Δημοτικό σχολείο Ξινού Νερού Φλώρινας

Το κτίριο αιχμαλωτίζει το βλέμμα και επιβάλλεται με την παρουσία του στην κεντρική πλατεία του χωριού. Πρόκειται για ένα ογκώδες τριώροφο οικοδόμημα με ορθογωνική κάτοψη, που προβάλλει κυριαρχικά πάνω από τις στέγες των υπόλοιπων σπιτιών. Συνδυάζει στοιχεία αναγεννησιακά και μπαρόκ, είναι γενικά ένα κομψοτέχνημα αρχιτεκτονικής και δίκαια έχει. κριθεί διατηρητέο μνημείο στις 04/08/98 με απόφαση του Τμήματος Νεωτέρων Μνημείων τον Υπουργείου Πολιτισμού. Συναρπαστικό είναι και το χρονικό ανέγερσης τον σχολείου, όπως διασώθηκε από τις διηγήσεις των παλιών. Μια Κυριακή τον 1906 λοιπόν, μετά τη θεία Λειτουργία, ο Γιάννης Ουζούνης ή Χατζής μαζί με άλλους επιτρόπους της εκκλησίας, πήραν την απόφαση να κτίσουν ένα σχολείο. Όλοι οι κάτοικοι αγκάλιασαν την ιδέα με ενθουσιασμό και, σ’ ένα τραπεζομάντηλο που απλώθηκε στην πλατεία, συγκεντρώθηκαν οι πρώτες προσφορές. Ήταν η αρχή, το πρώτο σημαντικό βήμα. Ακολούθησαν οικονομικές ενισχύσεις και προσφορές από τον Σύλλογο Ξινονεριτών του Οχάιο της Αμερικής, από κατοίκους ζούσαν και εργάζονταν στην Κωνσταντινούπολη και από την εκκλησία, που εκποίησε μεγάλο μέρος της κτηματικής της περιουσίας. Ως κτίστες χρησιμοποιήθηκαν τεχνίτες που κατάγονταν από ένα χωριό του Μοναστηρίου κοντά στο Μεγάροβο. Η ανέγερση ξεκίνησε το 1907 και ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα. Στα πρώτα χρόνια το σχολείο λειτούργησε ως Ελληνικό και Βουλγαρικό. Φεύγοντας οι Τούρκοι το 1912 με την απελευθέρωση της Φλώρινας πυρπόλησαν το σχολείο, με αποτέλεσμα να καταστραφεί μεγάλο μέρος του κτιρίου, που αποκαταστάθηκε το 1914 από τους κατοίκους. Το σχολείο λειτούργησε διαδοχικά ως διθέσιο, τριθέσιο, τετραθέσιο και, από το 1980 μέχρι και σήμερα, εξαθέσιο. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, ΤΕΥΧΟΣ 37°, 2004