Οι σπουδαιότερες Μακεδονικές πόλεις της Λυγκιστήδος

Ηράκλεια.
Πόλη της περιοχής της Λυγκηστίδος η οποία κατελάμβανε την
πεδιάδα μεταξύ Φλωρίνης και Μοναστηρίου. Ήταν χτισμένη παρά την Εγνατία οδό, νότια του Μοναστηρίου, επί του ποταμού Λύγκου. Την ίδρυσε ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄ το 359-358 π.Χ., που αποσκοπούσε στην προάσπιση της Μακεδονίας ,από τις επιδρομές, από βορρά των Παιόνων, και δυσμάς των Ιλλυριών κ.τ.λ.
Ο Στέφανος ο Βυζάντιος αναφέρει είκοσι τρεις (23) πόλεις με αυτό το όνομα. Αυτή την Ηράκλεια την αναφέρει ως, “Ηράκλεια Μακεδονίας, Αμύντα του Φιλίππου κτίσμα. Το εθνικόν Ηρακλεύς και Ηρακλειώτης και Ηρακλεώτης”. Αμύντας ο Φιλίππου είναι ο Αμύντας Β΄. Συνεπώς αν είναι έτσι, αν δηλαδή ίδρυσε την πόλη ο Αμύντας Β΄, το πιθανότερο είναι ότι ο Φίλιππος Β΄ την επανίδρυσε και την επεξέτεινε. Η ονομασία Ηράκλεια, δόθηκε προς τιμήν του Ηρακλή, του γενάρχη των Μακεδόνων βασιλέων. Οικοδομήματα και μνημεία έδωσαν στην πόλη ενδιαφέρουσα σημασία. Την περίοδο της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Ηράκλεια μετονομάστηκε σε Πελαγονία και Ηράκλεια Πελαγονίας. Αναφέρεται από τον Ιεροκλή, το Στράβωνα (Ζ΄ 323), τον Πολύβιο
(ΛΔ΄ 12, 7) και τον Πτολεμαίο (Γ΄12, 30).

Λεβαίη (Λεβαία).
Βρισκόταν στην Άνω Μακεδονία, στη Λυγκηστίδα, στη σημερινή Φλώρινα. Το όνομα Λεβαία φέρει και ο σημερινός οικισμός του
δήμου Φιλώτα του νομού Φλωρίνης. Ο Ηρόδοτος αναφέρει την πόλη Λεβαία ως ευρισκόμενη, “ες την άνω Μακεδονίην” (Η΄ 137). Η πόλη αναφέρεται σε σχέση με τους αδελφούς Γαυάνη, Αέροπο και Περδίκκα, τους οποίους ο Ηρόδοτος θεωρεί ως ιδρυτές του Μακεδονικού κράτους. Οι ανακαλύψεις σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων στην περιοχή Βεγόρας - Λεβαίας δίνουν στη Λεβαία ιδιαίτερη σημασία, αφού η πόλη που ανακαλύφθηκε φαίνεται ότι ήταν η πρώτη πρωτεύουσα των αρχαίων Μακεδόνων, πριν από την Έδεσσα. Η άποψη αυτή έχει βάση, δεδομένου ότι ο Ηρόδοτος λέει ότι στη Λεβαία υπήρχε βασιλιάς, αναφέροντας σχετικά: “…απίκοντο ες Λεβαίην πόλιν. Ενθαύτα δε εθήτευον επί μισθώ παρά τω βασιλέϊ, ο μεν ίππους νέμων, ο δε βους, ο δε νεώτατος αυτών Περδίκκης τα λεπτά των προβάτων.
Ήσαν δε το πάλαι και αι τυραννίδες των ανθρώπων ασθενέες χρήμασι, ου μούνον ο δήμος. Η δε γυνή του βα σιλέος αυτή τα σιτία σφι έπεσσε…”.
(Η΄137). ‘’…Έφθασαν στην πόλη Λεβαία. Εδώ υπηρέτησαν με μισθό το
βασιλιά, ο μεν βόσκοντας τα άλογα (Γαυάνης), ο δε τα βόδια (Αέροπος), και ο πιο νέος ο Περδίκκας τα μικρότερα ζώα (γιδοπρόβατα). Τον παλαιό καιρό φτωχοί ήταν και οι βασιλείς, όχι μόνο ο λαός. Η γυναίκα του βασιλιά, αυτή η ίδια ζύμωνε το ψωμί τους...’’.


Λύγκος.
Ο Στέφανος ο Βυζάντιος αναφέρει γι΄ αυτήν τα εξής: ‘’Λύγκος,
πόλις Ηπείρου. Στράβων εβδόμη. Εκλήθη από Λυγκέως. Το εθνικόν
Λυγκησταί. Το θηλυκόν Λυγκηστίς. Λέγεται και Λύγκιος ως Λύττιος. Λέγεται και
Λυγκεύς’’.

Βεύη.
Ο Στέφανος ο Βυζάντιος αναφέρει στη λέξη: ‘’Βεύη, πόλις
Μακεδονίας, και προς αυτή Βεύος ποταμός. Το εθνικόν Βευαίος’’. Έκειτο στην Άνω Μακεδονία, στη Λυγκηστίδα. Σήμερα υπάρχει οικισμός με την ονομασία Βεύη στο δήμο Μελίτης Φλωρίνης.

Πέτρες.
Σημαντικός οικισμός της ελληνιστικής περιόδου στην περιοχή
Πέτρες του δήμου Αμυνταίου Φλωρίνης, για το όνομα του οποίου δεν έχει δοθεί οριστική απάντηση. Βρισκόταν στο βόρειο άκρο της Εορδαίας και ήταν το πρώτο αστικό κέντρο που συναντούσε κανείς κατά τη διέλευσή του από τη Λυγκηστίδα στην Εορδαία. Περικλειόταν από τείχος και το πολεοδομικό σύστημα ήταν προσαρμοσμένο στην τοπογραφία της περιοχής. Ήταν αγροβιοτεχνική πόλη με οικονομική ευμάρεια και υψηλό βιοτικό επίπεδο.
Διέθετε εργαστήρια κεραμικής, μεταλλοτεχνίας και πιθανότατα γλυπτικής. Τα σπίτια ήταν οργανωμένα σε ομάδες τριών ή τεσσάρων και ήταν κτισμένα το ένα σε επαφή με το άλλο. Όργανωμένο σύστημα παροχής νερού κατέληγε σεκρήνες σε διάφορα σημεία της πόλης. Η πρώτη οικοδομική φάση του οικισμού ανάγεται στο δεύτερο ήμισυ του 4ου π.Χ. αιώνα, πιθανότατα στο πλαίσιο της επεκτατικής πολιτικής του Φιλίππου. Η πόλη απέκτησε την ολοκληρωτική μορφή της κατά το 2ο π.Χ. αιώνα, κάλυπτε όλη σχεδόν την έκταση του λόφου, 200 περίπου στρέμματα, και αριθμούσε περίπου 5.000 κατοίκους.