ΑΧ ΑΥΤΟΣ, ΑΧ ΑΥΤΟΣ Ο ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ ΣΟΥ...

 Α. -- Ο αργαλειός, παλιότερα, ήταν το πιο χρήσιμο εργαλείο για την ελληνική οικογένεια και συνολικά για την κοινωνία, αλλά εδώ και αρκετά χρόνια έχει περιέλθει στην αφάνεια.

Οι άνθρωποι, παρασυρμένοι από τους εντυπωσιακούς σημερινούς ρυθμούς, ελάχιστα γνωρίζουν για τον ρόλο αυτού του φαινομένου, που μοιάζει σαν περασμένο ειδυλλιακό στοιχείο μιας ρομαντικής και αθώας εποχής...

Κι όμως!!!
Κάποτε, πριν περιέλθει η ύφανση στα χέρια της επαγγελματικής βιοτεχνίας, ο αργαλειός ήταν η μικρή βιοτεχνία κάθε νοικοκυριού.
Γιατί, με τα αγαθά της ύφανσης, ντύναμε σπίτια και ανθρώπους, μα προπάντων προικίζαμε τα νέα ζευγάρια στο ξεκίνημα της καινούργιας τους ζωής. Κι αυτός, ήταν ιερός σκοπός, ήταν το όνειρο και το σπουδαιότερο ιδανικό για κάθε οικογένεια.
Ένα κεφάλαιο μιας τοπικής κοινωνίας, που συμπύκνωνε ήθη και έθιμα, λαϊκό, μα και ευρύτερο πολιτισμό, τέχνη, λαογραφία και το κυριότερο, δημιουργούσε μια γιορτινή περίοδο - πώς αλλιώς να την ονομάσω; - που σφράγιζε με ευεργετικές επιπτώσεις τις ανθρώπινες σχέσεις.
Τα δύο φύλα, που παλιότερα είχαν δυσκολίες στην μεταξύ τους επικοινωνία, διευκολύνονταν κι αυτά σε ποθητές προσεγγίσεις, γιατί η ... ύφανση είχε και συλλογικά χαρακτηριστικά.
Τα δε αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας για μια διαρκή καλλιτεχνική δημιουργία, ήταν ένας άτυπος διαγωνισμός ... προσόντων για τις νεαρές κοπέλες.
Κι όταν τα καλλιτεχνικά προσόντα συνοδεύονταν κι από φυσικό κάλλος και ήθος, τότε οι μετοχές της κοπέλας, μα κυρίως η φήμη, ανέβαινε στα ουράνια.
Μην θεωρηθεί, από δύσπιστους αναγνώστες, ότι παρασύρθηκα και αεροβατώ...

Έχω μνήμες από όλη αυτή την περίοδο, που θα τις παραθέσω, ειδικότερα, στο Β. μέρος.
Και δεν είμαι ο μόνος που ανατρέχει σε νοσταλγικές αναμνήσεις και θυμάται με ευχαρίστηση την περίοδο που η ύφανση ήταν ελκυστική κοινωνική διαδικασία και απασχόληση...
Γνωστός μου γιατρός, πολυπράγμων και με σοβαρό φορτίο γνώσεων και πνευματικών ενδιαφερόντων, πρόσφατα μου περιέγραφε τις παιδικές του αναζητήσεις, σε λαϊκές γειτονιές της Κομοτηνής, όπου απολάμβανε την υφαντική τέχνη, ως ... διερχόμενος ερευνητής.
Η υφαντική περίοδος άρχιζε το Φθινόπωρο, όταν
τελείωναν οι αγροτικές δουλειές και συνεχίζονταν όλο τον χειμώνα.
Η αφετηρία συνέπιπτε με το τέλος του τρύγου,...που κι αυτός παρουσίαζε λαογραφικό ενδιαφέρον.
Αν ο τρόπος της σημερινής μας ζωής δεν ήταν "Fas Trak", τότε θα είχαμε χώρο και χρόνο, μα κυρίως διάθεση, για να εκθέσουμε πληρέστερα αυτήν τη μαγική περίοδο!!!
" Μα σήμερα, ... άλλοι είναι οι καιροί, οι αντιλήψεις και οι απαιτήσεις."

Β. -- Η γενέτειρά μου, το Αρμενοχώρι Φλώρινας, στον ανατολικό "ίσκιο" της πόλης, σε απόσταση τεσσάρων μόλις χιλιομέτρων, φάνταζε παλιά σαν κέντρο υφαντικής τέχνης.
Η εθνική οδός Θεσσαλονίκης - Φλώρινας συναντούσε πρώτα την εμβληματική γαλλική γέφυρα και στη συνέχεια διέσχιζε το χωριό κι έναν κάμπο, ελάχιστο και χλωμό και ύστερα έμπαινε στην πόλη.
Τώρα, διάφορες οικοδομές , μαγαζιά, εργαστήρια, όμορφες κατοικίες και μια νέα επιβλητική γέφυρα στην προέκταση της οδού Εγνατία, σ' έναν σύγχρονο συγκοινωνιακό κόμβο που οδηγεί στη Βόρεια Μακεδονία, έχουν στερήσει την αυτονομία του χωριού μας - ίσως και την ταυτότητά του - ενώ η ... εθνική οδός, παλιό μας καμάρι, έγινε δρόμος καθημερινός.
Φαίνεται πως οι γέφυρες είναι η ... μοίρα μας , αφού και τώρα μας ... στιγματίζουν.
Κάτω από την πρώτη γέφυρα και στο πιο κατάλληλο σημείο του ποταμού οι γυναίκες, κυρίως νεαρής ηλικίας, ξυπόλυτες, λεύκαιναν το μαλλί για το υφάδι της ύφανσης, καθώς και τα άλλα κατάλευκα δημιουργήματα, για να δώσουν λάμψη στα προικιά των ανύπαντρων κοριτσιών και να προετοιμάσουν τα σπίτια τους για τον χειμώνα.
Στη συνέχεια, στις αυλές των σπιτιών, ... πέριξ της εθνικής οδού, κατάλευκα ρούχα που λάγνα ρουφούσαν τη φθινοπωρινή λιακάδα, μαρτυρούσαν τα αγαθά των κόπων.
Γιατί η δουλειά των γυναικών δεν ήταν μόνον γραφική, με γέλια, χαρές και τραγούδια, αλλά σκληρή και κοπιώδης.
Μέσα σ' αυτό το περίγραμμα, απαραίτητο για να κατανοήσουμε τον χώρο και την ατμόσφαιρα εργασίας, μια άλλη ομάδα γυναικών, κατά κανόνα ηλικιωμένων, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις εκείνης της ...εποχής, επιτελεί, απερίσπαστη κι αφοσιωμένη, το σοβαρότερο μέρος της υφαντικής τέχνης.
Οι γυναίκες αυτές, τουλάχιστον, τρεις και ... περισσότερες, κυρίως συγγενείς και γειτόνισσες, έχουν αναλάβει το επιτελικό μέρος της ύφανσης, το διάσιμο, που είναι μια φάση για να γίνει το στημόνι.

Γυναίκες, συνήθως αγράμματες, αλλά με πρακτικές γνώσεις αριθμητικής, γεωμετρίας και σχεδιασμών!
Εξαιρετικό το έργο τους, με πολλές απαιτήσεις και η βασική φάση της ύφανσης. Αυτός ο ισχυρισμός επιβεβαιώνεται από τα καλλιτεχνικά αποτελέσματα, τα οποία εντυπωσιάζουν και δικαιολογούν όσα αναφέρω. Και είναι ελάχιστα αυτά τα λίγα, για τέτοια καλλιτεχνικά θαύματα.
Δεν πρέπει, όμως, να αναλωθούμε σε περιγραφές για λεπτομερείς επεξηγήσεις, παρότι το θέμα μας αξίζει πολύ περισσότερα. Γιατί η άγνοια αποτρέπει το ενδιαφέρον για παρακολούθηση μιας τέτοιας, ειδικότερης, αφήγησης.
Μα το διάσιμο ή διασίμι ( καμιά σχέση με το διάσημος) είναι τα θεμέλια της ύφανσης και χωρίς αυτά, το ... έργο δεν αρχίζει.

Αργαλειός στο Λαογραφικό μουσείο Πολυποτάμου

Το διάσιμο δημιουργεί το στημόνι, δηλαδή τις κλωστές του αργαλειού, που ανάμεσα σ' αυτές, με τρόπο περίτεχνο, η σαϊτα κινείται αριστερά δεξιά, με περισσή δεξιοτεχνία και μεταφέρει το νήμα. Κι αυτές οι διαδρομές, είτε απλές είτε με σχήματα και σχέδια που εντυπωσιάζουν, δημιουργούν το υφάδι, το αποτέλεσμα της συνολικής καλλιτεχνικής εργασίας!

Οι γυναίκες που αναλαμβάνουν το διάσιμο, αυτήν τη σοβαρή διαδικασία, διαλέγουν ένα ίσιο μέρος στην αυλή ή σ' έναν κατάλληλο τοίχο κι εκεί με ζεύξεις, συζεύξεις και διάφορους συνδυασμούς των νημάτων, όπως οι σχεδιαστές, οι μηχανικοί και οι ζωγράφοι, εκτελούν μια ανυπολόγιστης αξίας και σημασίας εργασία, η οποία μας δίνει το στημόνι...
Το στημόνι και πάλι επιδέξια, με μαεστρία και γνώση, συνήθως δυο γυναίκες, θα το περάσουν στον αργαλειό, που θα είναι έτοιμος πια να υποδεχθεί την υφάντρια για να υφάνει με τη συνοδεία ενός ... συμπαθητικού ρυθμικού κρότου, με γρηγοράδα και χωρίς τραγούδια, αφού για την μουσική υπόκρουση την ευθύνη την έχουν το χτένι και η σαϊτα, που ρυθμικά μεταφέρουν και σφυρηλατούν το νήμα, που είναι φορτωμένο στο μασούρι.

Κι όλη αυτή η ροκ και μπαρόκ μουσική που γεμίζει με ήχους το δωμάτιο, ξαφνικά σταματά και η υφάντρια, με βαθιά περίσκεψη, τακτοποιεί τα νήματα που θα μας δώσουν τα σχέδια, όπως τα έχουν ρυθμίσει οι τεχνίτριες νοικοκυρές στο στημόνι!!!
-- Σχεδόν όλα τα σπίτια στο Αρμενοχώρι είχαν αργαλειούς. Αν κάποιο δεν είχε, σίγουρα θα συνέτρεχαν ειδικοί λόγοι.

Εμείς είχαμε δυο αργαλειούς, με μια ελάχιστη διαφορά μεταξύ τους, που ακόμα τους θυμάμαι, νοσταλγικά και με τρυφερές αναμνήσεις. Τοποθετημένοι στο μεσημβρινό παράθυρο του δωματίου, όταν ήταν σε χρήση και ύστερα σε ειδικό χώρο. Δύσκολοι οι καιροί και οι συνθήκες ασφυκτικές, αλλά η πάστρα του σπιτιού και η γαλήνη τις καθιστούσε έναν μικρό παράδεισο!!! Οι εποχές εκείνες είχαν πολλή ανθρωπιά... και σπάνια, κάποιες φορές, πρωτόγονη βαρβαρότητα. Δεν πρέπει να εξιδανικεύουμε καταστάσεις, παραλείποντας τα δυσάρεστα.
Τακτικά η μάννα μας, παρέδιδε τον αργαλειό στην αδελφή μου, ώσπου πια κι αυτή εξοικειώθηκε και τον έκανε δικό της κτήμα.
Κι εγώ ξεροστάλιαζα για να περάσω μερικές σαϊτιές, όταν η ύφανση ήταν απλή.

-- Ήταν και το γένος, ήμουν αγόρι κι αυτές οι δουλειές είναι γυναικείες... Και το εννοούσαν!!!
Κάποιες φορές, υπέκυπταν οι γυναίκες στην αφόρητη επιμονή μου κι εγώ με χαρά επεδείκνυα την ασχετοσύνη μου, αφού η ύφανση γινόταν χαλαρή...
Αυτά συνέβαιναν και στο πλέξιμο - πώς να το κάνουμε ήταν δουλειές ελκυστικές για τα παιδιά - και σ' όλα τα σπίτια συνέβαιναν...

Εγώ δεν ήμουν η πρωτοτυπία...

Πριν από την ύφανση είχαμε πολλές δουλειές, σχετικές με τα νήματα, τα οποία στο χωριό μας, ήσαν κυρίως μάλλινα και ελάχιστα από λινάρι και κάναβη, καθώς και τα χοντρά για τις κουρελούδες.

Τα βαμβακερά ήσαν του εμπορίου και έτοιμα για ύφανση.
Μα τα νήματα της δικής μας παραγωγής είχαν μια σειρά, αριθμημένη, από διαδικασίες, ώσπου να γίνουν κατάλληλα για ύφανση.
Κούρεμα των προβάτων, πλύσιμο των μαλλιών - υπόθεση δύσκολη για τα δεδομένα της εποχής - γνέσιμο με τη λανάρα, που εγώ την παρομοίαζα με τανγκς και ύστερα η ρόκα, το αδράχτι, το σφοντύλι, η ανέμη, το ροδάνι... το βάψιμο των μαλλιών και τα καλαμάκια για το μασούρι.

Φωτογραφικό αρχείο Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας

Πριν ολοκληρώσουμε αυτήν την περιγραφή, που, γι' αυτούς που έζησαν τα γεγονότα, είναι συγκλονιστική και σκάβει βαθιά τις ψυχές μας, πρέπει με οδύνη να ομολογήσω πως όλα αυτά τα εργαλεία, του δικού μας σπιτικού, μα υποθέτω και των άλλων, έγιναν μαρτυρικά καυσόξυλα, σαν ήρθε ο πλαστικός ... πολιτισμός.
Θα κλείσουμε με τις γυναίκες του ... διάσιμου και του στημονιού, γιατί ο επίλογος πρέπει να δικαιολογήσει αυτήν μου την απόπειρα, να αναμοχλεύσω το παρελθόν.

Γιατί όλα αυτά είχαν μια σπουδαία κοινωνική διάσταση, που χάθηκε πια στις μέρες μας...
Η νοικοκυρά που προσκάλεσε τις επιδέξιες γυναίκες, θα παραθέσει προς τιμή τους, αλλά και για τον κόπο τους και γεύμα.

Γιατί πραγματικά έμεινε ικανοποιημένη και υποχρεωμένη, αφού εξασφάλισε τις προϋποθέσεις για εργασία αρκετών μηνών, αλλά και αγαθά μοναδικά και καινούργια για τις ανάγκες της οικογένειας.
Και το φαγητό εκείνης της εποχής, ...μενού λέγεται σήμερα, ήταν κοτόπουλο ή πίτα!!!

22/11/2019

 

 Κείμενο: Σπύρος Παπουτσής, συνταξιούχος δάσκαλος.