερώνυμο πλατωνικό διάλογο αναφέρει – σε ελεύθερη απόδοση – ότι n δημιουργία του σύμπαντος απαίτησε την ολότητα και των τεσσάρων στοιχείων, γιατί ο Δημιουργός το έπλασε από όλη τη φωτιά, όλο το νερό, όλον τον αέρα και όλη τη γη.
H λειτουργία του νερού ως συστατικού στοιχείου της δημιουργίας του κόσμου ήταν επικρατούσα άποψη μεταξύ των φιλοσόφων στην αρχαία Ελλάδα. Πέραν της πλατωνικής Θεωρίας ανάλογη είναι και n διδασκαλία του Εμπεδοκλή για τέσσερα «ριζώματα» που αντιστοιχούν στα τέσσερα προαναφερθέντα στοιχεία.
Επόμενο ήταν λοιπόν να αναγνωρισθούν στο ύδωρ υπερφυσικές ιδιότητες και οι άνθρωποι να το συνδέσουν με διάφορες δοξασίες και τελετουργίες.
Στην πρώιμη αρχαιότητα το νερό αξιοποιήθηκε ως «εγγυητής» για την τήρηση των όρκων. Σταδιακά όμως εξελίχθηκε σε μέσο καθαρμού και μύησης στα διάφορα μυστήρια και συνδέθηκε κυρίως με τις τρεις σημαντικές στιγμές στη ζωή του ανθρώπου: τη γέννηση, το γάμο και το θάνατο.
Στην Ιλιάδα κύρια θέση κατέχουν οι αναφορές, οι οποίες αφορούν το λουτρό των νεκρών και τον καθαρμό των πολεμιστών, επιτιθεμένων και αμυνομένων, πριν από διάφορες τελετουργικές ή λατρευτικές πράξεις.
O καθαρμός κατά τη γέννηση αποτελούσε κατ' ουσίαν αναπαράσταση του μύθου, σύμφωνα με τον οποίο, μόλις γεννήθηκε ο Δίας τον έλουσαν στον ποταμό Γορτύνιο, ο οποίος μετονομάσθηκε σε Λούσιο. Το λουτρό αυτό του νεογέννητου ανθρώπου συνιστά και τον πρώτο θρησκευτικό καθαρμό του.

Και εδώ οι ομοιότητες με τη χριστιανική βάπτιση, κατά τη διάρκεια της οποίας δίδεται n άφεση το προπατορικού αμαρτήματος, είναι εμφανείς.

Πριν από το γάμο το λουτρό της νύμφης σε καθορισμένες πηγές γινόταν xάριν της γονιμότητας. Η παλαιότερη λατρεία της Ρέας, της Μητέρας Γης, n οποία κάρπιζε από τη βροχή είχε αφήσει το κατάλοιπό της.

Ως προς το Θάνατο το μεγαλειώδες έργο των τριών τραγικών ποιητών γέμει σχετικών καταγραφών. Ενδεικτικά αναφέρεται n αισχύλειος τραγωδία «Οιδίπους επί Κολωνώ».

O τυφλός πια Οιδίπους προαισθανόμενος την τελευτή του βίου ζητεί από τις κόρες του, την Αντιγόνη και την Ισμήνη, να του φέρουν νερό για να λουσθεί. Αλλά το νερό επιτελούσε την καθαρτήρια λειτουργία του και μετά Θάνατον.

O νεκρός περνά από την Αχερουσία λίμνη για να βρεθεί στο βασίλειο του Άδη, όπου πίνει από το νερό της Λήθης, για να ξεχάσει τα επίγεια. Τέλος, το ύδωρ ήταν το μέσο μύησης σε διάφορα μυστήρια, όπως στα Καβείρια.

Στα Ελευσίνια κατά τη λήξη τους γέμιζαν δύο κρατήρες με νερό. Τον έναν τον άδειαζαν προς την Ανατολή ζητώντας από τον ουρανό να βρέξει και τον άλλο προς τη Δύση ζητώντας από τη γη νη «συλλάβει».

ΤΟΥ ΦΩΤΗ Χρονόπουλου  από αρθρο του στην Εφημερίδα Έθνος, 4 Ιανουαρίου 2004

Μπαμπάρια Παπαγιάννης Φλώρινας

H προετοιμασία των εφήβων αρχίζει από το καλοκαίρι που στεγνώνουν και επεξεργάζονται τα δέρματα από τα πρόβατα (προβιές).
Φτιάχνουν τα «σουράτια» προσωπίδες από προβιές, βάζουν φούντες και πιπεριές στεγνές κόκκινες, φασόλια για δόντια, φτιάχνουν τις «παλίτσες» μαγκούρες από σκληρό και ροζιασμένο ξύλο. Ράβουν τα γιλέκα από προβιές και συγκεντρώνουν τα κουδούνια που ζώνουν στην μέση.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τα μικρά παιδιά πρωί-πρωί λένε τα «σούρβα» τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς. Το βράδυ τα μεσάνυχτα, ανάβουμε μεγάλη φωτιά και ο Σύλλογος προσφέρει κόκκινο κρασί και χωριάτικο λουκάνικο.
Την Πρωτοχρονιά από τα ξημερώματα βγαίνουν οι παρέες των εφήβων «Τα Μπαμπάρια» στους δρόμους του χωριού και γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι.
Κάθε παρέα αποτελείται από 10-15 άτομα, απαραίτητα έχει το γαμπρό και τη νύφη, τον παππού και τη γιαγιά, τον καμπούρη και ίσως ένα γιατρό και έναν παπά. Επίσης έχει δυο ομάδες μάχιμες την εμπροσθοφυλακή και την οπισθοφυλακή, που λέγονται «ουτάτσοι». H νύφη είναι το αξιοπρόσεχτο πρόσωπο της παρέας έχει καλυμμένο το πρόσωπό της για να μην αναγνωρίζεται, κρατεί στο χέρι της μαστίγιο για να, προφυλάγεται, στον λαιμό φοράει γιρλάντα αλόγου με κουδούνια και πολλά στολίδια, διάφορα χαϊμαλιά, πιπεριές και ότι μπορείτε να φανταστείτε. Με τις κινήσεις και το περπάτημά της, προκαλεί τους θεατές.
O γαμπρός είναι καλοντυμένος όμως με προσωπίδα προβιάς και γιλέκο άσπρο, στο χέρι κρατεί μια μαγκούρα καλοφτιαγμένη και σκαλιστή ή ένα καμπυλωτό σανίδι μέρος τον αλετριού, στολισμένο με φούντες πολύχρωμες και κουδουνάκια, σαν χαντζάρα.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του παππού και της γιαγιάς, είναι η μεγάλη καμπούρα και το μπαστούνι αλλά και το βαρύ περπάτημα, ο παππούς φοράει προσωπίδα από προβιά, ενώ η γιαγιά έχει καλυμμένο το πρόσωπό της μ' ένα μαύρο μαντήλι.
O καμπούρης «γκάρμπατς» είναι κακοντυμένος, κουρελιάρης, άσχημος με καμπούρα και είναι ο κακός της παρέας, ο ζαβολιάρης, ο κακομαθημένος, ο κουτοπόνηρος.
Συχνά πειράζει τη νύφη, την τσιμπάει τη φιλάει, και όταν τον τσακώνει ο γαμπρός τον χτυπά στην καμπούρα. Τότε ο καμπούρης πέφτει κάτω, προσποιείται τον ανήμπορο και ότι αδυνατεί να σηκωθεί. Τρέχει ο γιατρός τον προσφέρει τις πρώτες βοήθειες, ο παπάς τον θυμιατίζει αλλά αυτός δεν το κουνάει, ζητάει από τον οικοδεσπότη, να τάξει το ένα δέκατο από τα αγαθά του στα Μπαμπάρια για να σηκωθεί αλλά και να φύγει το κακό από το σπιτικό τους. Ίσως μ' αυτό τον τρόπο θέλει να σατιρίσει τον Τούρκο δυνάστη που εισέπραττε τη δεκάτη από τη σοδειά του γεωργού (ραγιά).
Όλοι οι φύλακες της παρέας «Ουτάτσοι» φορούν στο πρόσωπο τη μάσκα από προβιά, στα πόδια άσπρες περικνημίδες, πουκαμίσα άσπρη και υφαντή μέχρι το γόνατο και γιλέκο από προβιά, στη μέση είναι ζωσμένοι με κουδούνια και στα χέρια κρατούν την «παλίτσα».
Η παρέα συνοδεύεται από οργανοπαίχτες, συνήθως μια γκάιντα, μια φλογέρα, ένα τουμπερλέκι επίσης έχουν και ένα βοηθό που οδηγεί το γαϊδούρι και μαζεύει τα καλούδια.
Σε κάθε σπίτι που επισκέπτονται μπροστά πηγαίνει η εμπροσθοφυλακή για αναγνώριση μήπως είναι κανένας κρυμμένος και προσπαθήσει ν' απαγάγει τη νύφη. Ακολουθούν η νύφη με τον γαμπρό, την γιαγιά με τον παππού και τον καμπούρη.
Τέλος στέκεται φύλακας στην αυλόπορτα η οπισθοφυλακή μην τυχόν και επιχειρήσει κανείς να μπει στην αυλή.

Κάνουν ένα χορό σε κάθε σπίτι, με τον ίδιο χαρακτηριστικό σκοπό την «μπαμπάρτσκα» πιασμένοι από τον ώμο χορεύουν σε αργό ρυθμό την γκάιντα.

Στο τέλος η νύφη φιλάει το χέρι του σπιτονοικοκύρη και αυτός της δωρίζει χρήματα. H δε νοικοκυρά τους δίνει τσίπουρο ή κρασί, ένα κρεμμύδι, ένα λουκάνικο, χοιρινό κρέας και λίγο ψωμί. Έξω ο κόσμος περιμένει στο δρόμο και προσπαθεί με ζαβολιά να τους κλέψει τη νύφη. Οι φύλακες αντιδρούν άμεσα, απομακρύνουν τους μνηστήρες με τις μαγκούρες στο στήθος ψηλά και οριζόντια σπρώχνοντάς τους ήπια ή χτυπώντας τους στα πόδια και στην πλάτη όταν αγριεύουν, αυτό γίνεται καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, βρίσκονται πάντα σε ετοιμότητα, αντιδρούν άμεσα και είναι σε υπερένταση, έως ότου γυρίσουν σ' όλα τα σπίτια του χωριού και κουραστούν.

Κατευθύνονται στην πλατεία όπου γίνεται τελευταία προσπάθεια να τους απαγάγουν τη νύφη ή να τους αποκαλύψουν τα πρόσωπα.

Τέλος χορεύουν στην πλατεία μπαίνει και ο κόσμος στο χορό και βγάζουν τότε τις προσωπίδες τους.

Παλιότερα γίνονταν πολλές παρέες και όταν τύχαινε να ανταμώσουν γινόταν σωστή μάχη, ποια παρέα Θα κλέψει τη νύφη της άλλης ή ακόμα να βγάλουν τις προσωπίδες των άλλων. Ακόμα και με τα γειτονικά χωριά δημιουργούνταν επεισόδια όπως λένε οι γέροι την ημέρα της Πρωτοχρονιάς.

Την επόμενη μέρα γίνεται τρικούβερτο γλέντι στην πλατεία με λαϊκά όργανα, τρώνε και πίνουν από τα καλούδια που συγκέντρωσαν.
O λαός μας πιστεύει και ιδιαίτερα οι γεωργοί ότι το έθιμο τα Μπαμπάρια έχει σχέση με τη γονιμότητα της γης, την καλλιέργεια και καρποφορία των αγρών. Με το θόρυβο των κουδουνιών ξυπνούν τη γη και ότι αυτά έχουν μαγικές ιδιότητες ώστε να διώχνουν το κακό. Γι αυτό είναι επιθυμία κάθε οικογένειας να φιλοξενήσει στην αυλή τα Μπαμπάρια για να χορέψουν, να τούς δώσει καλούδια να τούς ευχηθεί χρόνια πολλά, καλή χρονιά και πλούσια σοδειά.

Κοινότητα Παπαγιάννης

Οι Φωτιές της Φλώρινας. Πλατεία Ηρώων

Το έθιμο με τις χριστουγεννιάτικες φωτιές, αναβίωσε και φέτος στη Φλώρινα. Τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, δεκάδες φωτιές άναψαν σ' όλες τις γειτονιές της πόλης. Το θέαμα ήταν συναρπαστικό, η νύχτα μετατράπηκε σε μέρα και χιλιάδες Φλωρινιώτες, αλλά και επισκέπτες από τους γειτονικούς νομούς και απ' όλη τη χώρα ξεχύθηκαν στους δρόμους. Το ξεφάντωμα κράτησε μέχρι το πρωί και γύρω από τη φωτιά της κάθε γειτονιάς, στήθηκε τρικούβερτο γλέντι και χορός, ενώ τοπικά μουσικά συγκροτήματα, έπαιζαν παραδοσιακούς σκοπούς και ο νυχτερινός αέρας μετέφερε τις μελωδίες σε κάθε γωνιά. Σε κάθε φωτιά, προσφέρονταν φασολάδα και άλλοι πατροπαράδοτοι μεζέδες, ενώ το κρασί έρρεε άφθονο.

Η προετοιμασία της φωτιάς είναι ολόκληρη ιεροτελεστία, που διαρκεί πάνω από ένα μήνα και είναι θέμα γοήτρου για τη γειτονιά που θα έχει τη μεγαλύτερη φωτιά γιατί θα συγκεντρώσει τους περισσότερους επισκέπτες και θα χαρίσει περισσότερο κέφι.
Έτσι οι γειτονιές μεταξύ τους επιδίδονται σε μια ευγενή άμιλλα. Το μάζεμα των ξύλων και των άλλων εύφλεκτων υλικών αρχίζει από πολύ νωρίς. Στην προσπάθεια αυτή επιτρέπεται ακόμη και το "κλέψιμο". Μέχρι και τα παλούκια από τους φράχτες "εξαφανίζονται".
Στις 12 τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, μπαίνει το προσάναμμα σε μια τρύπα που ανοίχτηκε στην παγωμένη γη. Τα παιδιά ρίχνουν ξύλα, για να θεριέψει η φωτιά και να φτάσει μέχρι τον ουρανό.
Είναι η στιγμή, σύμφωνα με τους γεροντότερους, που "κατεβαίνουν τα πνεύματα ενθουσιασμένα από τις φωνές, το γλέντι και τα πειράγματα".
Το έθιμο των φωτιών της Φλώρινας, συμβολίζει τη φωτιά που άναψαν οι ποιμένες της Βηθλεέμ, για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός. Δεν διακόπηκε ούτε τα χρόνια της τουρκοκρατίας, τότε που οι τουρκικές αρχές έβαζαν αστυνομική περίπολο, ώστε να μη βρεθούν κάποιοι που θα επιχειρούσαν να "μαγαρίσουν" το έθιμο.
Οι φωτιές της Φλώρινας, επαναλαμβάνονται σε ορισμένα χωριά του νομού και τα μεσάνυχτα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς.

Στεφανίτες Μακεδόνες στην Ολυμπία (22 νικητές- 33 νίκες). Macedonian Olympic winners

There are people who use the statements of some southern-greek politicians to prove that the Macedonians weren't a greek tribe. Although everyone knows that it is heighly improbable to find the truth in the words of a politician , it is interesting to see the shifty basis of such claims.

Each time that a Macedonian king was powerful enough to intefere in the southern-greek political "arena" , there were politicians that presented him as a barbarian. Two examples are:
1) The Athenian orator Demosthenes against Philip II. Demosthenes presented Philip as "the barbarian from Pella" , meanwhile , in the same time the panhellenist Isokrates was refering to him as "a Greek of Argive descend" (Phil.32 : Ἄργος μὲν γάρ ἐστι σοι πατρίς). Interestingly , meanwhile as we've seen Philip's both parents were of eponymous greek descent , Demosthenes' mother was a scythian slave.
2) When king Archelaus was invited to restore the oligarchics in the Thessalian city Larissa , the sophist Thrasymachus in his speech For the people of Larissa stated :
“Shall we become slaves to Archelaus, Greeks as we are, to a barbarian?”
«Ἀρχελάῳ δουλεύσομεν , Ἕλληνες ὄντες βαρβάρῳ ?»
The funny thing is that almost twenty years after this statement the Athenians invited the Macedonian king Amyntas III to vote in the Amphiktyonic council , a council where only greeks were allowed to partecipate.
And even funnier is the fact that both of the accused "barbarians" , Macedonian Kings Archelaus and Philip II have participated in the Olympic games , where only Greeks could participate ,as their ancester Alexander I and other Macedonians mentioned in the table below have done.

These are some of the examples that prove that the politician's statements shouldn't be considered ad verbum , at least not before examing the whole political scene.Or if you prefer , the accusation "barbarian" said from some political enemies of the macedonian kings has the same historical "weight" as John Wilkes Booth's famous exclamation "sic semper tyrannis !!"(Latin: "Thus always to tyrants") after shooting at Abraham Lincoln.

Except the politicians there were occasionaly other southern Greeks that sometimes were refering to the Macedonians ,Epeirotans and Aetolians as "barbarians". This tern shouldn't be translated as "non greeks" , but as uncivilized. Though these tribes were greek , as we said above , got urbanized and instructed in retard with respect to other greeks and so , in clasic period didn't participate in the Ideas and Customs of a greek city state and for that were critisized as "barbarians". The NGL Hammond's says in ,"The Macedonian State" , the greek historian Thukidides considered the Macedonians , Aetolians and Epeirotans as "barbarians" , meanwhile we've found epigraphical material written in greek from these regions dating at and before Thukydides time !!! Even interesting is the fact that Thukydides' father had a Thracian name (Oloros).
In the following example I provide such an example of the abuse of the term "barbarian" among Greeks:
However the ultimate proof of Greek tribes being called 'barbarians is coming from Athenaios Deipnosophistes where Stratonicus the harp-player was asked "πότερα Βοιωτοί βαρβαρώτεροι...ή Θετταλοί, Ηλείους έφησεν" meaning "who were the greatest Barbarians, the Boeotians or the Thessalians" and he replied "the Eleans".

ETYMOLOGY OF ANCIENT MACEDONIAN NAMES. Τι σημαίνουν τα μακεδονικά ονόματα.

Η λέξη “Μακεδονία”  είναι ελληνικής προέλευσης. Η ετυμολογία του είναι η εξής: Ο κάτοικος της αρχαίας περιοχής “Μακεδνόν”, στα αρχαία ελληνικά λεγόταν “Μακεδνός” (π.χ., βλ. Ηροδότου Ιστορίαι, βιβλίο 1, §56: «Μακεδνόν καλεόμενον»). Η ρίζα “Μακ-” προέρχεται από το “μάκος”, τον Δωρικό τύπο του Αττικού “μήκος” (που είναι και η νεοελληνική λέξη). Με λίγα λόγια, το “Μακεδνός” σήμαινε: “ψηλός άνθρωπος”. Στα νέα ελληνικά υπάρχει η λέξη “μακρύς”. Η ίδια ρίζα είναι η πηγή του αγγλικού προθέματος “macro-”, που προσδιορίζει αρκετές λέξεις ώστε να σημαίνουν μακρύ (macro·biotic, macro·instruction) ή μεγάλο (macro·cosm, macro·molecule).

Το όνομα του Αλέξανδρου  (“του Μεγάλου”) είναι επίσης ελληνικής προέλευσης. Το “Αλέξανδρος”,  αποτελείται από δύο μέρη στα ελληνικά:
το “αλεξ-” είναι ένα πρόθεμα, που σημαίνει “προστάτης”  έτσι έχουμε τις νεοελληνικές λέξεις “αλεξίσφαιρο (προστατεύει απ’ τις σφαίρες), “αλεξικέραυνο” (προστατεύει απ’ τους κεραυνούς), και “αλεξίπτωτο” (προστατεύει από την πτώση).
και το “ανδρος” είναι η γενική της λέξης “άνδρας”. Ο Όμηρος αρχίζει την Οδύσσεια ως εξής:
“άνδρα μοι έννεπε μούσα πολύτροπον...” κλπ. Στα αγγλικά η ρίζα “andro-” πέρασε σε λέξεις όπως “androgynous”, “android”, “Andrew”, και μερικές ακόμα.

Εν συντομία, το “Αλέξανδρος” σημαίνει: “Προστάτης των ανδρών”

Αλλά και κάθε άλλο γνωστό αρχαίο Μακεδονικό όνομα είναι επίσης ελληνικής προέλευσης! Για παράδειγμα, πάρτε το όνομα Φίλιππος, του πατέρα του Αλεξάνδρου, που ξεκίνησε την επέκταση του αρχαίου Μακεδονικού έθνους. Κι αυτό ελληνικό είναι. Στα ελληνικά αποτελείται από δύο μέρη:
Το πρόθεμα “φιλο-”, που σημαίνει “αυτός που του αρέσει”, ή τον “έχοντα φιλική σχέση με”. Αυτή η ρίζα πέρασε σε αγγλικές λέξεις όπως “philosophy”, “philanthropy”, και ακόμα και στις “Philadelphia” και “Philippines”.

Και το επίθεμα “-ιππος”, δηλ. “άλογο”. Αυτή η ρίζα πέρασε στη λατινική σαν “hippo-” (το αρχικό h είναι η απόδοση της προφοράς της ελληνικής δασείας), κι από κει σε αγγλικές λέξεις όπως “hippopotamus” (ιπποπόταμος· κατά λέξη: “ποτάμιο άλογο”) και “hippocampus” (ιππόκαμπος).

Εν συντομία, το “Φίλιππος” σημαίνει: “Φίλος των αλόγων”

PHILIP
From the Greek name Φίλιππος (Philippos) which means "friend of horses", composed of the elements φίλος (philos) "friend" and ίππος (hippos) "horse". This was the name of five kings of Macedon, including Philip II the father of Alexander the Great. The name appears in the New Testament belonging to two people who are regarded as saints. First, one of the twelve apostles, and second, an early figure in the Christian church known as Philip the Deacon.

ALEXANDER
Latinized form of the Greek name Αλέξανδρος (Alexandros), which meant "defending men" from Greek αλεξω (alexo) "to defend, help" and ανήρ (aner) "man" (genitive ανδρός). In Greek mythology this was another name of the hero Paris, and it also belongs to several characters in the New Testament. However, the most famous bearer was Alexander the Great, King of Macedon. In the 4th century BC he built a huge empire out of Greece, Egypt, Persia, and parts of India. Due to his fame, and later medieval tales involving him, use of his name spread throughout Europe.


AMYNTAS
Derived from Greek αμύντωρ (amyntor) meaning "defender". This was the name of several kings of Macedon.


ANTIGONUS
From the Greek Αντίγονος (Antigonos) which meant "against the ancestor", from αντί (anti) "against" and γονεύς (goneus) "ancestor". This was the name of one of Alexander the Great's generals. After Alexander died, he took control of most of Asia Minor.


ARCHELAUS
Latinized form of the Greek name Αρχέλαος (Archelaos), which meant "master of the people" from άρχος (archos) "master" and λαος (laos) "people". This was the name of a son of Herod the Great. He ruled over Judea, Samaria and Idumea.


ARISTOTLE
From the Greek name Αριστοτέλης (Aristoteles) which meant "the best purpose", derived from άριστος (aristos) "best" and τέλος (telos) "purpose, aim". This was the name of a Greek philosopher of the 4th century BC who made lasting contributions to Western thought, including the fields of logic, metaphysics, ethics and biology.


KLEITOS
Means "splendid, famous" in Greek. This was the name of one of Alexander the Great's generals.

CLEOPATRA
From the Greek name Κλεοπάτρα (Kleopatra) which meant "glory of the father", derived from κλέος (kleos) "glory" combined with πατρός (patros) "of the father". This was the name of queens of Egypt from the Ptolemaic royal family, including Cleopatra VII, the mistress of both Julius Caesar and Mark Antony. After being defeated by Augustus she committed suicide by allowing herself to be bitten by an asp. Shakespeare's tragedy 'Antony and Cleopatra' (1606) is based on her.

http://www.behindthename.com/glossary/view/ancient_greek_names

The Macedonian name Περδίκκας obviusly means "famously just" [περ(ί)- + δίκαιος] , but to accept it we must "prove" somehow the doubling of the letter "k" in the theme "δίκη" , meaning "justice". Interestingly our "proof" comes from the female Acarnanian name "Δικκώ".

Σκοπιά Φλώρινας - Skopia Florina

Υψόμετρο 700

Προς το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πρέπει να έχει δημιουργηθεί ο πρώτος οικισμός του χωριού στη τοποθεσία που είναι μετά την τελευταία στροφή του σημερινού επαρχιακού δρόμου και πριν αντικρίσουμε το χωριό στη σημερινή του Θέση, καθώς ερχόμαστε από φλώρινα. Εκεί οι γεροντότεροι θυμούνται τα κεραμίδια, τα ντουβάρια και τα σίδερα και άλλα σημάδια τον παλιού χωριού. Επίσης στο ύψωμα "Κούλα" ακόμη και σήμερα υπάρχουν καταστρωμένες τοιχοδομέςc από παλιό φρούριο που ήταν εκεί για να γίνεται έλεγχος του κάμπου. Οι κάτοικοι την εποχή αυτή ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Χοροί στην πλατεία της Σκοπιάς το 1935

Η κυριαρχία των Οθωμανών στο χωριό,  αλλά και στη γύρω περιοχή είναι πολύ βαριά. Στρατιωτικά εξαρτώνται από τον Πασά των Ιωαννίνων ενώ Θρησκευτικά ανήκει ανέκαθεν στη Μητρόπολη Μογλενών που είναι προπύργιο του ελληνισμού. Τουρκικός στρατός και αρχές εδρεύουν στη Φλώρινα.

Τα πρώτα χρόνια του Ι800 ο Νικολάου Νίκ, αντιπρόσωπος του χωριού, πηγαίνει στον Πασά των Ιωαννίνων για να ζητήσει απ αυτόν την άδεια να μεταφερθεί τα χωριό στα ενδότερα, με απώτερο σκοπό να μη χαρακτηριστεί η περιοχή τσιφλίκι. Αυτό το πετυχαίνει , αφού τον εμπιστεύτηκε ο Αληπασάς. Ο κυριότερος λόγος είναι ασφάλεια των κατοίκων. Από εκεί, περνούσε ο δρόμος από Μοναστήρι για Καστοριά κα ι Γιάννενα και κάθε τόσο περιστασιακοί επιδρομείς λήστευαν και λεηλατούσαν τους κατοίκους. Έτσι το παλιό χωριό εγκαταλείφτηκε και οργανώνονται δύο οικισμοί προς το εσωτερικό της μικρής κοιλάδας . Ο ένας στην περιοχή Τσετιρόκι, ο οποίος μετά από λίγα χρόνια εγκαταλείπεται και αυτός, και ο άλλος στο ΒΑ μέρος που είναι η Σκοπιά σήμερα. Η μετακίνηση των κατοίκων και η δημιουργία της Άνω Νεβολιάνης, όπως χαρακτηριστικά λέγονταν τότε, έχει θετικά αποτελέσματα όσον αφορά την ασφάλεια και την οικονομία. Εvώ τα γύρω χωριά Τροπαιούχος, Πέρασμα , Υδρούσα κ.ά, γίνονται τσιφλίκι, η Νεβολιάνη, όχι. Μόνο οι Γκέγκηδες, που είναι η μοναδική απειλή τα χρόνια, εκείνα, συνεχίζουν να κάνουν επιδρομές και να δημιουργούν προβλήματα. Το χωριό στη νέα του τοποθεσία σιγά σιγά μεγαλώνει καθώς εγκαθίστανται και Τούρκοι, που δημιουργούν το δικό τους μαχαλά, το Τζαμί. Έτσι λέγονταν γιατί υπήρχε μια μικρή μουσουλμανική εκκλησία με τον πύργο που φώναζε ο χότζας. Το τζαμί καταστράφηκε το 1928. Οι σχέσεις με τους κατακτητές δεν είναι πάντα αρμονικές. Πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση, οπότε αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το σπίτι και να καταφύγουν στο βουνό.
Άνω Νεβόλιανη καζά Φλωρίνης, μικτός οικισμός χριστιανών και μουσουλμάνων [Χάρτης Κοντογόνη].

 Άνω Ντολιάν Φλωρίνης, 1.150 χριστιανοί και 440 οθωμανοί (: μουσουλμάνοι) κάτοικοι [Σχινάς 1886].

Νεβολιάνη, το 1902 είχε 232 οικογένειες [Πετσίβας].
Nevoliani / Caza de Lerin (Florina), χριστιανικός πληθυσμός: 480 εξαρχικοί και 1.040 πατριαρχικοί Βούλγαροι. Λειτουργία ενός εξαρχικού σχολείου με ένα δάσκαλο και 35 μαθητές και ενός πατριαρχικού σχολείου με δύο δασκάλους και 27 μαθητές [Brancoff 1905].
Νεβολιανή, εξαρχικό χωριό προ του οθωμανικού Συντάγματος του 1908 και μικτό χωριό (εξαρχικών και πατριαρχικών) μετά. Προσήλθαν στο πατριαρχείο δέκα οικογένειες [Προξενείο Μοναστηρίου 1908].
Νεβόλιανη: «Μερίς χωρικών είχεν αποσκιρτήσει τω 1898 καταλαβούσα την μίαν των δύο εκκλησιών. Τω 1906 απεσκίρτησε και η επίλοιπος μερίς, αλλ’ η εκκλησία εκλείσθη υπό των Αρχών. Μετά το σύνταγμα επεχείρησαν οι κάτοικοι να καταλάβωσιν αυτήν, η δε Αρχή προέβη εις την σφράγισιν αυτής κατόπιν διαμαρτυριών της Ι. Μητροπόλεως Μογλενών. Αλλά οι Βούλγαροι διέρρηξαν τας σφραγίδας και την κατέλαβον» [Εκκλησιαστική Αλήθεια 1909].
Άνω Νεβόλιανι Φλωρίνης, 725 ορθόδοξοι Έλληνες υπό τη βουλγαρική τρομοκρατία  από το 1907, 350 σχισματικοί βουλγαρίζοντες  και 249 μουσουλμάνοι [Χαλκιόπουλος 1910].
Άνω Νεβολιάνη Φλωρίνης, 1.833 άτομα (991 άρρενες και 842 θήλεις) [Απαρίθμηση 1913].

Άνω Νεβολιάνη Φλωρίνης, αποτέλεσε ομώνυμη κοινότητα [ΦΕΚ 259 / 21.12. 1918].

Άνω Νεβολιάνη Φλωρίνης, 1.520 άτομα (684 άρρενες και 836 θήλεις). 299 οικογένειες [Απογραφή 1920].

Μετονομασία του οικισμού από Άνω Νεβόλιανη σε Σκοπιά [ΦΕΚ 156 / 8. 8. 1928].

Άνω Νεβόλιανη (Σκοπιά) γραφείου Φλωρίνης, έγινε μικτός οικισμός γηγενών και προσφύγων. Μέχρι το 1926 εγκαταστάθηκαν 26 προσφυγικές οικογένειες (121 άτομα) [ΕΑΠ].

Άνω Νεβόλιανη, μικτός οικισμός μουσουλμάνων και χριστιανών, έφυγαν 59 οικογένειες μουσουλμάνων (350 άτομα) και ήρθαν 25 οικογένειες προσφύγων: τρεις από τη Θράκη και 22 από τη Μικρά Ασία [Πελαγίδης].

Σκοπιά (Άνω Νεβόλιανη) Φλωρίνης, 1.478 άτομα (650 άρρενες και 828 θήλεις), εκ των οποίων 74 ήταν πρόσφυγες που ήρθαν μετά το 1922 (31 άρρενες και 43 θήλεις). Ομοδημότες ήταν 1.442 και 36 ετεροδημότες. Απογράφηκαν αλλού 10 δημότες [Απογραφή 1928].

Στις μεταπολεμικές απογραφές ο πραγματικός πληθυσμός ήταν : 1951 (1.522), 1961 (1.077), 1971 (732), 1981 (612), 1991 (594), 2001 (571).

Μακεδονικός Αγώνας. Σκοπιά Φλώρινας



Ο Άγιος Δημήτριος σκοτώνει τον
 Βούλγαρο ηγεμόνα Ιωάννη Ασσάνη,
αποκαλούμενο και ως Σκυλογιάννη, το 1207.
Συμβολίζει την νίκη των Ελλήνων
επί των Βουλγάρων

 Η περίοδος του μακεδονικού αγώνα διαρκεί τέσσερα χρόνια (Ι904–1908). Τότε έγιναν οι περισσότερες επιχειρήσεις και συγκρούσεις που σκοπό είχαν να ενισχύσουν το ελληνικό στοιχείο στην περιοχή της Μακεδονίας, που δοκιμάζονταν από οργανωμένους πυρήνες Βούλγαρων κομιτατζήδων και ντόπιων συνεργατών τους. Οι προκλήσεις από τους Βουλγάρους είχαν αρχίσει από πιο παλιά και σιγά σιγά αυτές πολλαπλασιάζονταν. Έτσι ιδιαίτερα μετά τον άτυχο πόλεμο του Ι897 και καθώς οι ελληνικές κυβερνήσεις φοβόντουσαν, για να μη δώσουν αφορμές στην Τουρκία, η Μακεδονία ζει το μεγάλο της δράμα. Οι κομιτατζήδες έχοντας τη δυνατότητα να κινούνται ανενόχλητοι, δημιουργούν με την προπαγάνδα τους εκβιασμούς και τις σφαγές ιερέων, δασκάλων και λαϊκών ένα κλίμα τρόμου για τους ελληνικούς πληθυσμούς. Προσπαθούν να εξαφανίσουν κάθε τι ελληνικό καίγοντας εκκλησίες, σπίτια, βιβλία και εξαγοράζοντας συνειδήσεις. Εκμεταλλευόμενοι τη δεινή θέση των κατοίκων εξ αιτίας του αφόρητου ζυγού των Τούρκων, αλλά και την απογοήτευση από τη χλιαρή στάση του Ελληνικού κράτους, άρχισαν μετά το Ι897 να προσεγγίζουν σλαβόφωνους πληθυσμούς και να τους μυούν με το πρόσχημα της μελλοντικής απελευθέρωσης όλου του χριστιανικού πληθυσμού. Και αυτό γιατί χωρίς τη σύμπραξη του ελληνικού στοιχείου που ήταν η πλειοψηφία, ήταν αδύνατη η προώθηση των σχεδίων του κομιτάτου των Βουλγάρων.
Ευτυχώς για τη Μακεδονία την κρίσιμη αυτή περίοδο έρχεται στην Καστοριά ο Γερμανός Καραβαγγέλης ως δεσπότης και παίρνει στα στιβαρά του χέρια τον αγώνα. Ο Κώτας από τη Ρούλια, ο Βαγγέλης από το Στρέμπενο, ο Πύρζας από τη Φλώρινα, ο καπετάν Στέφος, ο Τέγος Σαπουντζής, ο παπα-Ηλίας από το Πισοδέρι και πολλοί άλλοι ντόπιοι, μαζί με τους Νοτιοελλαδίτες που σιγά σιγά αρχίζουν να μπαίνουν στη Μακεδονία, όπως ο Παύλος Μελάς, ο Ευθύμιος Καούδης, ο Τέλος Αγαπηνός, ο Βάρδας και άλλοι, αρχίζουν το σκληρό και αδυσώπητο αγώνα για μια Μακεδονία με την Ελλάδα στη θέση που της ανήκει και της αξίζει. Ο Καστοριάς Καραβαγγέλης κρατάει το φρόνημα ψηλά με το πιστόλι στο χέρι ή κρυμμένο κάτω από το σάκο μπαίνει στις εκκλησίες για να λειτουργήσει, να τον ιδούν οι φοβισμένοι να αναθαρρήσουν. Οι συμμορίες του Τσακαλάρωφ, του Μήτρε Βλάχου και των άλλων αρχίζουν να χάνουν τη ψυχραιμία τους, αρχίζουν τις φρικαλεότητες και τα βασανιστήρια. Η Νεβολιάνη(Σκοπιά Φλώρινας) είναι ίσως το μοναδικό χωριό που έχει τρείς ιερείς θύματα των κομιτατζήδων. O παπα-Κώστας Σταμπουλής, 0 παπα-Αναστάσης και αργότερα το Ι943 ο παπα-Δημήτρης Σταμπουλής κρεμιέται στην Κλαδοράχη από τους Γερμανούς, αφού τον πρόδωσαν οι συνεργάτες των Γερμανών την εποχή εκείνη, οι Βούλγαροι για να πάρουν εκδίκηση.
Το Ι907 απαγχονίζεται από το Βουλγαρικό κομιτάτο και ο δάσκαλος Αναστάσιος Κουσμάνης, γιατί δίδασκε τα ελληνικά γράμματα. Τον κρέμασαν στον κάμπο τον χωριού μια μέρα που πήγαινε να κόψει χόρτα για τα ζώα του. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται προς τιμήν του "Δασκάλου Κουσμάνη " .
Εκτός από τους προαναφερθέντες, την περίοδο του μακεδονικού αγώνα δολοφονούνται πάλι από τους Βουλγάρους, ο Ιορδάνου Χαράλαμπος και Νάνος Γιαννάκης. Στην περίοδο της γερμανικής κατοχής συλλαμβάνεται και φυλακίζεται, πάλι από στρατό των Βουλγάρων, ο Τράιτσης Στογιάννης, που κάτω από περίεργες συνθήκες σκοτώνεται μέσα στις φυλακές της Θεσ/κης. Όλοι σχεδόν έχαναν το λάθος να έχουν ελληνική συνείδηση και να μην υποκύπτουν στους εκβιασμούς. Σήμερα το ηρώο στην είσοδο του χωριού θυμίζει την πρόσφορά τους στη πατρίδα, την προσφορά που επισφραγίστηκε με το αίμα τους το μαρτυρικό. Ο μακεδονικός αγώνας συνεχίστηκε μέχρι το Β' παγκόσμιο πόλεμο και ακόμη και σήμερα δεν τελείωσε γιατί μπορεί να μην είναι ένοπλος, είναι όμως πιο δύσκολος και υπάρχουν και τα μεγάλα συμφέροντα. Θα συνεχιστεί είτε με το όπλο, είτε με τη γραφίδα, είτε με το σταυρό και τη ρομφαία.
Z.L.

ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Το οικουμενικό Πατριαρχείο είναι το κέντρο της Ορθοδοξίας. Από αυτό αιώνες τώρα οι ορθόδοξοι αντλούν τη δύναμη της παράδοσης και έχουν την καθοδήγηση τα όλα σχετικά με την πίστη τους. Φυσικά το πάν δεν είναι το Πατριαρχείο του οποίου η δραστηριότητα του εξαντλείται στην πρωτοκαθεδρία και τον ηγεμονικό ρόλο, γιατί η ορθοδοξία είναι πολλά μαζί. Είναι το μυστικό καντηλάκι που φέγγει διαρκώς με τη σάρκωση του θείου λόγου. Είναι η παράδοση, είναι η στρατευμένη και θριαμβεύουσα εκκλησία, η ορθή-δόξα της αρχαίας Χριστιανικής εκκλησίας που συνεχίζει να υπάρχει αταλάντευτη και αμόλυντη μέχρι σήμερα. Είναι ο μοναδικός δρόμος και το λιμάνι σωτηρίας.

Αυτήν την Ορθοδοξία πολέμησαν από την αρχή και την πολεμούν μέχρι σήμερα πολλοί και για διάφορους λόγους, Άλλοι απ’ έξω και άλλοι από μέσα από την ίδια. Τούτο το τελευταίο έκαναν οι εξαρχικοί όταν προσπαθώντας να ικανοποιήσουν τις εθνικιστικές τους βλέψεις, χρησιμοποίησαν την ίδια τους τη θρησκεία. Τρομοκράτησαν και δολοφόνησαν με σκοπό να εκβιάσουν συνειδήσεις, για να προσχωρήσουν στην Εξαρχία, αλλά πως μπορούσε μια τέτοια στηριγμένη στη βία και το αίμα να επιβιώσει; Έσβησε μετά από λίγα χρόνια.

Το ίδιο ακριβώς θα συμβεί και με τη λεγόμενη “ Μακεδονική εκκλησία” των Σκοπιών. Δεν μπορείς να είσαι αποκομμένος από αυτό που λέγεται Ορθοδοξία και να είσαι ορθόδοξος. Είναι ασυνταίριαστο πράμα κάτι ερμαφρόδιτο, που δε μπορεί να σταθεί πουθενά.

L.Z.

Η ΕΞΑΡΧΙΑ

Η ίδρυση της βουλγαρικής εξαρχικής εκκλησίας, έγινε στις 27 Φεβρουαρίου του 1870. Σκοπός ή αστυνόμευση με ομάδες οργανωμένων Κομιτατζήδων και η απόσχισή από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Τελικά αυτό που ένιωσαν οι μακεδόνες στο πετσί τους ήταν η ανατριχίλα από τη θέα των κατακρεουργημένων και σφαγμένων θυμάτων του Βουλγαροφασισμού. Η εξαρχία έχοντας καλές σχέσεις με τους κατακτητές Τούρκους, αλλά και τους Ρώσους, πέτυχε το διορισμό Βούλγαρων επισκόπων, για να πραγματοποιήσει τη μεταστροφή των Ελληνόφωνων, Βλαχόφωνων, και Σλαβόφωνων πληθυσμών, για να αποκτήσουν βουλγαρική συνείδηση.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία με διάφορα μέτρα που πήρε, διευκόλυνε την προσπάθεια για εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας. Τέτοια μέτρα ήταν τα φιρμάνια με τα οποία ιδρύθηκαν οι βουλγαρικές επισκοπικές έδρες της Αχρίδος και των Σκοπίων το 1890 και το έτος 1894 των Βελασσών και Νευροκοπίου. Παράλληλα δίνει τη συγκατάθεσή της για διορισμό και άλλων εκπροσώπων της εξαρχίας σε επαρχίες που υπάγονταν αποκλειστικά στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου . Έτσι το 1897 ιδρύονται νέες επισκοπικές έδρες στη Δίβρα, στη Στρώμνιτσα και το Μοναστήρι. Αμέσως καθιερώνονται από τη Βουλγαρία και οι θεσμοί των εμπορικών πρακτόρων για καλύτερα αποτελέσματα. Από τη μια οι Τούρκοι από την άλλη οι Βούλγαροι το αποτέλεσμα είναι να παραλύσουν οι εκκλησιαστικοί και οι κοινοτικοί φορείς και να καταδιώκεται το ελληνικό στοιχείο που υπερείχε.
Στη Νεβαλιάνη (Σκοπιά Φλώρινας) οι εξαρχικοί, για όσο χρονικό διάστημα αποτελούσαν μια μικρή μειοψηφία, δεν μπορούσαν να έχουν επιτυχία στις προσπάθειές τους, γιατί αντιμετώπιζαν τη σκληρή αντίσταση των προσηλωμένων στο Πατριαρχείο με επικεφαλείς τους ιερείς του χωριού. Εκκλησιάζονται στη μικρή εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου(Μοναστήρ) και από το 1902 μέχρι το 1906 θάβουν τους νεκρούς τους στο προαύλιο της ίδιας εκκλησίας. Οι λίγοι εξαρχικοί επιστρέφουν αμέσως μετά από λίγο στο Πατριαρχείο.
Μετά το θάνατο του τελευταίου έξαρχου Ιωσήφ στην Κωνσταντινούπολη, η εξαρχία σβήνει το 1915. Κάτι παρόμοιο είναι σήμερα η λεγόμενη” Αυτοκέφαλη εκκλησία της Μακεδονίας” που παραμένει αποσχισμένη μετά την απόφαση της Α΄προσυνοδιακής διάσκεψης, το Νοέμβρη του 1976 στο CHAMBESH Γενεύης.
Z.L.

Παπανάστασης Στόικος – Χρήστου ένας φωτισμένος ιερέας από τη Σκοπιά Φλώρινας

Ήταν ένας φλογερός και δυναμικός πατριώτης. Ήταν ο κύριος μοχλός αντίστασης των ελλήνων κατά του εκβουλγαρισμού τα δύσκολα χρόνια που προηγήθηκαν από το μακεδονικό αγώνα, αλλά και κατά τη διάρκειά του μέχρι τη δολοφονία του το 1906.

Γεννήθηκε το 1821 στη Νεβολιάνη (Σκοπιά) και η καταγωγή του πατέρα του ήταν από το Κονοπλάτι της Β. Ηπείρου. Σε νεαρή ηλικία πήγε στην Πόλη και εκεί απέκτησε κάποια θεολογική μόρφωση σπουδάζοντας για ένα μικρό διάστημα. Οι γονείς του πουλούσαν όλο το γάλα και τα άλλα κτηνοτροφικά προϊόντα για να μπορέσουν να τον συντηρήσουν κατά το διάστημα της εκεί παραμονής του. Στην ηλικία των 40 περίπου χρονών έγινε κληρικός και τα τελευταία χρόνια της ζωής του εκτελεί και χρέη αρχιερατικού επιτρόπου της Μητρόπολης Μογλενών. Είχε άλλα τρία αδέρφια και όλοι τους ήταν νοικοκυραίοι και ζούσαν μαζί με τις οικογένειες τους και τη γριά μάνα τους. Γύρω στα 1860 μια ομάδα Τουρκαλβανών γκέκηδων μπαίνει ένα βράδυ στο σπίτι τους και καθώς κατορθώνουν όλοι να ξεφύγουν εκτός από τη μάνα τους, τη βασανίζουν για να τους αποκαλύψει αυτά που ζητούσαν . Από τότε τα αδέρφια χωρίζουν και ο καθένας κάνει το δικό του νοικοκυριό.

Ήταν δραστήριος και με απεριόριστες ποιμαντικές ικανότητες. Ενδιαφερόταν για την τιμή και την αγιοπρέπεια των κατοίκων του χωριού συμβουλεύοντάς τους κατά περίσταση. Τους έλεγε να προσέχουν τη συμπεριφορά και το ντύσιμό τους: “Να ντύνεστε καλά να μη μας πατάνε στην τιμή οι Τούρκοι”. Βοηθούσε στην επίλυση των ατομικών διαφορών μεταξύ των κατοίκων και φρόντιζε ώστε η φορολογία προς τη τουρκική διοίκηση να είναι δίκαιη και ανάλογη με τη δυνατότητα του καθενός. Έχαιρε της ιδιαίτερης εκτίμησης και από το τούρκικο στοιχείο, γιατί οι Τούρκοι αναγνώριζαν ένα σοφό και συνετό ιερέα, ώστε να δέχονται με ευχαρίστηση τα πρόσφορα που τους πρόσφερε και να τον καλούν για ευχέλαιο στα άρρωστα παιδιά τους.
Συνέβαλε στο κτίσιμο του παλιού σχολείου, γιατί πίστευε ότι τα γράμματα είναι απαραίτητα για τους νέους, όταν θα ελευθερωνόταν η πατρίδα. Πολλές φορές αφότου είχε αρχίσει να λειτουργεί το σχολειό έμπαινε μέσα στην τάξη και συνιστούσε στους μαθητές εκτός του ότι έπρεπε να διαβάζουν να είναι και ενάρετοι: " Τα καλά μου τα παιδιά, να διαβάζετε " έλεγε στα ελληνόπουλα. Αρωγός των φτωχών και γενικά των αναξιοπαθούντων βοηθώντας τους με οποιοδήποτε τρόπο. Μοίραζε στάρι και καλαμπόκι και έδινε συνέχεια συμβουλές. Προς το τέλος της ζωής του παρόλο που ήταν πολύ γέροντας συλλειτουργούσε με τον Παπακώστα Σταμπουλή και μετά τη δολοφονία τον Παπακώστα εκτελούσε μόνος του τη θεία λειτουργία και στα κηρύγματά του δε σταματούσε να υπενθυμίζει στους κατοίκους την εθνική τους ταυτότητα και να εμψυχώνει λέγοντας: “ Αυτά τα μέρη θα πάνε με το χωριό, ήταν πάντα Ελληνικά”. Οι βουλγαρίζοντες του χωριού τον φοβούνται για το θάρρος της γνώμης και τη μεγάλη αφοσίωση των πιστών. Οι προσπάθειές τους δεν φέρνουν αποτέλεσμα καθώς όλοι επικαλούνται τo όνομά του, “ Δε φεύγουμε από τον παπά μας , τον Παπαναστάση”. Ήταν λοιπόν μεγάλο εμπόδιο και έπρεπε να φύγει από τη μέση. Ο ίδιος είχε πέσει στην ενέδρα τους αρκετές φορές, αλλά χάρη στην επέμβαση των πιστών κατάφερνε να ξεφύγει. “ Αποφάσισαν να με σκοτώσουν δύσκολα να ξεφύγω” τον άκουσαν οι δικοί του να λέει. Άλλες φορές η πίκρα ξεχείλιζε και στενοχωρημένος ξανάλεγε: “ Εγώ τους έδωσα ψωμί, βοήθεια και αυτοί με κυνηγούν με πέτρες να με σκοτώσουν. Μία φορά ένας κομιτατζής (ίσως και κάτοικος του χωριού), τον επισκέφτηκε στο σπίτι του που ήταν στο ποτάμι. Ο παπάς τον καλοδέχτηκε και καταλαβαίνοντας από προαίσθηση και τον σκοπό της επίσκεψης είπε στο γιό του Γιάννη: “ Αυτός δεν ήρθε για καλό, τράβα όμως να φέρεις ρακί να τον κεράσουμε”. Μέσα στον οντά που κάθονταν ήταν και ο μικρός γιος και μονάκριβος εγγονός του Στογιάννης, αφού πήγε για το ρακί ο Γιάννης, ο κομιτατζής τράβηξε το πιστόλι του και χτύπησε θανάσιμα τον παπά και αμέσως κίνησε να φύγει. Ο Γιάννης τρέχει πρώτα για το μονάκριβό του, βλέποντας ότι είναι καλά και ο παπάς νεκρός, κυνηγάει το δολοφόνο, συμπλέκεται μαζί του στις σκάλες χωρίς να κατορθώσει να τον πιάσει. Έτσι ο φονιάς ξεφεύγει μέσα από το ποτάμι για το βουνό. Στην κηδεία του Παπαναστάση ο κόσμος ήταν τόσος που έφτανε από το σπίτι του μέχρι την εκκλησία. Τόσο αγαπούσε το σπουδαίο παπά που έγινε θρήνος και οδυρμός .

Η θέση του πατριαρχικού ιερέα παραμένει κενή μέχρι το 1908 που αναλαμβάνει ο παπαγιώργης Γροσδάνης ενώ οι εξαρχικοί αλωνίζουν τα δύο αυτά χρόνια πιέζοντας τον παπαθόδωρα Γροσδάνη, αδερφό του παπαγιώργη, να εκτελεί χρέη εξαρχικού ιερέα. Τώρα αφού “καθάρισαν” την κατάσταση όπως σχεδίαζαν τα ξένα κέντρα αποφάσεων, “ το γκόσποντι πομόζι” ήταν ελεύθερο να ακούγεται στις εκκλησίες της Νεβολιάνης. Η βουλγαρική λέσχη ξεπερνά και το άλλο μεγάλο εμπόδιο δείχνοντας πρωτοφανή αγριότητα και το πραγματικό της πρόσωπο.
Το επίθετο του Παπαναστάση ήταν Στόικος, αλλά λέγονταν και Χρήστου από το όνομα του πατέρα του κατά τη συνήθεια της εποχής. Οι απόγονοι του προς τιμή του άλλαξαν επίθετο και ονομάστηκαν Παπαναστασίου. Αυτοί και όλοι όσοι κρατάνε και από κορίτσια του γένους Παπαναστάση συνεχίζουν να τιμούν με την εθνική τους δράση τη μνήμη του προπάππου τους.
Ζ.Λ.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΑΜΠΟΥΛΗ (Από τη Σκοπιά Φλώρινας)

ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ

Ξημέρωνε η Κυριακή 18 του Σεπτέμβρη. Δυστυχώς δεν ήταν σαν τις συνηθισμένες μέρες στο χωριό. Ο Παπακώστας το βράδυ στον ύπνο του είδε κακό όνειρο και τον έβαλε σε σκέψεις. Σηκώθηκε και πριν πάει να λειτουργήσει στην εκκλησία αποφάσισε να πάει στο σπίτι της αδερφής του Ευδοκίας Αβραάμ, να την καλημερίσει και να της ειπεί τα καθέκαστα. Αυτή τον ορμήνεψε να μην πάει στην εκκλησία και να ειδοποιήσει τον Παπαναστάση. Ο Παπακώστας όμως σκέφτηκε τους πιστούς του. Αν φοβόταν αυτός τι θα έκαμαν οι άλλοι; Πήρε την απόφασή του και μέριασε το φόβο και τις κακές σκέψεις που τριγυρνούσαν στο μυαλό του. Κίνησε για τη μικρή βυζαντινή εκκλησούλα με βήμα βιαστικό να προφτάσει την καμπάνα που θα χτυπούσε σε λίγο. Στο δρόμο χαιρετιόνταν με τους χωριανούς , που ασπάζονταν το χέρι του. Οι άνθρωποι τότε ήταν ταπεινοί και αγαπούσαν τους παπάδες περισσότερο από σήμερα, αγαπούσαν το θεό, γιατί το σκουλήκι της περηφάνιας και του εγωισμού δεν είχε μπει ακόμα στην καρδιά τους. Εκείνη την ώρα άρχισαν να βαράνε και τύμπανα, γιατί το χωριό είχε γάμο. Ήταν ημέρα χαράς… Σε λίγο έφτασε. Ένα περίεργο συναίσθημα τον κυρίεψε και το μυαλό του πήγε πάλι στο κακό. Τα τύμπανα είχαν σωπάσει και μια περίεργη σιωπή απλώθηκε παντού. Τα πρώτα φθινοπωριάτικα φύλλα είχαν πέσει καταγής και οι σταγόνες της πρωινής δροσιάς που τα ’χε μουσκέψει, λάμπανε σαν μαργαριτάρια. Προχώρησε και κοίταξε ψηλά, έκανε το σταυρό του και έπιασε το χερούλι της πόρτας της ξύλινης, για να ανοίξει. Ξαφνικά ακούγεται ένα “μπαμ” και τα τύμπανα άρχισαν να παίζουν δυνατά λες και ήταν συνεννοημένα. Ποιος ξέρει… Το βόλι του θανάτου τον βρίσκει στο κεφάλι και τον γκρεμίζει. Αμέσως βγαίνει από την εκκλησία ο επίτροπος, τον σηκώνει στα χέρια του και τον ρωτάει:

-Τι έγινε παπά μου; Η απάντηση ήταν:

-Γιατί; και αμέσως ένα “Ααχ” μαζί με τον επιθανάτιο ρόγχο. Ο κομιτατζής κρυμμένος πίσω από το μνήμα τρέχει, σπρώχνει τον επίτροπο μέσα στην εκκλησία, κλειδώνει την πόρτα και γίνεται άφαντος. Αργότερα θα ομολογήσει το έγκλημά του στο εξωτερικό όπου βρισκόταν και θα μιλήσει σε συγχωριανούς για τις τύψεις και το κρίμα που κουβαλούσε.

Το τελευταίο “γιατί” του Παπακώστα θα ανοίξει έναν κύκλο αίματος στο χωριό, που θα κλείσει με το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Απάντηση στο γιατί θα δώσει σίγουρα η ιστορία. Αυτό που είναι σίγουρο, είναι ότι η βία και το αίμα έφεραν το διχασμό και αποκλειστικά υπεύθυνοι είναι αυτοί που άρχισαν πρώτοι.

Ζ.Λ.

Ο ΠΑΠΑ-ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΓΧΟΝΗ

Νεότερος αδερφός του παπα-Κώστα Σταμπουλή , που δολοφόνησαν οι κομιτατζήδες το 1905. Γεννήθηκε το 1874 στη Σκοπιά και σπούδασε δάσκαλος στο Μοναστήρι, επάγγελμα που εξάσκησε σε διάφορα χωριά της περιφέρειας Φλώρινας μέχρι που έγινε κληρικός. Εκάρη κατά το έτος 1927. Πριν γίνει κληρικός ταξίδεψε και παρέμεινε για μεγαλο χρονικό διάστημα στην Κων/πουλη, όπου έμαθε βυζαντινή μουσική. Αργότερα έφυγε για την Αμερική και όταν γύρισε έγινε μέλος της εθνικής οργάνωσης “Παύλος Μελάς” στο παράρτημα της Φλώρινας ως αγγελιοφόρος ή τροφοδότης και όργανο κατασκοπίας σύμφωνα με το ατομικό βιβλιάριο που σώζεται. Σκοπός της οργάνωσης βάσει του άρθρου 2 ήταν: α) η υπεράσπιση των συμφερόντων των μελών , η αδελφική συνένωση αυτών ανεξαρτήτως πολιτικής αποχρώσεως για την εξυπηρέτηση της ηθικής και οικονομικής αυτών καταστάσεως. Β) η επαύξηση και κραταίωση των πατριωτικών γνώσεων και της αγάπης προς την πατρίδα με διαλέξεις και λοιπά μέσα. Ο εσωτερικός κανονισμός υποχρέωνε τα μέλη να είναι αλληλένδετα. Η οργάνωση για τα μέλη, και τα μέλη για την οργάνωση. Αν κάποιο μέλος επληροφορείτο οτιδήποτε με αντεθνική μορφή, έπρεπε να το αναφέρει στην οργάνωση. Δεν πρέπει το μέλος να έχει ανάρμοστη συμπεριφορά, να είναι αλκοολικός, συκοφάντης, ραδιούργος κ.λ. Τη δραστηριότητα του παπα-Δημήτρη τη γνώριζαν οι βουλγαρίζοντες και ως συνεργάτες των Γερμανών που ήσαν, τον καταδίδουν. Η τριπλή κατοχή του 41, τον βρίσκει παπά στην εκκλησία που μαρτύρησε ο αδελφός του. Δε δειλιάζει, περιφρονεί τους προδότες και ποτίζει την ψυχή των κατατρεγμένων με την αγάπη για την Ελλάδα. Τους μιλάει για λευτεριά που δε θα αργήσει να ’ρθει, τους δυναμώνει την πίστη. Τον καταδίδουν λοιπόν και με πρόφαση την ανάκριση για ένα ζευγάρι κιάλια, που βρήκαν στο σπίτι του, πριν λίγες μέρες, ένα πρωινό του Αυγούστου, μια γερμανική κούρσα σταματά έξω από το σπίτι και τον παίρνει μαζί της, μαζί με τον πρόεδρο του χωριού Στογιάννηη Ζώλη και από κει στα κρατητήρια. Δύο μέρες μετά η θλιβερή είδηση έφτασε στο χωριό. Ο παπάς, ο μουσικός του “Αριστοτέλη” Θωμαΐδης, και δεκαπέντε άλλοι έλληνες πατριώτες, κρεμάστηκαν στο δημόσιος δρόμο μεταξύ Πρώτης και Κλαδοράχης σαν αντίποινα για σαμποτάζ και φόνους Γερμανών στρατιωτών.

-Θα με στείλουν να συναντήσω τον αδελφό μου, έλεγε. Ίδιοι έστειλαν και αυτόν αφήνοντας τέσσερα ορφανά και τους Σταμπουλήδες να κλαίνε το δεύτερο θύμα μάσα σε λίγα χρόνια, χωρίς παρηγοριά και το γένος το λευιτικό να προσθέσει στο βωμό του νέα θύματα, γιατί οι ακατάλυτες αξίες που υπηρετούσε, τότε πληρώνονταν με αίμα.
L.Z.