Περίπου σαράντα χρόνια, πριν την τουρκική εισβολή στην
περιοχή της Φλώρινας, τα μέρη αυτά τα είχε καταλάβει ο Στέφανος Δουσάν,
ηγεμόνας των Σέρβων. Οι Σέρβοι ήταν ομόθρησκο έθνος και η κατοχή τους δεν ήταν
σκληρή για τους κατοίκους της περιοχής μας. Οι Φλωρινιώτες δεν έγιναν
Σέρβοι. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός μάλιστα, εκείνη την περίοδο, έγραφε για τον Χλερηνό και τους κατοίκους του, που
ήταν ρωμαίοι πολίτες, δηλαδή Ρωμιοί, υπήκοοι της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Οι Οσμανλήδες Τούρκοι όμως πλησίαζαν και καταλάμβαναν
τα μέρη της Μακεδονίας. Ο Χατζή Εβρένος Μπέης, όπως αναφέρει ο Μπωζούρ, ο
Γάλλος πρόξενος της Θεσσαλονίκης, ήταν ένα πανίσχυρος Μπέης που έγινε θρύλος
για τους μουσουλμάνους της Μακεδονίας. Ο Χατζή Εβρένος νίκησε τους Έλληνες στην
περιοχή των Γιαννιτσών και έσφαξε με το σπαθί του πάνω από τρεις χιλιάδες
Έλληνες, κατά τον θρύλο. Και επειδή κατέλαβε την χώρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο
Σουλτάνος του έδωσε μια τεράστια έκταση στην περιοχή των Γιαννιτσών. Ο
γιος του Αλή Μπέης κατέλαβε πολλά μέρη, αλλά δυσαρέστησε τον Σουλτάνο με την
συμπεριφορά του και αποκεφαλίστηκε. Τον έθαψαν μέσα σε ένα τζαμί στα Γιαννιτσά.
Ο Αλή Μπέης είχε ένα γιο, τον Γαζή Γιακούμπ Μπέη Εβρένο, που σε νεαρή ηλικία,
πολιόρκησε τα κάστρα του Χλερηνού και τα κατέλαβε. Δεν γνωρίζουμε αν τα κάστρα
έπεσαν με συμφωνία ή με έφοδο. Οι θρύλοι των μουσουλμάνων της Φλώρινας
αναφέρουν και δόλο και συμφωνία.
Ο Γιακούμπ Μπέης κατέλαβε την περιοχή της Φλώρινας,
σύμφωνα με τον συγγραφέα Μεχμέτ Τεφίκ. Ακριβή χρονολογία δεν γνωρίζουμε.
Πιθανότατα το 1383, καθώς για το Μοναστήρι γνωρίζουμε ότι έγιναν σκληρές μάχες
και τέλος κατελήφθη κατόπιν συμφωνίας, από τον Τιμούρ Τας Μπέη, το έτος
εγίρας 784, και σύμφωνα με το χριστιανικό ημερολόγιο, το έτος 1382
– 1383 μ.Χ. Ο ίδιος Πασάς, ο Τιμούρ Τας Μπέης κατέλαβε τον Περλεπέ (Πρίλεπ) την
ίδια χρονιά. Και οι τρεις πόλεις βρίσκονται στην ίδια πεδιάδα. Ο
Σουλτάνος Μουράτ ο Α’, επισκέφτηκε το Μοναστήρι το 1384. Επομένως η
Φλώρινα είχε καταληφθεί πριν το 1384. Οι Τούρκοι κατέλαβαν τα μέρη μας
πολύ νωρίς, καθώς η Θεσσαλονίκη κατελήφθη οριστικά από τους Τούρκους, το 1430,
και η Κωνσταντινούπολη, το 1453.
Όταν ο Γιακούμπ Μέης υποδούλωσε την περιοχή της
Φλώρινας, διέταξε να γκρεμίσουν όλα τα κάστρα. Το κάστρο του Χλερηνού
ήταν το αρχαίο κάστρο, όπου σήμερα βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος, και το
βυζαντινό κάστρο, που χτίστηκε την εποχή του Ιουστινιανού και βρισκόταν πιο
πάνω προς την κορυφή του λόφου, τα θεμέλια του οποίου υπάρχουν και σήμερα. Με
τις πέτρες του κάστρου έχτισαν νέα σπίτια στην Φλώρινα. Ο Γιακούμπ Μπέης
έκανε την Φλώρινα, η οποία βρισκόταν στην σημερινή της θέση, διοικητικό
κέντρο, της περιοχής του κάμπου της Φλώρινας. Ο Γιακούμπ Μπέης κατοίκησε στο
χωριό Τροπαιούχος μαζί με τις οικογένειες της φρουράς του. Έδιωξε του
χριστιανούς κατοίκους του χωριού, που ονομαζόταν Μάλα, και το χωριό με τον
τουρκικό πληθυσμό το ονόμασε Γαζή Μαχαλεσί, αλλά και Μαχαλά. Έχτισε
μάλιστα και ένα τζαμί στην θέση της εκκλησίας και έναν τεκέ. Οι χριστιανοί
κάτοικοι του χωριού πήραν τα βουνά και ίδρυσαν το χωριό Τούριε, το σημερινό
χωριό Κορυφή. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1923, οι κάτοικοι της
Κορυφής ζήτησαν τις περιουσίες τους, τα σπίτια και τα χωράφια, στον Τροπαιούχο,
αλλά το ελληνικό κράτος δεν τους τα έδωσε, καθώς αυτά ανήκαν στα ανταλλάξιμα.
Μετά το 1383, ο νεαρός Μπέης Γιακούμπ, της πανίσχυρης
οικογένειας των Εβρενών, ήταν ο αφέντης όλης της περιοχή μας. Άνθρωποι, ζώα,
σπίτια, χωράφια και βουνά ανήκαν σε αυτόν. Και η ζωή ακόμη των χριστιανών ήταν
εξαρτημένη από τις αποφάσεις του. Για την περιοχή της Φλώρινας είχε αρχίσει μια
σκληρή περίοδος, και η μόνη λύση για να απαλλαγούν από την βαρβαρότητα των
Οθωμανών ήταν ο εξισλαμισμός. Πολλοί Φλωρινιώτες εξισλαμίστηκαν και άλλαξε η
ζωή τους. Οι περισσότεροι όμως έμειναν πιστοί στον χριστιανισμό και υπέστησαν
τα πάνδεινα. Οι εξισλαμισμένοι, κατά διαταγή του Σουλτάνου, ήταν υποχρεωμένοι
να παντρεύονται με Τούρκους έποικους. Στην Φλώρινα οι πρώτοι Τούρκοι ήταν από
το Ικόνιο, οι γνωστοί Κονιάρηδες και Καραμανλήδες, από την Καππαδοκία. Οι
εξισλαμισμένοι χριστιανοί Φλωρινιώτες συμπεθέριασαν με τους ανατολίτες, πήραν
σπίτια και χωράφια και δημιουργήθηκε μια νέα τάξη μουσουλμάνων, πολύ
φανατικών, που ήθελαν να εξισλαμίσουν όλη την περιοχή και ιδιαίτερα την πόλη
της Φλώρινας. Οι χριστιανικοί ναοί έγιναν τζαμιά και για πάρα πολλά χρόνια δεν
υπήρχε χριστιανικός ναός μέσα στην πόλη.
Από τις επιστολές του Σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Δουσάν,
της περιόδου 1335 – 1345, γνωρίζουμε ότι στην αγορά της Φλώρινας υπήρχε ναός
του αγίου Νικολάου. Όταν όμως οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Φλώρινα ο ναός του
αγίου Νικολάου της αγοράς μετατράπηκε σε τζαμί από τον ίδιο τον Γιακούμπ Μπέη.
Το τζαμί στην οδό Παπακωνσταντίνου Νερέτης, πίσω από την Τράπεζα της Ελλάδος,
τμήμα του οποίου σώζεται και σήμερα είναι το τζαμί του Γιακούμπ Μπέη, που στα
χρόνια της τουρκοκρατία ονομαζόταν Γιακούμπ Μπέη Τζαμί, αλλά και τζαμί της
αγοράς. Το πρώτο κτίσμα, του ναού του αγίου Νικολάου που έγινε τζαμί,
κατεδαφίστηκε το 1750 περίπου και χτίστηκε νέο τζαμί, τμήμα του οποίου υπάρχει
και σήμερα.
Ο Γιακούμπ Μπέης πέθανε σε μεγάλη ηλικία και τον
έθαψαν στο χωριό Τροπαιούχος. Ο τάφος του ήταν τόπος προσκυνήματος για τους
μουσουλμάνους της Φλώρινας, καθώς αυτός κατέλαβε την περιοχή μας και τους
χάρισε περιουσίες που είχαν αρπάξει από τους χριστιανούς. Η διαθήκη του
φυλαγόταν στην Φλώρινα. Η διαθήκη άνοιξε αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του, συγκεκριμένα
στις 30 Ιουλίου 1470. Άφησε χρήματα, μαγαζιά και νερόμυλους για να
χρηματοδοτούνται, το τζαμί του και ο ξενώνας για φτωχούς μουσουλμάνους, που
βρισκόταν στην οδό Κρέσνας, δίπλα στο τζαμί, όπου σήμερα η οικοδομή του Θάνου
Κάπτση (Σούπερ Μάρκετ Γρηγοριάδης). Ο Γιακούμπ Μπέης ήταν Γαζής, δηλαδή
πολεμιστής του Ισλάμ, έναν τίτλο που είχαν οι Σουλτάνοι και οι ισχυροί Μπέηδες.
Η ιστορία της τουρκοκρατίας στην Φλώρινα άρχισε με
έναν νεαρό Μπέη, τον Γιακούμπ Μπέη, που κατέλαβε την Φλώρινα, και τελείωσε με
έναν νεαρό Έλληνα αξιωματικό, τον υπίλαρχο Ιωάννη Άρτη, που απελευθέρωσε την
Φλώρινα στις 7 Νοεμβρίου 1912, μετά από περίπου 528 χρόνια δουλείας.
Βαρέθηκα να ακούω διάφορες εκδοχές για τις Φωτιές της
Φλώρινας, από ειδικούς και μη, και ο καθένας με τον τρόπο του να συνδέει το
έθιμο ανάλογα με τα πιστεύω του. Εμείς, παιδιά τότε, στις αρχές της δεκαετίας
του 1960, λέγαμε «οι Φωτιές». Αντίθετα οι δάσκαλοί μας επέμεναν κάθε φορά με
την εκδοχή, ότι οι φωτιές συμβόλιζαν τις φωτιές που άναψαν οι βοσκοί την νύχτα
που γεννήθηκε ο Χριστός. Ποιος τους άκουγε όμως. Δική τους εκδοχήκαι άσχετοι με το έθιμο.
Και αργότερα, το 1967, έγινε ο πρώτος διωγμός του
εθίμου από τον Μητροπολίτη Αυγουστίνο Καντιώτη. Τότε έκπληκτοι ακούσαμε από τον
άμβωνα ότι οι Φωτιές της Φλώρινας είναι ειδωλολατρικό έθιμο. Άλλο και τούτο.
Από την μια οι δάσκαλοι, που το παρουσίαζαν ως χριστιανικό και από την άλλη ο
Μητροπολίτης που το θεωρούσε παγανιστικό. Και εμείς ούτε τους δασκάλους
πιστέψαμε, ούτε τον Μητροπολίτη, καθώς για μας οι Φωτιές ήταν ένα ομαδικό
παιχνίδι περιπέτειας, δράσης, ανδρείας, ηρωισμού και ανταγωνισμού μεταξύ των
γειτονιών. Ένα παιχνίδι μερικών εβδομάδων, που κατέληγε στο άναμμα των φωτιών
την νύχτα της 23ης προς 24ης Δεκεμβρίου, με την συμμετοχή όλων των κατοίκων της
πόλης.
Από πολύ μικρός συμμετείχα στην ομάδα της γειτονιάς,
και στα δέκα μου χρόνια ήμουν ικανότατος για τις πεζοπορίες στο βουνό και τις
νυχτερινές επιδρομές στην πόλη. Τότε που κάθε γειτονιά είχε την δική της ομάδα
παιδιών και την δική της φωτιά στο κέντρο της γειτονιάς. Τότε που υπήρχε
μεγάλος ανταγωνισμός, αλλά και συγκρούσεις. Ήταν ένα μοναδικό παιχνίδι, και
ήταν μόνο για αγόρια. Τα κορίτσια δεν συμμετείχαν σε αυτή την περιπέτεια, καθώς
τότε όλα τα κορίτσια ήταν περιορισμένα στο σπίτι.
Από τις αρχές του Νοεμβρίου, που ο καιρός ήταν καλός
και οι λόφοι δεν είχαν χιόνια, οι ομάδες των παιδιών των γειτονιών, πήγαιναν να
κόψουν κέδρα. Η συνθηματική φράση «πάμε για σπρένκες» σήμαινε πάμε στο βουνό να
κόψουμε κέδρα. Τσεκουράκια, πριόνια, τριχιές και ξεκινούσαμε από το ανηφορικό
μονοπάτι. Περνούσαμε από το ΦΟΟΦ, που τότε ήταν ένας βράχος με θέα, πίναμε νερό
από την βρύση, όπου σήμερα είναι η Αγία Κυριακή και συνεχίζαμε το μονοπάτι προς
το Ιτς – Μπουνάρ. Περνούσαμε την κορυφή και φτάναμε στα βοσκοτόπια της Σκοπιάς,
που ήταν γεμάτα σπρένκες. Η διαδρομή από τα μονοπάτια του βουνού κρατούσε μια
ώρα.
Στην πλαγιά έβοσκαν τα πρόβατα της Σκοπιάς, και μόλις
τα σκυλιά αντιλαμβανόταν την παρουσία μας, ορμούσαν όλα μαζί. Ποιος λογάριαζε
τα σκυλιά όμως, αυτά υποχωρούσαν με τις πρώτες πέτρες που τους ρίχναμε. Λίγη
ξεκούραση ήταν απαραίτητη μετά τόσο περπάτημα. Καθόμασταν λοιπόν μέσα στα
πολυβολεία, που τότε ήταν σε καλή κατάσταση, καθώς ο πόλεμος είχε τελειώσει
λίγα χρόνια πριν, και μοιραζόμασταν τα βρασμένα κάστανα που είχαμε στις τσέπες
μας. Μετά αρχίζαμε την δουλεία.
Χωνόμασταν κάτω από τις σπρένκες, περνούσαμε μια
τριχιά και τραβούσαμε τις δυο άκρες, έτσι που τα κλαδιά δεν εμπόδιζαν αυτόν που
έκοβε τον κορμό. Τις κομμένες σπρένκες τις πηγαίναμε στην κορυφή και όταν
τελειώναμε άρχιζε η πεζοπορία της επιστροφής, που δεν ήταν και τόσο εύκολη,
επειδή κάθε παιδί έσερνε και μια σπρένκα. Και ήμασταν όλοι μικροί, από δέκα
μέχρι δεκατεσσάρων χρονών. Πολλές φορές μας έπιανε το σκοτάδι και τότε ανάβαμε
τους φακούς που είχαμε μαζί μας.
Ήταν εκείνοι οι τετράγωνοι φακοί με τις πλακέ
μπαταρίες, που χωρούσαν στις τσέπες μας. Χωρίς φωνές κατεβαίναμε το μονοπάτι
του Ίτς-Μπουνάρ και με οδηγό τον πρώτο που πότε άναβε και πότε έσβηνε τον φακό
του, καθώς το μονοπάτι φαινόταν από την πόλη και δεν θέλαμε να γίνουμε
αντιληπτοί από τα παιδιά άλλων γειτονιών, επειδή υπήρχε ο κίνδυνος να φέρουν
μεγάλα παιδιά και να μας πάρουν τις σπρένκες. Μόλις φτάναμε στον βράχο, όπου
είναι σήμερα το ΦΟΟΦ, σταματούσαμε να πάρουμε μια ανάσα.
Ακριβώς κάτω, στους πρόποδες του βουνού ήταν το σπίτι
της Άγγιας, όπου στην αυλή της βάζαμε τις σπρένκες. Το κατέβασμα γινόταν στην
ευθεία και όχι από το μονοπάτι. Κατρακυλούσαμε και εμείς και οι σπρένκες και
γεμάτοι χαρά, μόλις φτάναμε στην αυλή τις δέναμε και κρεμούσαμε ένα κουδούνι,
για λόγους ασφαλείας. Η αποστολή είχε τελειώσει.
Στο βουνό πηγαίναμε κάθε Σάββατο το μεσημέρι, πριν
πιάσουν τα χιόνια. Τις άλλες ημέρες, αφού διαβάζαμε τα μαθήματα της επόμενης
ημέρας και μόλις έπιανε το σκοτάδι, σαν σκιές μαζευόμασταν σε κάποια γωνιά
έτοιμοι για δράση. Τότε στις εφτά το βράδυ δεν κυκλοφορούσε κανείς στους
δρόμους. Μόνο ο κεντρικός δρόμος είχε κίνηση, από αυτούς που έβγαιναν για να
κάνουν την βόλτα τους. Οι άλλοι δρόμοι ήταν έρημοι. Αυτοκίνητα δεν υπήρχαν, και
οι λάμπες στους στύλους φώτιζαν ελάχιστα. Ιδανικό περιβάλλον για επιδρομές και
κλέψιμο ξύλων.
Ξεκινούσαμε λοιπόν μέσα στο σκοτάδι και χτενίζαμε
όλους τους δρόμους για να βρούμε ξύλα. Μπαίναμε κρυφά στις αυλές και παίρναμε
λίγα καυσόξυλα. Και αν κανένας νοικοκύρης μας έπαιρνε χαμπάρι έβαζε τις φωνές
και τίποτε περισσότερο. Όλοι δεχόταν το έθιμο. Το κλέψιμο ξύλων επιτρεπόταν
πριν τις Φωτιές. Πολλοί το θεωρούσαν και γούρι. Αρπάζαμε ό,τι ξύλινο βρίσκαμε
μπροστά μας, ό,τι μπορούσε να καεί στη φωτιά. Τα κλεμμένα ξύλα τα συγκεντρώναμε
σε ένα άλλο σπίτι, στο σπίτι της Αλίκης κοντά στη γέφυρα.
Μια φορά βρήκαμε παλιά καδρόνια, ότι καλύτερο για την
φωτιά μας, και σαλτάραμε έναν τοίχο τέσσερα μέτρα ύψος. Με κόπο καταφέραμε να
πάρομε μερικά. Δυο, δυο παιδιά με ένα καδρόνι στους ώμους τρέχαμε στο σκοτάδι
μέσα σε ξένες γειτονιές. Μόλις φτάσαμε στο Γιάζι μας επιτέθηκαν τα παιδιά αυτής
της γειτονιάς για να μας πάρουν τα καδρόνια. Ακολούθησε συμπλοκή. Τα καδρόνια
όμως τα σώσαμε και τα μεταφέραμε στη γειτονιά μας.
Αυτά γινόταν κάθε βράδυ σε όλη την Φλώρινα. Και όταν
πλησίαζαν οι μέρες για τις Φωτιές, οι αυλές και της Άγγιας και της Αλίκης ήταν
γεμάτες από σπρένκες και ξύλα. Υπήρχε κίνδυνος να εισβάλλουν παιδιά άλλης
γειτονιάς και να μας κλέψουν τις σπρένκες και τα ξύλα. Τις νύχτες εκείνες όλο
και κάποιοι φύλαγαν. Τις σπρένκες και τα ξύλα τα φύλαγαν οι νοικοκύρηδες των
σπιτιών, που μας παραχωρούσαν τις αυλές τους, αλλά και οι νέοι άνδρες της
γειτονιάς. Έτσι, οι κόποι μας δεν πήγαιναν χαμένοι.
Στις 23 Δεκεμβρίου έκλειναν τα σχολεία για τις
διακοπές των Χριστουγέννων. Μετά την σχολική γιορτή, που δεν μας άγγιζε, καθώς
στο νου μας είχαμε τις Φωτιές, ετοιμαζόμασταν για την τελική φάση. Το μεσημέρι,
όλοι με φτυάρια και κασμάδες μαζευόμασταν στο πάρκο, όπου σήμερα το κτήριο του
«Αριστοτέλη», και αρχίζαμε το σκάψιμο της τρύπας, όπου θα ανάβαμε την φωτιά. Η
τρύπα της φωτιάς γινόταν κλιμακωτά, δηλαδή σκάβαμε σκαλοπάτια κυκλικά. Μετά
τοποθετούσαμε τα ξύλα και φτιάχναμε μια πυραμίδα τριών μέτρων περίπου. Φέρναμε
και τις σπρένκες και όλα ήταν έτοιμα πριν σκοτεινιάσει. Μετά χωριζόμασταν σε
ομάδες δυο και τριών παιδιών και σκορπούσαμε στην γειτονιά για να πούμε τα
κάλαντα. Χτυπούσαμε τις πόρτες και τραγουδούσαμε:
«Ξύλα πολλά για κάλαντα / ξύλα για την φωτιά μας / που
θα ανάψομε εδώ / εδώ στην γειτονιά μας». Και αν η πόρτα δεν άνοιγε έγκαιρα
χτυπούσαμε επίμονα την πόρτα φωνάζοντας ρυθμικά «Ξύλα για κάλαντα / ξύλα για
κάλαντα». Από τα φτωχά σπίτια παίρναμε καυσόξυλα και από τα πλούσια δραχμές. Με
τα χρήματα που συγκεντρώναμε αγοράζαμε ένα τενεκέ πετρέλαιο από το βενζινάδικο
του Μήτσου Γαϊτάνη, που βρισκόταν στην Δημοτική Αγορά. Όλα ήταν έτοιμα για την
φωτιά.
Και σαν πλησίαζαν τα μεσάνυχτα, όλοι ήταν στους
δρόμους, εκτός τα κορίτσια, που οι γονείς δεν τους επέτρεπαν να βγουν στις
Φωτιές. Εμείς τα αγόρια της γειτονιάς πρωτοστατούσαμε και μόλις γινόταν η ώρα
δώδεκα ακριβώς ανάβαμε την φωτιά. Όλοι οι γείτονες γύρω από την φωτιά περίμεναν
να πάρει καλά η φωτιά για να απολαύσουν το θέαμα. Και μόλις οι πρώτες φλόγες
άρχιζαν να βγαίνουν από τα στοιβαγμένα ξύλα, ο αρχηγός της ομάδας των παιδιών
έπαιρνε την πρώτη σπρένκα, την σήκωνε ψηλά και έτρεχε προς την φωτιά. Την
έριχνε και κάποιος άλλος την κρατούσε σταθερά πάνω στη φωτιά με ένα μακρύ ξύλο.
Το κέδρο έβγαζε σπίθες, σαν πυροτέχνημα και μαζί τον χαρακτηριστικό του ήχο.
Όλοι όσοι παρακολουθούσαν το θέαμα ζητωκραύγαζαν και χειροκροτούσαν.
Μετά έδιναν ευχές για τα Χριστούγεννα. Όλα τα παιδιά
που συμμετείχαν έριχναν μια σπρένκα στη φωτιά και το θεωρούσαν τιμή. Κανείς δεν
έριχνε σπρένκα αν δεν ζητούσε την άδεια από τα παιδιά. Οι γείτονες απολάμβαναν
την φωτιά και οι γυναίκες τραγουδούσαν κανένα χριστουγεννιάτικο τραγούδι.
Κεράσματα δεν υπήρχαν. Ο καθένας έφερνε από το σπίτι του συνήθως βρασμένα
κάστανα και οι γεροντότεροι κανένα γκιουμάκι με τσίπουρο για να βράσουν ποντς.
Όλοι απολάμβαναν το θέαμα της φωτιάς, και όταν
τελείωναν οι σπρένκες, εμείς τα παιδιά φεύγαμε όλοι μαζί για να επισκεφτούμε
τις φωτιές των άλλων γειτονιών. Όλη τη νύχτα τριγυρνούσαμε στην πόλη από φωτιά
σε φωτιά και τα ξημερώματα γυρίζαμε στη δική μας που έκαιγε ακόμη. Εκεί
καθόμασταν και περιμέναμε να ξημερώσει, να φανούν οι μάνες μας με το κατσί
(φτυαράκι) στο χέρι για να πάρουν αναμμένα κάρβουνα για να ανάψουν την σόμπα.
Ήταν γούρι λέγανε για όλη την χρονιά. Τότε πηγαίναμε και εμείς για ύπνο.
Η «αγχόνη» με την οποία απαγχονίστηκε ο Θεόδωρος Θωμαΐδης.
1. Παπα-Δημήτριος ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ
Εφημέριος του χωριού Σκοπιάς Ν. Φλώρινας, γόνος οικογένειας Μακεδονομάχου, γεννημένος το 1874. Συνελήφθηκε τη νύχτα στο σπίτι του από τους Ναζί, με το πρόσχημα «σύντομης ανακριτικής διαδικασίας», κατόπιν υπόδειξης της Βουλγαρικής προπαγάνδας.
2. Θεόδωρος ΘΩΜΑΪΔΗΣ
Διακεκριμένος Μουσικός, Μαέστρος της Μικτής Χορωδίας του Φ.Σ.Φ. «Ο Αριστοτέλης», γεννημένος στο Μοναστήρι το 1907. Συνελήφθηκε τη νύχτα με τις πιτζάμες στο σπίτι του από τους Ναζί, το πρόσχημα «σύντομης ανακριτικής διαδικασίας», κατόπιν υπόδειξης της Βουλγαρικής προπαγάνδας.
4. Μεθόδιος ΜΠΕΡΕΑΣ
Στέλεχος του ΚΚΕ από τον Άγιο Παντελεήμονα Φλώρινας, εργάτης γεννημένος το 1910, ο οποίος συλλαμβάνεται στις Άνω Κλεινές, εν ώρα εργασίας.
5. Αλέξανδρος ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ
Κάτοικος Φλώρινας, γεννημένος στην Ανδριανούπολη το 1909, ηλεκτροτεχνίτης και υπάλληλος της Ηλεκτρικής Εταιρείας Φλώρινας. (Άγνωστο πώς και γιατί συνελήφθη).
6. Ναούμ ΚΩΣΤΙΔΗΣ
Από τη Μελίτη Φλώρινας, γεννημένος το 1879. Συνελήφθη «αυθαίρετα» από τους Ναζί στο χωριό του ενώ εργαζόταν, κατόπιν υπόδειξης μελών της ΟΧΡΑΝΑ.
7. Αθανάσιος ΚΟΥΓΙΟΥΜΤΖΗΣ
Έφεδρος ανθυπολοχαγός από την Πετρούσα της Δράμας, γεννημένος το 1914, μέλος της Επιτροπής Αμυνταίου του ΕΑΜ. Κάτοικος Αμυνταίου Φλώρινας. (Άγνωστο πώς και γιατί συνελήφθη).
8. Απόστολος ΡΩΜΑΝΙΔΗΣ
Γεωργός από το χωριό Κάτω Κλεινές Φλώρινας, γεννημένος στο Καρς Καυκάσου. Συνελήφθηκε από τους Ναζί «αυθαίρετα» στο χωριό του.
9. Γρηγόριος ΤΣΗΤΟΣ
Δάσκαλος γεννημένος το 1880 στη Χίνκα Ιωαννίνων. Κρατούμενος στις Γερμανικές Φυλακές Φλώρινας. (Αγνώστων λοιπών στοιχείων).
10. Νικόλαος ΤΣΑΚΙΡΗΣ
Ιδιώτης από τη Φλώρινα, στέλεχος της ΕΠΟΝ. Συνελήφθηκε από τους Ναζί, με το πρόσχημα «σύντομης ανακριτικής διαδικασίας».
11. Ιωάννης ΤΣΩΡΓΟΣ
Υλοτόμος- υπάλληλος της Εθνικής Τράπεζας Φλώρινας από τα Αμάραντα Κονίτσης –Ιωαννίνων, γεννημένος το 1911. Βρισκόμενος ως πρόσφυγας πολέμου στη Φλώρινα (διέμενε στην αδερφή του, συνελήφθηκε από τους Ναζί εν ώρα εργασίας, στις 09/08/1943, ως τελευταίος από τους 15 πατριώτες.
12. Χαράλαμπος ΤΟΡΩΝΗΣ
Καφεπώλης γεννημένος στην Κιουταχεία της Μικράς Ασίας, κάτοικος Φλώρινας, στέλεχος της ΕΠΟΝ. Συνελήφθηκε «αυθαίρετα» τη νύχτα της 08/08/1943.
13. Τριαντάφυλλος ΤΗΛΚΕΡΙΔΗΣ
Γεωργός από το χωρίο Κάτω Κλεινές Φλώρινας. Συνελήφθηκε «αφνιδίως» στο χωριό του από τους Ναζί.
14. Ααρών ΛΕΒΗ
Εβραίος έμπορος από τα Τρίκαλα (με επιβεβαιωμένα στοιχεία από το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο). Βρέθηκε στη Φλώρινα για επαγγελματική δοσοληψία ανταλλαγής εμπορευμάτων με είδος, και «βρέθηκε» κρατούμενος των Ναζί.
15. Νισίμ ΜΠΑΤΗΣ
Εβραίος έμπορος από τα Ιωάννινα, (με επιβεβαιωμένα στοιχεία από το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο). Βρέθηκε στη Φλώρινα για επαγγελματική δοσοληψία ανταλλαγής λαδιού με σιτηρά, «βρέθηκε» κρατούμενος των Ναζί.
Το ξεκίνημα της εκδήλωσης την Κυριακή 29/7/2012
Δεν είμαστε διόλου βέβαιοι από που πήρε το όνομά της. Αυτό όμως δεν μας εμποδίζει να γνωρίζουμε σε βάθος το χαρακτήρα της. Είναι γη καρτερική. Με την ήρεμη απαντοχή και τη σθεναρή σιωπή άντεξε το βάρος και τις αναποδιές των καιρών μετρώντας τα μερόνυχτα κουκουλωμένη κάτω από το χειμωνιάτικο σινιάκι. Από το δέκα χιλιάδες τουλάχιστον π.Χ. γνώρισε το μεγαλείο των αρχαίων Μακεδόνων, τη Ρωμαϊκή κατάκτηση και ‘έπειτα ξανά το μεγαλείο της μεγάλης αυτοκρατορίας των Ρωμαίων.
Είναι και γη σκληρή, και απαιτητική, ως κατά σήμερα ξέρει καλά πώς ν ταπεινώνει την έπαρση να εκθέτει την αυθάδεια, ιστορώντας το ήθος του μέτρου.
Τα θεμέλιά μου στα βουνά και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους. Την σήκωσαν στον ώμο την άντεξαν οι Φλωρινιώτες τούτη τη γη, που τους χαρίστηκε σωστό δώρο Θεού. Την άντεξαν και την αγάπησαν και πήραν ως και τα χούγια της, καρτερικά δυνατοί και φυσικά ταπεινή. Σοφοί μέσα στη σιωπή, απλοί και αποτελεσματικοί στα έργα, πλούσιοι σε συναισθήματα αφτιασίδωτα αυθεντικοί στις σχέσεις τους ακόμη και στις πιο καθημερινές.
Του Δημήτρη Παπαδόπουλου (Εκπαιδευτικού)
Μακεδόνες και Μακεδόνισσες,
Χαίρομαι που βρίσκομαι ανάμεσά σας και για να σας πως την αλήθεια την ονειρευόμουν αυτή τη στιγμή, αυτή την εκδήλωση για χρόνια. Πριν προχωρήσω όμως θα ήθελα να συγχαρώ και να ευχαριστήσω τα μέλη του πολιτιστικού Συλλόγου Σιταριάς «Νέοι Ορίζοντες» και ιδιαίτερα τον πρόεδρο του συλλόγου κ. Ζήση Στογιάννου και τη σύζυγό του Λουΐζα που πραγματοποίησαν το Πρώτο και το Δεύτερο Παμμακεδονικό Αντάμωμα εδώ στη Σιταριά και το οποίο πλέον έχει γίνει θεσμός. Ευχαριστούμε και το Δήμο Φλώρινας και την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας που συμπαραστάθηκαν στην επιτυχή έκβαση αυτής της προσπάθειας. Ως επίσης ευχαριστούμε και τα άτομα τα οποία με διακριτικότητα και λεπτότητα βοήθησαν στη διοργάνωση αυτής της εκδήλωσης.
Ένα άτομο που θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα είναι ο κ. Δημήτρης Γουματζίδης που επαξίως αντιπροσώπευσε τις Παμμακεδονικές Ενώσεις Υφηλίου στον Ελλαδικό χώρο.
Αγαπητοί Φίλοι, είναι αλήθεια πως οι καιροί είναι δύσκολοι για όλους μας, αλλά ας μην ξεχνάμε πως ο ελληνισμός στο διάβα του χρόνου αντιμετώπισε πολύ δύσκολες καταστάσεις και στιγμές και πάντοτε κατάφερνε να τις ξεπεράσει. Και τώρα σ’ αυτές τις δύσκολες στιγμές δεν θα γονατίσουμε γιατί όπως έλεγε και ο Γέρος του Μοριά: «Οι Έλληνες ακόμα και στους θεούς όρθιοι μιλάνε».
Όλοι μας ενωμένοι πρέπει να αγωνιστούμε για τη διασφάλιση της εθνικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της ιστορίας του τόπου μας. Ιδιαίτερα η Νεολαία μας, η Νεολαία που μας περιβάλλει σήμερα η εντός και εκτός Ελλάδας είναι η οντότητα που θα παραλάβει τη σκυτάλη για να ξεχυθεί στα διάφορα παγκόσμια φόρα για να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Ελλάδας, και για μας τους απόδημους, τα συμφέροντα της Γενέτειρας.
Ο Ίων Δραγούμης, ο ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ του έθνους έλεγε: «Μου αρέσει να ζω μέσα στο έθνος μου για τον εαυτό μου κι ακουμπώντας επάνω του να γίνομαι πιο άνθρωπος, δηλαδή κάτι περισσότερο ή τελειότερο από τον άνθρωπο. Ο καθένας γεννήθηκε σωτήρας του έθνους του. Λίγοι όμως ξέρουν πως γεννήθηκαν τέτοιοι, δηλαδή πως αυτοί θα το σώσουν, αν θέλουν.
Πρέπει να φαντάζομαι πως από μένα μόνο εξαρτάται η σωτηρία του έθνους. Και αν δεν ήμουν εγώ, δεν θα ήταν κανένας άλλος που να το σώσει. Ή να μην κοιτάζω τι κάνουν οι άλλοι και να φαντάζομαι πως μόνο εγώ έχω το μεγάλο χρέος της σωτηρίας».
Αυτές οι στιγμές που πραγματοποιούνται εδώ πάνω στην ακριτική Σιταριά, είναι ιστορικές στιγμές. Σας εξομολογούμαι πως είμαι/είμαστε – γιατί πρέπει να είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ-υπερήφανοι για το έθνος μας, για τον απανταχού Ελληνισμό για την ελληνική Νεολαία που είναι μαζί μας αυτό το Σαββατοκύριακο από πολλά μέρη της Ελλάδας και το εξωτερικό. Οι Νεολαίοι που κατέφτασαν από το εξωτερικό είναι Ελληνο-Αμερικανοί πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς, αλλά έχουν κλείσει την αγάπη για τον τόπο μας, για τα ήθη και έθιμά μας, για τους παραδοσιακούς μας χορούς και τη μουσική του τόπου μας βαθιά μέσα στην ψυχή τους. Ευχαριστώ τον Γιώργο τον Παπαδόπουλο, πρώην Ύπατο Πρόεδρο της Παμμακεδονικής Ένωσης ΗΠΑ και Χοροδιδάσκαλο και Συντονιστή Νεολαίας της Παμμακεδονικής που μέσα σ’ αυτούς τους οικονομικά δύσκολους καιρούς κατάφερε οι «Υιοί και Θυγατέρες του Μεγάλου Αλεξάνδρου» να είναι παρόντες σ’ αυτή τη μεγάλη πολιτιστική εκδήλωση της Μακεδονίας μας.
Επίσης ευχαριστώ τους Ύπατο Πρόεδρο της Παμμακεδονικής ΗΠΑ, κ. Κώστα Χατζιστεφανίδη και τον Αντιπρόεδρο Δρ. Παναγιώτη Μπαλτατζή, τους πρώην Υπάτους και Κυβερνήτες της Παμμακεδονικής ΗΠΑ, αλλά και τους προέδρους των Παμμακεδονικών Αυστραλίας, Αφρικής και Ευρώπης κυρίους Δημήτρη Μηνά, Αμύντα Παπαθανασίου και Πατέρα Παντελεήμων Τσορμπατσόγλου και φυσικά όλους που ταξίδεψαν από μακριά και κοντά για να είμαστε όλοι μαζί στην ιστορική αυτή εκδήλωση.
Ο πλούτος των παραδοσιακών χορών της πατρίδας μας είναι απαράμιλλος. Οι χοροί αντικατοπτρίζουν την εθνική μας παράδοση και ταυτόχρονα εκφράζουν τις κατά τόπους ιδιαιτερότητες. Κάθε περιοχή έχει τους δικούς της χορούς. Η Μακεδονία είναι ίσως μια από τις πιο πλούσιες περιοχές της Ελλάδας σε χορούς τραγούδια λαϊκά δρώμενα και χορευτικές παραδόσεις. Ας χαρούμε λοιπόν αυτό το Σαββατοκύριακο τους χορούς και τα μουσικά ακούσματα της Μακεδονίας μας που οι αντίλαλοί τους χάνονται στα βάθη των αιώνων εδώ στις παραμεθόριες περιοχές της ελληνικής μας γης.
Σας ευχαριστώ
Στη λήξη του 2ου Παμμακεδονικού Ανταμώματος στη Σιταριά παραβρέθηκε ο Δήμαρχος Φλώρινας κ. Γιάννης Βοσκόπουλος, την Κυριακή 15 Ιουλίου 2012, ο οποίος μίλησε χωρίς να "μασά" τα λόγια του πράγμα σπάνιο για πολιτικό.
Ο Δήμαρχος στην ομιλία του είπε:
«Συμπατριώτες μου, φίλες και φίλοι. Νέοι και νέες. Αγαπητά μας Μακεδονόπουλα.
Το δεύτερο Παμμακεδονικό αντάμωμα φτάνει σήμερα στο τέλος του. Μια εκδήλωση που στέφεται με απόλυτη επιτυχία και τα εύσημα ανήκουν στους διοργανωτές και στα παιδιά μας που συμμετείχαν σ’ αυτό και μας έδωσαν ανείπωτη χαρά και ελπίδα. Πως η χώρα μας, η πατρίδα, η Ελλάδα μπορεί και θα συνεχίσει να ζει, ξεπερνώντας κάθε δυσκολία.
Τα νιάτα, η νεολαία μας, με την τριήμερη παρουσία της εδώ στη Σιταριά, μας έδειξε το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε, το δρόμο της ενότητας, της δουλειάς και της κοινής δράσης. Πως η πατρίδα μας με τέτοια νιάτα δεν έχει να φοβηθεί κανέναν.
Η Φλώρινα, η Σιταριά, η Δυτική Μακεδονία, έζησε τρεις μέρες ευτυχίας με τους χιλιάδες επισκέπτες, που παρακολούθησαν τις εκδηλώσεις αλλά και με τους χορευτές και τις χορεύτριες, με τα δικά μας παιδιά, γιατί αυτά είναι παιδιά όλων μας, είναι παιδιά της Μακεδονίας, της Ελλάδας ολόκληρης.
Εδώ στη Σιταριά το φετινό αντάμωμα είναι ξεχωριστό, γιατί η επιτυχία του δημιουργεί σε όλους μας πρόσθετες υποχρεώσεις και ευθύνες για το τρίτο Παμμακεδονικό Αντάμωμα. Να αγκαλιάσει το σύνολο των Μακεδόνων και να αναδείξει με καθαρότητα και δυναμικό τρόπο, εντός και εκτός των ελληνικών τειχών τη γνήσια και αυθεντική έκφραση της Μακεδονικής Ρωμιοσύνης και να προβάλλει την ιστορική της ταυτότητα και τις ιστορικές αξίες και ρίζες της.
-Να φέρουμε πιο κοντά το σύνολο των μακεδονικής καταγωγής, δημιουργώντας σχέσεις αλληλεγγύης και μονιμότερους δεσμούς μεταξύ μας.
-Να δουλέψουμε με τέτοιο τρόπο, ώστε να βάλλουμε τις βάσεις, για να θυμίζουμε στις νέες γενιές, τις ρίζες μας και την μακραίωνη ιστορική μας διαδρομή, ότι εμείς οι Μακεδόνες είμαστε άρρηκτα συνδεδεμένοι με το αρχαίο παρελθόν αλλά και με τον οικουμενικό σύγχρονο Ελληνισμό.
-Να δημιουργήσουμε και όπου υπάρχουν να ενισχύσουμε τις γέφυρες φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στη μητροπολιτική Ελλάδα και την μακεδονική διασπορά, με την πλούσια μουσικοχορευτική παράδοση.
-να δημιουργήσουμε ένα μόνιμο επιστημονικό κέντρο έρευνας, τεκμηρίωσης και πληροφόρησης. Έτσι δίνουμε μια ηχηρή απάντηση σε όλους αυτούς που εξακολουθούν να μην αποδέχονται τη διαπιστωμένη ιστορική πραγματικότητα. Έτσι απαντάμε στη δράση της ολιγάριθμης ομάδας, στα γνωστά εξαπτέρυγα του ψευδεπίγραφου κράτους.
Όλοι αυτοί, γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν έχουν σχέση και ψυχική ζωντανή επαφή με τη Μακεδονία μας.
Η παρουσία τους είναι κίβδηλη και η όποια δράση τους αποτελεί την συνειδητή διαστρέβλωση και αλλοίωση της ιστορίας και της σύγχρονης πραγματικότητας.
Συμπατριώτες μου,
Το δεύτερο Παμμακεδονικό Αντάμωμα δίνει την αποστομωτική απάντηση σε όλους αυτούς, ότι εμείς οι Μακεδόνες δεν ετεροπροσδιοριζόμαστε ούτε ετεροκαθοριζόμαστε. Είμαστε πολίτες της μιας και μοναδικής πατρίδας της Ελλάδας.
Εμμένουμε αταλάντευτα στις πατροπαράδοτες αρχές και αξίες μας της Μακεδονικής Ρωμιοσύνης, στη διαχρονική προσφορά των προγόνων μας και δεν επιτρέπουμε σε κανέναν να θίξει τη συλλογική μας μνήμη.
Εμείς δεν κατασκευάζουμε ιστορία, έχουμε μακραίωνα ιστορία. Εμείς δεν κατασκευάζουμε πολιτισμό, έχουμε πλούσιο πολυπολιτισμό και τον είδανε οι χιλιάδες επισκέπτες που ήρθαν εδώ στη Σιταριά, την καρδιά της Μακεδονίας.
Φίλες και φίλοι
Το δεύτερο Παμμακεδονικό αντάμωμα δεν πρέπει να μείνει στη μνήμη μας ως μια απλή φολκλόρ συνάντηση. Έχει μια πολυδιάσταση. Μας δίνει την ευκαιρία να ξαδούμε την πολιτιστική μας κληρονομιά, την πολιτιστική μας δράση, τις σχέσεις και τη συνεργασία ανάμεσα μας. Πως μπορούμε να ισχυροποιήσουμε με επιχειρήματα τις θέσεις μας ανά τον κόσμο και κυρίως στις κοινότητες όπου ζείτε εσείς οι Απανταχού Μακεδόνες και αποτελείτε τον πρώτο στόχο των ανιστόρητων, γιατί αποτελείτε την γραμμή αντίστασης και το ανάχωμα στα σχέδια τους.
Σε λίγο κλείνει η αυλαία του δεύτερου Παμακεδονικού Ανταμώματος και θα γυρίσουμε όλοι στην καθημερινότητα μας.
Εδώ από τα πατρογονικά μέρη, από τη Σιταριά της Φλώρινας που είναι μικρή σε αριθμό κατοίκων αλλά μεγάλη σε ψυχή και δράση, στο σύμβολο ενότητας των αξιών μας, ας στείλουμε ένα μήνυμα, σε κάθε κατεύθυνση, ότι ενωμένοι και δημιουργικοί, κρατώντας ζωντανά τα ήθη και έθιμα μας, πιστοί στην παράδοση μας, μπορούμε να πετύχουμε τους στόχους μας και να αντιμετωπίσουμε τους ανιστόρητους και τις προκλήσεις τους στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Η καρδιά των Μακεδόνων χτυπάει εδώ ση Σιταριά. Και δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ, με τέτοια περήφανη νεολαία, που είδαμε όλοι το τριήμερο αυτό.
Ευχαριστώ για άλλη μια φορά όλους τους συντελεστές του δεύτερου Παμμακεδονικού Ανταμώματος, αλλά κυρίως ευχαριστώ τους συμπατριώτες μου, που όλο αυτό το τριήμερο με την παρουσία τους είχαν γεμάτο τον τεράστιο αυτό χώρο.
Καλή επάνοδο συμπατριώτισσες και συμπατριώτες μου στο τρίτο Παμμακεδονικό Αντάμωμα.»
Ολοκληρώθηκε με πολύ μεγάλη επιτυχία το 2ο Αντάμωμα των Μακεδόνων στη Σιταριά Φλώρινας, που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος “Νέοι Ορίζοντες”, με συνδιοργανωτές, το Δήμο Φλώρινας και την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Δεκάδες Μακεδονικοί Σύλλογοι, ξεκινώντας από τις γειτονιές της Σιταριάς, αντάμωσαν στην κεντρική πλατεία όπου σαν μια πολύχρωμη θάλασσα, αγκαλιασμένοι και περήφανοι, κρατώντας ΨΗΛΑ τις σημαίες, γιόρτασαν τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την ενσωμάτωση στη ΜΗΤΕΡΑ πατρίδα. Οι Ακριτικοί και πολύπαθοι Μακεδόνες, με ψηλά το κεφάλι, έδειξαν το δρόμο, της τιμής στην πατρίδα και της πλούσιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Το Παμμακεδονικό αντάμωμα ξεκίνησε με το Θρήνο του Παύλου Μελά από τα Χάλκικα της Γουμένισσας και ακολούθησε η “Μακεδονία” όπου 3000 χορευτές ενώθηκαν και χόρεψαν όλοι μαζί, τιμώντας έτσι όσους χάθηκαν και αγωνίστηκαν για τα ιερά αυτά ελληνικά χώματα. Είναι τιμή μας να είμαστε Μακεδόνες είναι τιμή μας να είμαστε Έλληνες.
Ολοκληρώθηκε με αφάνταστη επιτυχία και η δεύτερη μέρα του Παμμακεδονικού Ανταμώματος στη Σιταριάς Φλώρινας. Οι Νέοι Ορίζοντες διοργανώνουν πραγματικά μια σπουδαία εκδήλωση, παρακαταθήκη για όλους μας και αξίζουν τα θερμά μας συγχαρητήρια. Το Σάββατο παρουσίασαν το προγράμματος σύλλογοι από τις Σέρρες την Καβάλα τη Θεσσαλονίκη το Κιλκίς και από άλλες περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την Κυριακή, με τη συμμετοχή πλέον των 70 χορευτικών συγκροτημάτων από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Την ώρα αυτά, τα εβδομήντα συμμετέχοντα χορευτικά συγκροτήματα, με το λάβαρο του συλλόγου τους και την Ελληνική σημαία, χωρισμένα σε τρεις ομάδες των 20-25, θα ξεκινήσουν χορεύοντας, από τρία διαφορετικά σημεία του χωριού, με προορισμό την τεράστια κεντρική πλατεία του χωριού.
Μόλις ανταμώσουν οι τρεις ομάδες χορευτών, υπό τους ήχους της 17μελούς ορχήστρας των «Χάλκινων της Γουμένισσας», θα ξεκινήσει το 2ο Παμμακεδονικό Αντάμωμα με το «Μακεδονία Ξακουστή» και θα συνεχιστεί με τοπικούς χορούς της Φλώρινας και της υπόλοιπης Μακεδονίας.
Στη συνέχεια θα ξεκινήσει το παραδοσιακό γλέντι για όλους μέχρι τις πρωινές ώρες.
Το Παμμακεδονικό Αντάμωμα είναι πρωτοβουλία του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου Σιταριάς «Νέοι Ορίζοντες», και συνδιοργανώνεται από το δήμο Φλώρινας και την Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας. Στην εκδήλωση συμμετέχουν και οι Παμμακεδονικές Ενώσεις Αμερικής, Καναδά και Αυστραλίας.
Το Αντάμωμα είναι ενταγμένο στις εορταστικές εκδηλώσεις του Δήμου Φλώρινας και της Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Να είστε ΟΛΟΙ εκεί για να ζήσετε το μοναδικό αυτό γεγονός από κοντά.
Με ιδιαίτερη μεγάλη επιτυχία ξεκίνησε η πρώτη μέρα του Παμμακεδονικού Ανταμώματος της Σιταριάς Φλώρινας που διοργανώνουν οι Νέοι Ορίζοντες σε συνεργασία με Παμμακεδονικές οργανώσεις από όλο τον κόσμο και Πολιτιστικούς Συλλόγους από όλη την Ελλάδα. Πλήθος κόσμου παρακολούθησε από κοντά το μοναδικό αυτό γεγονός. Οι εκδηλώσεις θα συνεχιστούν με όλο και μεγαλύτερη ένταση το Σάββατο 14 και την Κυριακή 15 Ιουλίου αφού πάνω από 60 Σύλλογοι θα πλημμυρίσουν τη Σιταριά και θα ξεκινήσουν ένα ανεπανάληπτο χορευτικό πανηγύρι που δεν ξανάγινε ποτέ ξανά . Όλοι πρέπει να ζήσουν και να γευτούν από κοντά το ιστορικό αυτό γεγονός. Οι Μακεδόνες δείχνουν το δρόμο της γνήσιας παράδοσης και της λεβεντιάς των Μακεδόνων. Με ψηλά το κεφάλι πάμε όλοι Σιταριά.
Καταγωγή
Για την καταγωγή των Τσιγγάνων διατυπώθηκαν ως τώρα πολλές θεωρίες και απόψεις. Παλιότερα θεωρούσαν σχεδόν βέβαιο ότι οι Τσιγγάνοι προήλθαν από την Αίγυπτο, γι’ αυτό και ονομάστηκαν Αιγύπτιοι ή Γύφτοι. Μελετώντας όμως αργότερα τη γλώσσα τους διαπίστωσαν ότι έμοιαζε πολύ περισσότερο με τη γλώσσα ορισμένων φυλών της Ινδίας. Κατά τον Άγγλο Εθνολόγο Τζ. Μπάροου (1843) και τον Έλληνα I. Πασπάτη (1870) οι Τσιγγάνοι ή Αθίγγανοι είναι καθαρά Ινδική φυλή και καμιά σχέση δεν έχει με τους Αιγύπτιους.
Κατά τον Γάλλο καθηγητή Α. Βαγιάν (1857) είναι Φοίνικες, που κατάγονται από τη φυλή Ρώμνια των Ινδιών.
Κατά την άποψη του Έλληνα ερευνητή Κων. Μπίρη (1942 και 1954) με το όνομα Τσιγγάνοι και τα ομόσημα: Ατσίγγανοι, Γύφτοι, Κατσίβελοι, Γαντζάοι, Νετότσι, Ρώοι Σίντηδες, Ζαπαρόδες κ.λπ., υποδηλώνονται δύο φυλές μελαμψών ανθρώπων, τις οποίες ένωσε η Ιστορία σε μια τύχη: οι Ρωμ, που έχουν καταγωγή Ινδική και αποτελούν κατά πλειονότητα τους καθαυτό Τσιγγάνους και οι Γύφτοι, που είναι αυτόχθονες Αιγύπτιοι. Έτσι, σύμφωνα με τον Κ. Μπίρη, οι Ρωμ εμφανίζονται στην Αίγυπτο περίπου τον 10ο π.Χ. αιώνα σαν επιδρομείς, αλλά πολύ αργότερα (μετά τον 5ο αιώνα) άρχισαν να αφομοιώνονται με τους εξαθλιωμένους Αιγύπτιους (Γύφτους), που μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού στην πατρίδα τους, ήταν αδύνατο να εξακολουθούν να ζουν εκεί, για το ρόλο που είχαν παίξει σε βάρος των Χριστιανών, κατά την περίοδο των διωγμών.
Ο Κ. Φαλτάιτς διατύπωσε μια άλλη θεωρία, ίσως κάπως παρακινδυνευμένη και τολμηρή. Αναρωτιέται αν οι Τσιγγάνοι είναι γηγενής φυλή στην Ευρώπη (σύμφωνα με άλλη θεωρία σκορπίστηκαν στην Ευρώπη κατά την εποχή του Μογγόλου κατακτητή Τσεγγίς Χαν) και αν οι σημερινοί εκπρόσωποί της, τα υπολείμματα παλαιοτάτων λαών, που πριν από χιλιάδες χρόνια κατείχαν την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, κυριαρχώντας στις ηπείρους αυτές με τον πολιτισμό τους.
Σύμφωνα με άλλη θεωρία οι Αθίγγανοι ήταν Χριστιανική αίρεση, που πίστευε στον Χριστό, αλλά θεωρούσαν τον βιβλικό βασιλιά της Ιερουσαλήμ Μελχισεδέκ (πρόδρομο του Αβραάμ) σαν ανώτερο από Αυτόν. Έτσι ονομάστηκαν Μελχισεδεκίτες.
Παραδέχονταν το βάπτισμα αλλά όχι και την περιτομή. Το όνομα Αθίγγανοι ή Άθικτοι
το πήραν, γιατί δεν ανέχονταν να τους θίξουν οι αλλόθρησκοι. Σήμερα η αίρεση αυτή δεν υπάρχει.
Επίσης, σαν Χριστιανική αίρεση, αναφέρονται και με το όνομα Καθάρειοι ή Καθαροί, με χώρα προέλευσης την Περσία, αλλά που στην συνέχεια εγκαταστάθηκαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μετά όμως την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) η αίρεση αυτή διαλύθηκε με συνέπεια πολλοί από αυτούς να συγχωνευτούν με τους Ορθόδοξους, ενώ άλλοι έγιναν Μωαμεθανοί. Σαν υπολείμματα αυτών θεωρούνται οι κρυπτοχριστιανοί Τούρκοι Απτάληδες και οι Πόντιοι Χριστιανοί Αναστενάρηδες, που σήμερα είναι εγκατεστημένοι στη Θράκη.
O ιστορικός Π. Καρολίδης Θεωρεί ότι, τα λόγια του Απόστολου Παύλου που υπάρχουν στην προς Κολασσαείς επιστολή του, αφορούν τους αιρετικούς Αθίγγανους. Γράφει ο Απ. Παύλος: «ει ουν’ αποθάνετε συν τω Χριστώ από των στοιχείων του κόσμου, τι ως ζώντες εν τω κόσμω δογματίζεσθε; Μη άψη, μηδέ ζεύση, μηδέ θίξης». Έτσι φαίνεται πως το όνομα προέρχεται από το στερητικό α και από το ρήμα θιγγάνω, που σημαίνει τον μη θιγγάνοντα, αυτόν δηλαδή που έχει σαν δόγμα το «μη θίγεις».
Ακόμα και στην Παλαιά Διαθήκη μπορεί να αναζητήσει κανείς την αρχική καταγωγή των Τσιγγάνων. Ο πρωτότοκος γιος του Αδάμ, ο Κάιν, ο πλανόδιος αυτός τεχνίτης και γεωργός, ο σκούρος αυτός άνθρωπος, όπως περιγράφεται, θεωρείται μαζί με τους απογόνους του ο δημιουργός κάθε ανθρώπινης τέχνης. Στο δ΄ κεφάλαιο της «Γενέσεως» καθορίζεται η επαγγελματική πορεία των απογόνων του Κάιν. Από τους τρεις αναφερόμενους δισέγγονούς του ο Ιαβάλ, είναι ο γενάρχης των σκηνιτών που τρέφουν ζώα, ο Θουβάλ, ο γενάρχης των χαλκουργών και σιδηρουργών και ο Ιουθάλ, ο γενάρχης των οργανοπαιχτών.
Οι επαγγελματικές αυτές ιδιότητες του Κάιν και των απογόνων του, το καταραμένο και διωκόμενο της φυλής του, το μελαχρινό χρώμα του Κάιν και η κλίση του προς τη μαγεία και μάλιστα τη μαύρη, μας δείχνουν ότι πρέπει να αναζητήσουμε πολλούς δεσμούς μεταξύ των απογόνων του Κάιν και των σημερινών Τσιγγάνων.
Για τον πολύ κόσμο οι Τσιγγάνοι θεωρούνται ότι αποτελούν μία φυλή, πράγμα που δεν είναι καθόλου σωστό.
Μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα, το πρόβλημα της καταγωγής των Τσιγγάνων ήταν ένα από τα λεγόμενα αινίγματα της Ιστορίας. Μια καινούργια όμως επιστήμη που άρχισε να αναπτύσσεται, η συγκριτική γλωσσολογία, μελέτησε την αργκό, δηλ την συνθηματική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή ομιλία τους και οδήγησε στο συμπέρασμα η γλώσσα τους αυτή είναι μια γλώσσα που ανήκει στην οικογένεια της λεγόμενης Ινδοευρωπαϊκής ομογλωσσίας και την μιλούσαν κάποτε λαοί, που κατοικούσαν στις Ινδίες.
Επομένως το πιθανότερο είναι ο λαός των Τσιγγάνων να ζούσε για πολλά χρόνια στις χώρες του σημερινού Ινδοστάν, αλλά για άγνωστους μέχρι τώρα λόγους, ξεριζώθηκε κάποια εποχή και έφυγε από τη χώρα καταγωγής του.
Οι μεταναστεύσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν σε διάφορες εποχές και άλλα κύματα κατευθύνθηκαν προς το Αφγανιστάν και την Περσία, άλλα προς τη Νότια Ρωσία, την Μικρά Ασία και τις παραδουναβικές χώρες. Άλλες ομάδες αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Συρία, στην Αίγυπτο και σε όλη τη Βόρεια Αφρική και από εκεί πέρασαν στην Ιβηρική χερσόνησο. Στη συνέχεια εμφανίζονται στη Γαλλία, στη Γερμανία και στη Μεγάλη Βρετανία.
H ταξινόμηση των Τσιγγάνων της Ευρώπης, ανάλογα με την ιδιαίτερη κοινωνική δομή τους και τις αλλεπάλληλες διασταυρώσεις είναι η παρακάτω:
1) Τσιγγάνοι Ευρωασιάτες (Ελλάδα - Τουρκία) που περιλαμβάνουν και τους Τσιγγάνους της Περσίας.
2) Τσιγγάνοι των Νότιων Βαλκανίων (που περιλαμβάνουν και τους Ρωμ της Νότιας Ιταλίας).
3) Σύνθοι (που έχουν οπουδήποτε στην Ευρώπη και στους οποίους ανήκουν οι Λομβαρδοί, οι Πιεμοντέζοι και οι Γάλλοι Μανούς).
4) Χιτάνος (Νότια Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία).
5) Βλαξ (ομάδες που έζησαν πιο πολύ στη Ρουμανία).
Από την Τουρκία τους δόθηκε το όνομα TSINCHIAN, από την Αγγλία GYPSIES, από τη Βουλγαρία, Σερβία, Ρουμανία και Ουγγαρία TSIGAN και από την Ιταλία ZINGARI.
Σύμφωνα με στατιστικές κατοικούν σήμερα στην Ευρώπη περίπου 3.000.000 Τσιγγάνοι. Από αυτούς, 540.000 στην Ισπανία, 220.000 στη Αγγλία και Σκωτία, 400.000 στην Αυστρία και Ουγγαρία, 800.000 στη Ρουμανία και 800.000 στην Τουρκία
Στη χώρα μας, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν ακριβή στατιστικά στοιχεία, ο αριθμός τους πρέπει να ξεπερνάει τις 120.000 άτομα, από τους οποίους πολύ λίγοι έχουν την Ελληνική υπηκοότητα. Η εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, αναφέρεται αρχικά από τον φραγκισκανό μοναχό Συμεών, που όταν επισκέφτηκε το 1322 μ.Χ. την Κρήτη, περιέγραψε ένα λαό που βρήκε εκεί, του οποίου η περιγραφή μοιάζει καταπληκτικά με αυτή των Τσιγγάνων.
Περίπου στο τέλος του 14ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα, την Ήπειρο και την Πελοπόννησο, προερχόμενοι από την Βλαχία.
Σήμερα, μεγάλα κέντρα Τσιγγάνων στην Ελλάδα είναι: η Λαμία, η Καρδίτσα, τα Τρίκαλα, ο Βόλος, η Κατερίνη, ο Τύρναβος, η Κοζάνη, η Φλώρινα, τα Γιάννενα, η Πρέβεζα, η Άρτα, η Κάτω Αχαϊά, όλη σχεδόν η Μακεδονία και η Θράκη, καθώς και πολλές περιοχές της Πελοποννήσου.
Οι Τσιγγάνοι τηr Ελλάδας ανήκουν στις παρακάτω επί μέρους φυλές:
1. Στους Τζαμπάσηδες που είναι πλανόδιοι έμποροι ζώων.
2. Στους Χαντούρα, που είναι γνωστοί σαν Τουρκόγυφτοι, έχουν έλθει από τη Μικρά Ασία και κατοικούν στη Βόρεια Ελλάδα.
3. Στους Φιλιππιτζαίους που είναι έμποροι κουβερτών, κιλιμιών, χαλιών κ.λ.π., διατηρούν αρκετοί καταστήματα και μένουν σε σπίτια, σε διάφορες πόλεις.
4. Στους Τουνουζλία, που είναι εγκατεστημένοι σε χωριά και ασχολούνται με γεωργικές εργασίες.
5. Στους φιτσίρα, που ασχολούνται με την κατασκευή καλαθιών (ονομάζονται και καλαθόγυφτοι) και είναι ζητιάνοι - επαγγελματίες.
6. Στους Αϊζία, τους γνωστούς αρκουδόγυφτους, που περιφέρονται με ειδικά εκπαιδευμένες αρκούδες και πιθήκους.
Στην περιοχή της Απικής βρίσκονται κυρίως στις περιοχές: "Ανω Λιόσια, Αχαρνές, Αγία Βαρβάρα, Αιγάλεω, Πετράλωνα, όπου είναι εγκατεστημένοι σε ιδιόκτητα σπίτια.
Χαρακτηριστικά
Ήθη και Έθιμα
Τα χαρακτηριστικά της φυλής αυτής μοιάζουν με τον τύπο των Ινδών. Είναι μελαμψοί, έχουν μαύρα σπινθηροβόλα μάτια, μαύρα μαλλιά, λεπτό πρόσωπο ωοειδές, λεπτή και ίσια μύτη, λεπτά χείλη και μέτριο ανάστημα.
Παρουσιάζουν εξαιρετική ζωτικότητα, που οφείλεται στη φυσική επιλογή, γιατί οι σκληρές συνθήκες της ζωής τους, εξαφανίζουν τους ασθενέστερους οργανισμούς.
H ελεύθερη ζωή των Τσιγγάνων είχε σαν αποτέλεσμα να νοθευτεί ο ανθρωπολογικός τύπος τους. H ιδιότυπη αυτή φυλή με την καταπληκτική αντοχή, την αναρχική ιδιοσυγκρασία και τη γραφικότητα των επιδόσεων, χωρίς την παρουσία ηθικών αναστολών, εξακολουθεί για την επιστήμη να αποτελεί μυστήριο, που η πειστική του διαλεύκανση δεν πραγματοποιήθηκε ακόμα.
Είναι αλήθεια ότι αποστρέφονται κάθε τακτική εργασία και κανονική απασχόληση. Μη μου πείτε ότι έχετε δει γύφτο δημόσιο υπάλληλο ή εργαζόμενο στον ιδιωτικό τομέα. H αργία είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της φυλής τους. Διακρίνονται όμως για την εξυπνάδα τους και σχεδόν πάντοτε κατορθώνουν να «ρίξουν» αυτόν με τον οποίο συναλλάσσονται, είτε πουλώντας είτε αγοράζοντας.
Δύο είναι οι κυρίαρχες αξίες, στις οποίες και πιστεύουν: α) η ελευθερία και β) η οικογένεια.
Σίγουρα ο τρόπος ζωής τους, λίγο διαφέρει από αυτόν των πρωτογόνων, κι αυτό γιατί η ιδέα της ιδιοκτησίας και της μόνιμης εγκατάστασης δεν τους ενδιέφερε ποτέ. Επειδή η αντίληψή τους για τη ζωή είναι μοιρολατρική φροντίζουν μόνο για τα απαραίτητα.
Για τους Τσιγγάνους δεν υπάρχουν κοινωνικές τάξεις και ιεραρχικές διαβαθμίσεις: απόδειξη αυτού ότι ουδέποτε είχαν βασιλιάδες ή βασίλισσες. Τα πάντα υπάγονται στον αρχηγό της οικογένειας, που είναι ο πατέρας, ο οποίος είναι η ανώτατη αρχή. Μόνον όταν ο γιος γίνει με τη σειρά του πατέρας έχει δικαίωμα να δημιουργήσει νέα οικογένεια, που όμως θα παραμείνει δεμένη με την αρχική οικογένεια, της οποίας σέβεται τον ρόλο. H συνοχή αυτή εξασφαλίζει υποστήριξη και βοήθεια σε περίπτωση ανάγκης, προστασία ή εκδίκηση στους ανταγωνισμούς με τις άλλες ομάδες.
Ο αρχηγός της οικογένειας αποφασίζει: 1) για όλες τις μετακινήσεις της ομάδας του, 2) για τις σχέσεις της ομάδας του με άλλες ομάδες Τσιγγάνων, 3) για την εξεύρεση κατοικίας, 4) για την εκπροσώπηση και εξυπηρέτηση των Τσιγγάνων στις Κρατικές Αρχές και Δημόσιες Υπηρεσίες.
Στις Τσιγγάνες αρέσουν ιδιαίτερα τα κοσμήματα, ακόμα και τα φτηνά, έχουν ιδιαίτερη κλίση στα ζωηρά χρώματα και ξοδεύουν πολλά χρήματα για την εμφάνισή τους, παρά το γεγονός ότι η σύγχρονη μόδα τις βρίσκει αδιάφορες. Προσπαθούν να ασκούν γοητεία, όχι μόνο στους Τσιγγάνους αλλά και στους ξένους και εμφανής είναι η ανυπαρξία ηθικών φραγμών και κοινωνικού ελέγχου στις, μεταξύ τους σχέσεις. Το τελευταίο αυτό γεγονός δημιουργεί μια ανεύθυνη αύξηση της γεννητικότητας, σε ποσοστό πολύ ανώτερο του αντίστοιχου του ελληνικού πληθυσμού. Υπάρχει βέβαια μεγάλος βαθμός παιδικής θνησιμότητας, που οφείλεται κύρια στις άθλιες συνθήκες διαβίωσης, διατροφής, προληπτικής και κατασταλτικής ιατρικής.
Ιδιαίτερη θέση σε κάθε φυλή κατέχει η πιο ηλικιωμένη Τσιγγάνα, που αποκαλείται « Γριά Μητέρα», «προμάμη» ή «μάμη» και θεωρείται θεματοφύλακας των ηθών και εθίμων της κοινότητας. Όχι σπάνια διοικεί από τα παρασκήνια, χωρίς να κάνει δημόσια
εμφάνιση.
Σε περίπτωση που κάποιος Τσιγγάνος παραβιάσει την ηθική της ομάδας επεμβαίνει το Κρις (μια μορφή δικαστηρίου) που αποτελείται από το συμβούλιο των αρχηγών των οικογενειών. H δίκη γίνεται δημόσια, η απόφαση δεν εφεσιβάλλεται, και η ποινή είναι συνήθως χρηματική, ενώ σπάνια επιβάλλεται η απέλαση από την ομάδα.
H πιο απλή μορφή τσιγγάνικης παροικίας είναι ο κινητός καταυλισμός με σκηνές (τσαντήρια). Υπάρχουν τρία είδη σκηνών: α) η υψηλή κωνική, που χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους νομάδες και τους χαλκουργούς, β) η χαμηλή χωρίς κορυφή και γ) η ημικυκλική. Στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη χρησιμοποιείται το αμαξόσπιτο. Οι νομάδες χρησιμοποιούν για κατοικία και φυσικά σπήλαια, τεχνητές τρώγλες, ακόμα και καλύβες από χόρτα και λάσπη.
Έχουν καταργήσει τα τραπέζια και τα πιάτα και συνηθίζουν να τρώνε καθισμένοι στο έδαφος. Τα φαγητά τοποθετούν σε ένα στρογγυλό ξύλο, που το λένε σοφρά. Τα αγαπημένα τους μενού είναι το ψητό κοτόπουλο, ο σκαντζόχοιρος και οι τρυφερές τσουκνίδες την Άνοιξη. Έχουν ιδιαίτερη ροπή στα οινοπνευματώδη και στον καπνό.
Τα παιδιά μέχρι ηλικίας 10 ετών κάνουν «γυμνισμό», σε όσες περιοχές το επιτρέπουν οι κλιματολογικές συνθήκες και δεν πέφτουν στην αντίληψη των αστυνομικών αρχών. Κάτι που δεν συνηθίζεται ιδιαίτερα είναι το πλύσιμο των ρούχων τους.
Οι Τσιγγάνοι δεν έχουν παντού τα ίδια έθιμα, γιατί ανάλογα με τις περιοχές που ζουν δέχτηκαν τις επιδράσεις των ντόπιων λαών. Όσον αφορά το γάμο, θεωρούν περιττή κάθε ιεροτελεστία ή νομική διατύπωση. Συνηθίζεται επίσης και η ανταλλαγή των συζύγων. Ηλικιωμένες και άσχημες ανταλλάσσονται με νεαρές και ωραίες αντί χρημάτων, αλόγων κ.λπ. Παντρεύονται σε νεαρή ηλικία και ο άντρας με το γάμο του εντάσσεται στην ομάδα της γυναί¬κας του, όπου μπαίνουν και τα παιδιά του αργότερα. Τώρα, όσον αφορά την προίκα σε πολλά μέρη δίνεται και αυτή συνίσταται στα απαραίτητα για την οικογένεια, δηλαδή σκηνή, έπιπλα, εργαλεία και άλλα. Σε άλλα όμως μέρη όχι μόνο δεν δίνεται προίκα, αλλά ο γαμπρός δίνει χρήματα στον πεθερό, ανάλογα με την ομορφιά και τα προσόντα της νύφης. H νύφη πρέπει να είναι παρθένα, γιατί σε διαφορετική περίπτωση ο άντρας της τη διώχνει και αυτή γίνεται «λούμι», δηλαδή πόρνη.
Όταν πεθάνει ένας Τσιγγάνος, τον πλένουν, του φορούν καινούργια ρούχα και τον θάβουν στο μέρος όπου πέθανε. Στο φέρετρό του βάζουν μαζί και όλα τα προσωπικά του αντικείμενα, ακόμα και λίγα χρήματα για το μακρύ ταξίδι!
Η Γλώσσα
H γλώσσα των Τσιγγάνων λέγεται ROMANI (Ρομάνι) και έχει ρίζες από ορισμένες Ινδικές γλώσσες. Άλλοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η γλώσσα τους ανήκει στη βορειοδυτική συστάδα των αριοϊνδικών γλωσσών με τα ιδιώματα των Δάρδων, Καφίρων και άλλων φυλών των βουνών της Ινδίας. Οι λέξεις τους έχουν σανσκριτικές ρίζες και η γραμματική τους οκτώ πτώσεις.
Ο Άγγλος Τσιγγανολόγος Μπέρναρ Γκιγιό-Σμιθ χώρισε τις τσιγγάνικες γλώσσες σύμφωνα με κάποια μοντέρνα ταξινόμηση σε βλάχικες (γλώσσα με Ρουμάνικη επίδραση) και σε μη βλάχικες. Πολλά γλωσσικά στοιχεία έχουν δανειστεί από την Ελληνική γλώσσα.
Με βάση τις γλώσσες που μιλάνε οι Τσιγγάνοι της Ευρώπης, ο ιστοριογράφος Μίκλοσιτς, έχει χωρίσει αυτούς σε 13 ομάδες, αντίστοιχες με τις χώρες που ζούνε. Οι γλωσσικές διαφορές είναι τόσο μεγάλες, σε τρόπο ώστε πολλές φορές να αποκλείεται η συνεννόη¬ση ανάμεσα σε δυο ομάδες. Η αρχική ενότητα της γλώσσας τους δεν μπορεί όμως να αμφισβητηθεί.
Θρησκεία
Οι Τσιγγάνοι έχουν μάλλον άτονο το θρησκευτικό τους συναίσθημα. Διατηρούν όμως τους εξορκισμούς, τους ύμνους και τα μαγικά ρητά με τα οποία εξυμνείται η παντοδυναμία του ήλιου και της φωτιάς, πράγμα που ενισχύει την άποψη ότι παλιότερα ήταν Ηλιολάτρες και Πυρολάτρες. Αυτό βέβαια εξηγείται από το γεγονός ότι οι Τσιγγάνοι διέμειναν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στην Περσία, όπου λατρευόταν ο ήλιος και η φωτιά, πριν εγκατασταθούν στην Ευρώπη.
Μερικές φυλές Τσιγγάνων πιστεύουν σε ένα μεγάλο και θείο πνεύμα, που ρυθμίζει τα μετεωρολογικά φαινόμενα και που μπορούν να επικαλεστούν σε ώρα ανάγκης. Το πνεύμα αυτό το σέβονται και το φοβούνται, αλλά δεν του δίνουν συγκεκριμένη μορφή. Επίσης πιστεύουν ότι υπάρχουν νεράιδες και πνεύματα σε όλο τον κόσμο.
Όλοι σχεδόν οι Τσιγγάνοι της Ευρώπης έχουν γίνει Χριστιανοί (Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Ευαγγελιστές), διατηρώντας όμως μερικές παγανιστικές (ειδωλολατρικές) μορφές της κουλτούρας τους. Στην Τουρκία είναι Μουσουλμάνοι, ενώ στην Ελλάδα είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, εκτός από τους λεγόμενους Τουρκόγυφτους, που κατοικούν στη Θράκη και είναι Μουσουλμάνοι.
Οι Τσιγγάνοι δεν έχουν και μεγάλες σχέσεις με την εκκλησία αλλά βαφτίζουν τα παιδιά τους όπως και οι άλλοι Χριστιανοί. Είναι πολύ σπάνιο, μάλλον απίθανο να συναντήσετε γύφτο παπά. Χαρακτηριστικές είναι και οι παροιμίες: «Ο γύφτος παπάς δεν γίνεται, κι αν γίνει δεν βλογάει», «Γύφτος παπάς κι αν γενεί, χέρι μη του φιλήσεις».
Καλλιτεχνικές τάσεις
Από το γεγονός ότι στο σύνολό τους είναι αναλφάβητοι, ουδέποτε επιδόθηκαν στη λογοτεχνία. Ο τρόπος ζωής τους και η αινιγματική τους προέλευση έχουν δώσει άφθονο υλικό στη λογοτεχνία των άλλων εθνών. Έτσι ο Θερβάντες έγραψε τη "GITANELLA" («Γυφτοπούλα»), ο Μεριμέ την «ΚΑΡΜΕΝ», ο Πούσκιν τους «Ατσίγγανους», ο Παπαδιαμάντης τη «Γυφτοπούλα», ο Παλαμάς το «Δωδεκάλογο του Γύφτου» και ο Δροσίνης το «Βοτάνι της αγάπης».
Εκεί όμως που επέδειξαν ιδιαίτερη κλίση ήταν η μουσική. Πολλοί τσιγγάνοι είναι αληθινά ταλέντα. Παίζουν βιολί και κλαρίνο, νταούλι και πίπιζα. Ο θρύλος λέει ότι ο πατέρας του βιολιού είναι ο γύφτος. Διάσημοι μουσικοί αναδείχτηκαν ο Μπαρλέα, ο Σουζόρ, ο Σαρκόζο, ο Κάουαν και η τσιγγάνα Πάννα, μεγάλη βιολονίστρια.
Πολλοί διάσημοι μουσουργοί εμπνεύστηκαν από τους Τσιγγάνους και ειδικά ο Λιστ, ο οποίος αφού έγραψε τις περίφημες «Ουγγρικές Ραψωδίες», έφθασε να υποστηρίζει ότι η ουγγρική μουσική είναι συνύπαρξη της τσιγγάνικης και της ουγγρικής. H πιο σπουδαία ίσως σύνθεση με τσιγγάνικο θέμα είναι η «Κάρμεν» του Τζωρτζ Μπιζέ. Επίσης έγραψαν πολλά έργα με αφορμή τους Τσιγγάνους ο Γιόχαν Στράους (γιος), ο Γιόχαν Μπραμς, ο Ντβόρτζακ, ο Μπετόβεν, α Βάγκνερ και άλλοι.
Επαγγέλματα
Για ολόκληρους αιώνες οι Τσιγγάνοι κάνουν τα ίδια επαγγέλματα, που τους επιτρέπουν δύο βασικές επιδιώξεις: σπάνιες και περιορισμένες επαφές με τον κόσμο και μη εξαρτημένη εργασία, που τους εγγυάται την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Τα πατροπαράδοτα επαγγέλματά τους είναι: σιδηρουργοί, χαλκουργοί, πεταλωτήδες, έμποροι αλόγων, μουσικοί, αστρολόγοι, εξηγητές ονείρων, γοητευτές φιδιών, χειρομάντεις, αρκουδιάρηδες, κατασκευαστές καλαθιών και φίλτρων, πωλητές χαλιών, χορευτές κ.λπ.
Με την εξέλιξη της ζωής και της επιστήμης και κύρια με την βιομηχανοποίηση, πολλά επαγγέλματα των τσιγγάνων δέχτηκαν καίρια πλήγματα, όπως η πώληση αλόγων (ακόμα και οι γεωργοί χρησιμοποιούν αγροτικά αυτοκίνητα), η κατασκευή κατσαρολών (στοιχίζει πιο ακριβά από τη βιομηχανική) και αρκετά άλλα.
Όμως, αυτό με το οποίο αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα, είναι η γραφειοκρατία. Ποτέ δεν τα πήγαιναν καλά με τις βεβαιώσεις, τα τιμολόγια, τα στοιχεία, τις ταυτότητες και τα πιστοποιητικά. Είναι κάτι που πάντα τους τρόμαζε, ενώ ποτέ δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τη χρησιμότητά τους! Οι περισσότεροι οδηγούν χωρίς άδεια ικανότητας οδηγού ή έχουν πλαστές άδειες κυκλοφορίας και οδήγησης.
Συμπεράσματα
Τώρα, αν θελήσουμε να επιχειρήσουμε έναν απολογισμό της χρησιμότητας και της προσφοράς τους ή όχι, στην οικονομική και στην κοινωνική ζωή των εθνών, μεταξύ των οποίων συνυπάρχουν και ειδικά στη χώρα μας, θα διαπιστώσουμε ότι οι απόψεις είναι διιστάμενες.
Από τη μια μεριά οι αστυνομικές στατιστικές αποδεικνύουν ότι ο ένας στους τρεις τσιγγάνους βαρύνεται ή διώκεται με ερήμην καταδικαστικές αποφάσεις για αδικήματα, όπως: κλοπές διαφόρων ειδών και χρημάτων, αγορανομικές και φορολογικές παραβάσεις, τροχαίες παραβάσεις, εξυβρίσεις, επαιτεία, αλητεία, μαγεία, χειρομαντεία, χαρτομαντεία, ανυποταξία, λιποταξία, παράνομη άσκηση επαγγέλματος και διάφορα άλλα.
Επίσης εδώ έρχονται να προστεθούν τα δίκαια ή άδικα πολλές φορές παράπονα των εμπόρων ή καταστηματαρχών ότι οι Τσιγγάνοι πουλάνε φθηνότερα γιατί δεν πληρώνουν εφορία, νοίκια, φόρους κ.λπ.
Εδώ που τα λέμε γιατί να πληρώσουν εφορία; Τι «κοινωνικό μισθό» έχουν από το κράτος; Μήπως έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη; Μήπως τους παρέχεται κάποιας μορφής παιδεία; Μήπως τους χορηγούνται δάνεια να αποκτήσουν σπίτια ή τροχόσπιτα;
Κι όμως, αν έλειπαν από τις περιοχές παραγωγής γεωργικών προϊόντων, ποιοί θα ασχολούνταν με το μάζεμα του βαμβακιού, της ελιάς, της πατάτας, των κρεμμυδιών;
Νομίζω ότι θα έπρεπε να ασχοληθούμε σοβαρότερα μαζί τους. Ας εισχωρήσουμε στην ιδιότυπη κλειστή κοινωνία τους, που έχει τεράστιες ανάγκες και ας προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τις συνθήκες διαβίωσής τους που, πέρα από κάθε αμφισβήτηση, είναι
τραγικές.
Ας γίνει το πρώτο βήμα από μας, γιατί για τον νέο Τσιγγάνο το παρελθόν ζει μέσα στο παρόν, άλλοτε δημιουργώντας κρίση ταυτότητας και άλλοτε έντονα και ζωντανά. Δεν μπορεί να ξεχάσει το στίγμα που του άφησε μια χρόνια καταπίεση. H σχέση του με τους μη Τσιγγάνους διέπεται από μια διάχυτη καχυποψία. Εμείς πρώτοι πρέπει να επιδιώξουμε να τον κατανοήσουμε και να αποκαταστήσουμε μαζί του ένα νέο ισότιμο διάλογο, ώστε να μπορεί με υπερηφάνεια να λέει: "SEM ROM" (=Είμαι Τσιγγάνος).
Επιμέλεια Αρτόπουλος Ελισσαίος
