Μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων για τη Μακεδονία

B. Μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων

Η ελληνική ταυτότητα της Μακεδονίας αναδύεται ανάγλυφα μέσα από τα κείμενα όλων σχεδόν των αρχαίων συγγραφέων. Ενδεικτικά:

1. Ηρόδοτος
Ο πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος (485-427 π.Χ.) αναφέρει, ότι οι Λακεδαιμόνιοι, οι Κορίνθιοι, οι Συκυώνιοι, οι Επίδαυροι και οι Τροιζήνιοι, που συμμετείχαν με τα πλοία τους στη ναυμαχία της Σαλαμίνος, ήταν έθνος δωρικό και μακεδονικό(1). Μας πληροφορεί, δηλαδή, ότι και οι αρχαίοι κάτοικοι των παραπάνω πόλεων (Σπάρτη, Κόρινθος, Επίδαυρος κ.λπ.) προέρχονταν από τους Μακεδόνες. Οι αρνούμενοι την ελληνικότητα της Μακεδονίας, αν θέλουν να είναι συνεπείς, πρέπει λοιπόν να αρνηθούν την ελληνικότητα και αυτών των πόλεων.
Ο Ηρόδοτος γράφει ακόμη: «Όπως τυχαίνει να το ξέρω προσωπικά και εγώ, οι ηγεμόνες της Μακεδονίας, που κατάγονται από το Περδίκα, είναι Έλληνες»(2). Ο μεγάλος ιστορικός βεβαιώνει λοιπόν και με βάση την προσωπική του αντίληψη την ελληνική καταγωγή των βασιλέων της Μακεδονίας. Ο ισχυρισμός των Σκοπιανών, ότι μόνο οι Τημενίδες βασιλείς της Μακεδονίας ήταν Έλληνες, καταγόμενοι από το Άργος της Πελοποννήσου, είναι συνεπώς εσφαλμένος. Τούτο προκύπτει άλλωστε και από τους σωζόμενους καταλόγους των πολιτών Μακεδόνων που κέρδισαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ενόψει του γεγονότος, ότι μόνο Έλληνες επιτρεπόταν να συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες, γίνεται φανερό ότι και οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες.
Ο Ηρόδοτος μας διηγείται, παραπέρα, για τη ζωή των βασιλέων της Μακεδονίας και το έμβλημα αυτών τα εξής(3): «Ήταν φυγάδες από το Άργος (Οριστικό) τρία αδέλφια. Ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκας, απόγονοι του Βασιλέα Τιμένου που κατάγονταν από τον Ηρακλή». Έγιναν υπηρέτες του βασιλέα της πόλης Λεβαίας στην περιοχή Πτολεμαΐδας της Μακεδονίας. Τούτος όμως, αντί να τους πληρώσει στο τέλος τους μισθούς τους, τους έδειξε στο δάπεδο ένα λαμπερό κύκλο με ακτίνες σχηματιζόμενες από το φως του ηλίου που έμπαινε από τη καπνοδόχο και τους είπε: «Μισθόν αποδίδωμι υμίν τον ήλιον». Ο Περδίκας του απάντησε τότε: «δεχόμεθα ω βασιλεύ τα προσφερόμενα», και με το μαχαίρι του χάραξε στο πάτωμα το σχήμα του κύκλου του φωτός του ήλιου με τις ακτίνες και προσποιήθηκε ότι τον πήρε ως μισθό και τον έβαλε στο κόρφο του. Αυτή είναι η ιστορία γέννησης του εμβλήματος των Μακεδόνων, του ήλιου με τις δεκαέξι ακτίνες, που βρέθηκε πάνω στη χρυσή λάρνακα της οστεοθήκης στο τάφο του βασιλέα της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄ στη Βεργίνα. Το έμβλημα αυτό είναι γνήσια ελληνικό και χρονολογείται ήδη από τη τις αρχές της πρώτης χιλιετηρίδας π.Χ. Η προσπάθεια των Σκοπιανών να σφετεριστούν αυτό το σύμβολο, τοποθετώντας το στη σημαία τους, μόνο αγανάκτηση και οργή μπορεί να προκαλεί.
Η χρυσή λάρνακα με το δεκαεξάκτινο έμβλημα των Μακεδόνων από το τάφο του βασιλέα Φιλίππου Β



Ο Ηρόδοτος εξιστορεί, ακόμη, ότι ο βασιλιάς των Μακεδόνων Αλέξανδρος Α΄ απευθυνόμενους πρέσβεις των Περσών, τους είπε: «Να αναφέρετε στο βασιλιά σας, που σας έστειλε, ότι ένας Έλληνας διοικητής της Μακεδονίας σας έκανε καλή υποδοχή». Και σε άλλο σημείο ο Αλέξανδρος Α΄ ομολογεί επίσης: «Αυτός τε γάρ Έλλην το γένος ειμί τωρχαίον και αντί ελεύθερης δεδουλωμένην ουκ αν θέλοιμι οράν την Ελλάδα»(4). Όντας δηλαδή κατά το γένος Έλληνας, δεν θα ήθελε να δει την Ελλάδα να υποδουλώνεται στους Πέρσες. Ο Ηρόδοτος ξεχωρίζει, παραπέρα, τους Έλληνες Μακεδόνες από τους άλλους λαούς, όπως π.χ. τους Ιλλυριούς, που στιγμάτιζαν το σώματά τους με τατουάζ, και τους Θράκες, που αγόραζαν τις γυναίκες τους από τους γονείς τους με χρήματα. Οι Μακεδόνες, γράφει ο ιστορικός, ως Έλληνες απέφευγαν τα τατουάζ και έπαιρναν τις γυναίκες μόνο εφόσον αυτές έδιναν ελεύθερα τη συγκατάθεσή τους. Οι Μακεδόνες απέφευγαν επίσης τους ληστρικούς πολέμους με στόχο τις αρπαγές και τις καταστροφές
(5).

2. Αρριανός
Ο Αρριανός αναφέρει στην Αλεξάνδρου Ανάβασιν, ότι ο Φίλιππος το 337 π.Χ. και ο Μ. Αλέξανδρος το 335 π.Χ. ορίστηκαν από όλους τους Έλληνες, πλην των Λακεδαιμονίων, αρχιστράτηγοι-αυτοκράτορες όλων των Ελλήνων(6). Πώς όμως θα ήταν δυνατόν να τους αναγνωρίσουν ως αρχηγούς και αυτοκράτορές τους οι (υπόλοιποι) Έλληνες, αν οι Μακεδόνες δεν ανήκαν στο ελληνικό έθνος; Στις αμφικτιονίες των Δελφών γίνονταν επίσης δεκτά ως μέλη μόνον Έλληνες(7). Μέλη των Αμφικτιονιών αυτών ήταν όμως αποδεδειγμένα και οι Μακεδόνες. Τα μέλη του συνεδρίου των Δελφών, ως Έλληνες, εξέδωσαν ακόμη από κοινού νόμισμα με την παράσταση του Απόλλωνα σε ανάμνηση της νίκης των Μακεδόνων στη Χαιρώνεια. Οι βασιλείς της Μακεδονίας Φίλιππος B΄ και M. Αλέξανδρος ορίστηκαν προστάτες του ιερού των Δελφών(8).
Ο Αρριανός διακρίνει τους Μακεδόνες από τους Ιλλυριούς με κριτήριο ακριβώς τα ελληνικά έθιμα. Οι Ιλλυριοί έκαναν ανθρωποθυσίες πριν τη μάχη. Όταν πολιορκήθηκε το Πύλιο της Ιλλυρίας από τους Μακεδόνες, οι Ιλλυριοί έσφαξαν τρεις νέους και τρεις νέες και τους προσέφεραν ως θυσία στο θεό τους. Οι Μακεδόνες βρήκαν τα πτώματα των νέων φρεσκοσφαγμένα, ζεστά ακόμη πάνω στο βωμό(9).
Σύμφωνα επίσης με τον Αρριανό, ο M. Αλέξανδρος δεν ξεχώριζε τη Μακεδονία από τη υπόλοιπη Ελλάδα στις θρησκευτικές εκδηλώσεις του και στα γραπτά του. Όταν έστειλε στην Αθήνα ως αφιέρωμα στην Παλλάδα Αθηνά τις τριακόσιες περσικές πανοπλίες διέταξε να γράψουν: «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι ΄Eλληνες, πλήν Λακεδαιμονίων, από βαρβάρων των την Aσίαν κατοικούντων»(10). Στην παραπάνω αφιέρωση οι Μακεδόνες δεν αναφέρονται με το δικό τους όνομα ξεχωριστά, αλλά συμπεριλαμβάνονται στο σύνολο των Ελλήνων. Αν οι Μακεδόνες δεν ήταν Έλληνες, δεν θα τους διαφοροποιούσε ρητά ο Μ. Αλέξανδρος, ως βασιλιάς τους; Δεν θα έγραφε: «Αλέξανδρος Φιλίππου, Μακεδόνες τε και Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων»; Αν οι Μακεδόνες δεν ήταν Έλληνες, δεν θα διαμαρτύρονταν ο μακεδονικός στρατός για μη ξεχωριστή αναφορά του στην παραπάνω αφιέρωση; Ο Μ. Αλέξανδρος έστειλε τις πανοπλίες από την Ασία στη θεά Αθηνά, θέλοντας να δείξει ξεκάθαρα, ότι η θεά Αθηνά ήταν θεά όλων των Ελλήνων, συμπεριλαμβανομένων και των Μακεδόνων.
Οι αρνητές της ελληνικότητας της Μακεδονίας διαστρέφουν βέβαια ακόμη και την παραπάνω αφιέρωση, υποστηρίζοντας ότι ο Μ. Αλέξανδρος δεν ονομάζει σ’ αυτήν τους Μακεδόνες επειδή δεν τους αναγνώριζε ως Έλληνες. Γι’ αυτό, συμπληρώνουν, όταν ο Μ. Αλέξανδρος προσφωνούσε τους Μακεδόνες τους ξεχώριζε, χρησιμοποιώντας τη φράση: «Άνδρες Μακεδόνες και Έλληνες». Και εδώ όμως, ως συνήθως, οι αρνητές της ελληνικότητας της Μακεδονίας προσπαθούν να αποσπάσουν τις λέξεις από το νοηματικό τους περίγυρο και την περίσταση στην οποία χρησιμοποιούνται και να τις ερμηνεύσουν αυθαίρετα. Είναι προφανές, ότι η διπλή προσφώνηση χρησιμοποιούνταν από τον Μ. Αλέξανδρο για να τονιστεί η διαφορετική πολιτική σχέση του απέναντι στους ακροατές του: Οι Μακεδόνες ήταν υπήκοοί του. Οι υπόλοιποι Έλληνες ήταν απλά σύμμαχοί του. Θέλοντας ακριβώς να καταστήσει σαφή αυτήν τη διαφορά θέσης, ο Μ. Αλέξανδρος, απευθυνόμενος σε όλους με την ιδιότητα του αρχιστρατήγου, χρησιμοποιούσε για τους μεν τον όρο «Μακεδόνες» για τους δε τον όρο «Έλληνες».

3. Στράβων
Ο γεωγράφος Στράβων, πριν ξεκινήσει την περιγραφή του υπολοίπου τμήματος της Ευρώπης, διευκρινίζει ότι «εστί μέν ουν Eλλάς καί η Mακεδονία»(11). Εξαιτίας γεωγραφικών και μόνο λόγων εξετάζει βέβαια στη συνέχεια τη Μακεδονία μαζί με τις γειτονικές χώρες.

4. Ισοκράτης
Ο ρητοροδιδάσκαλος Ισοκράτης διάκειται με πολύ θετικό τρόπο απέναντι στους Μακεδόνες. Τονίζει ότι οι Έλληνες οφείλουν να ευγνωμονούν το βασιλέα της Μακεδονίας Φίλιππο B΄, διότι τούτος τους προσέφερε ελληνική κηδεμονία και τους απάλλαξε από τους βαρβάρους. Υπενθυμίζει παραπέρα στο Φίλιππο Β΄ την καταγωγή του από τη γενιά του Ηρακλή και τον προτρέπει να ενώσει όλους τους Έλληνες και ως ηγέτης τους να τους οδηγήσει σε εκστρατεία κατά των Περσών. Τον παρακινεί επίσης να κινδυνεύσει για ολόκληρη την Ελλάδα, όπως ο γενάρχης του Ηρακλής. Ο Ισοκράτης τοποθετεί βέβαια τους Μακεδόνες, λόγω του βασιλικού καθεστώτος τους, εκτός των δημοκρατικών πολιτευμάτων, τονίζει όμως συγχρόνως κατηγορηματικά ότι πρόκειται για «ουχ αλλόφυλλον έθνος», αλλά για Έλληνες (12).

5. Πολύβιος
Ο ιστορικός Πολύβιος αναφέρει, ότι οι Μακεδόνες διέφεραν από τους βαρβάρους λαούς, διότι ως Έλληνες ήταν ελεύθεροι άνθρωποι και εξέφραζαν με παρρησία τη γνώμη τους ακόμη και στο βασιλέα τους, χωρίς να τον προσκυνούν με εδαφικές υποκλίσεις(13). Κατά την αγόρευσή του προς τους Λακεδαιμονίους το 210 π.Χ. ο πρέσβης των Aκαρνάνων Λυκίσκου φέρεται να αξιολογεί τους Μακεδόνες ως το δεξί χέρι και το πρόφραγμα της Ελλάδας: «Tίνος καί πηλίκης δει τιμής αξιούσθαι Mακεδόνας, οι τον πλείω του βίου χρόνον ου παύονται διαγωνιζόμενοι προς τούς βαρβάρους υπέρ της των Eλλήνων ασφαλείας; ότι γάρ ει ποτ’ αν εν μεγάλοις ην κινδύνοις τά κατά τούς Eλληνας, ει μη Mακεδόνας είχομεν πρόφραγμα και τας των παρά τούτοις βασιλέων φιλοτιμίας, τις ου γινώσκει;»(14) Πώς θα μπορούσαν όμως οι Μακεδόνες να είναι το δεξί χέρι και το πρόφραγμα των Ελλήνων, αν δεν ήταν και οι ίδιοι Έλληνες; Στο πλαίσιο της ίδιας αγόρευσης επιχειρείται να πειστούν οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αιτωλοί να συμμετάσχουν μαζί με τους ομόφυλούς τους Μακεδόνες στον κοινό πανελλήνιο αγώνα κατά των αλλόφυλων Ρωμαίων. Πώς θα μπορούσαν όμως να χαρακτηρίζονται οι Μακεδόνες ομόφυλοι και οι Ρωμαίοι αλλόφυλοι, αν οι πρώτοι δεν ήταν Έλληνες; Στη συνεδρίαση, όπου λαμβάνει χώρα η παραπάνω αγόρευση, παρότι μερικοί σύνεδροι μίλησαν εναντίον των Μακεδόνων εξαιτίας των εσωτερικών ενωτικών πολέμων που αυτοί διεξήγαγαν, κανείς δεν τόλμησε να αρνηθεί την ελληνικότητά των Μακεδόνων(15). Ο Πολύβιος διατυπώνει μετά από όλα αυτό το συμπέρασμα, ότι είναι σεμνότερο και δικαιότερο να συμπεριλάβουμε στην ιστορία της Ελλάδας και τις νίκες και τα ανδραγαθήματα του Φιλίππου, διότι και οι Μακεδόνες ήταν Έλλήνες(16).
Τέλος, ο Πολύβιος αναφέρει επίσης και την περίπτωση του αντιπροσώπου της Ναυπακτίας Αγέλαο, ο οποίος στο συνέδριο του 217 π.Χ. πρότεινε σ’ όλους τους Έλληνες, παρόντος και του Φιλίππου του Ε΄ της Μακεδονίας, να σταματήσουν τους εμφυλίους πολέμους και ενωμένοι χέρι με χέρι, έτσι όπως περνά μία ομάδα έναν πλημμυρισμένο ποταμό, να αντιμετωπίσουν τους Ρωμαίους. Η παραπάνω πρόταση, που απευθύνεται και στο Φίλιππο τον Ε΄ και κάνει λόγο για μία κοινή απ’ όλους τους Έλληνες αντιμετώπιση των Ρωμαίων, δείχνει ξεκάθαρα πως οι Μακεδόνες και ήταν και θεωρούνταν από όλους τους άλλους κατοίκους της Ελλάδας ως Έλληνες(17).

6. Πλούταρχος
Η ελληνική ταυτότητα της Μακεδονίας προκύπτει με σαφήνεια και μέσα από τα κείμενα του Πλούταρχου. Τούτος, κατά την εξιστόρηση του βίου του Φλαμινίνου, τονίζει χαρακτηριστικά, ότι όλοι οι αγώνες που έκαναν μεταξύ τους οι Έλληνες, συμπεριλαμβανομένων και των αγώνων με τους Μακεδόνες, μέχρι την ημέρα της κατάληψης της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, εξαιρουμένων μόνον των αγώνων με τους Πέρσες, έγιναν από Έλληνες προς Έλληνες(18).

7. Παυσανίας
Ο Παυσανίας, στο έργο του «Ελλάδας Περιηγήσεις», μας βεβαιώνει ότι οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες, διότι συμμετείχαν στις Αμφικτιονίες, στις οποίες εντάσσονταν ως μέλη αποκλειστικά Έλληνες(19).

8. Διόδωρος
Ο ιστοριογράφος Διόδωρος συγκαταλέγει χωρίς ενδοιασμούς και το βασίλειο του Φιλίππου της Μακεδονίας στα ελληνικά κράτη, θεωρώντας ότι και η Μακεδονία ήταν Ελλάδα και οι Μακεδόνες Έλληνες(20).

9. Αισχύνης
Ο ρήτορας Αισχύνης, ενόψει της επιθετικότητας του Φιλίππου του Β΄ και της διαρκούς επέκτασης της κυριαρχίας του στις αθηναϊκές αποικίες της Χαλκιδικής, χαρακτήριζε το βασιλιά της Μακεδονίας στην αρχή, ρητορική άδεια, ως «βάρβαρο». Αργότερα, όμως, ο ίδιος ρήτορας εμφανίζεται στην Βουλή των Αθηναίων να προτείνει να δοθεί η εξουσία όλης της Ελλάδας στο Φίλιππο, ώστε αυτός, με ενωμένους όλους τους Έλληνες, να εκστρατεύσει εναντίον των Περσών. Είναι σίγουρο, πως ο Αισχύνης δεν θα τολμούσε να κάνει μία τέτοια πρόταση στη Βουλή των Αθηναίων, αν ο Φίλιππος δεν ήταν Έλληνας, αφού διαφορετικά θα κινδύνευε κατ’ ελάχιστον να υποστεί την ποινή του εξορισμού.

10. Αισχύλος
Ο ποιητής Αισχύλος στην αρχαιότερη τραγωδία του, τις «Ικέτιδες», παρουσιάζει τη Μακεδονία, από την Πίνδο και τη Δωδώνη μέχρι την κοιλάδα του Στρυμόνα ποταμού, ως περιοχή της Ελλάδας(21).

11. Όμηρος
Ο Όμηρος εντάσσει στους Πανέλληνες και τους Μακεδόνες(22).

12. Άλλες πηγές
Στη περσική επιγραφή της Περσέπολης του 513 π.Χ., όπου αναφέρονται οι τότε υποτελείς λαοί στο Δαρείο Α΄, είναι καταγεγραμμένη και μία φυλή Ελλήνων με το όνομα YAUNA TAKABARA, δηλαδή Ίωνες (Γιουνάν), επειδή φορούσαν ένα είδος καπέλου σαν ασπίδα. Από τα μακεδονικά νομίσματα και τις τοιχογραφίες των τάφων της Μακεδονίας διαπιστώνεται ότι τέτοιο καπέλο τύπου καυσίας φορούσαν συνήθως οι Μακεδόνες.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ηρόδοτου ιστορία Η΄ 43.
2. Ηροδότου ιστορία Ε΄ 22.
3. Ηροδότου ιστορία Η΄ 137-138.
4. Ηροδότου ιστορία Θ΄ 45, 2.
5. Ηροδότου ιστορία, Ε΄ 6.
6. Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις A΄, 2.
7. Παυσανία Φωκικά Η 2 και 4.
8. Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις A΄, 2.
9. Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις Α΄, 5, 7
10. Aρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις Α, 16, 7.
11. Στράβωνος Γεωγραφία αποσπάσματα Z΄, 9.
12. Ισοκράτους, Φιλιππικός, ξε΄ 154. νβ΄ 127.
13. Πολυβίου ιστορία Ε΄ 7.
14. Πολυβίου ιστορία, Θ΄ 35., 2 και 38.
15. Πολυβίου ιστορία Θ΄ 37,7.
16. «Καίτοι γε πολλώ σεμνότερον ην και δικαιότερον και τη περί της Ελλάδας υπόθεσει τα πεπεραγμένα Φιλίππω συμπεριλαβείν ήπερ εν τη Φιλίππου τα της Ελλάδας» (Πολυβίου ιστορία Η΄ 11 και 13, 4).
17. Πολυβίου ιστορία Ε΄ 103-104.
18. Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι, Βίος Φλαμινίνου IA΄ 38.
19. Παυσανία, Ελλάδας Περιηγήσεις, Φωκικά 8.
20. Διοδώρου ιστορία ΣΤ΄ 95.
21. Αισχύλου Ικέτιδες στ. 250.
22. Ομήρου Ιλιάδα Π΄ στ. 287-8.

Κυριάκου Παπακυριάκου